نوزادان یک میلیون تومانی؛ آری یا خیر؟!

کیارش پارسا عالی‌پور

چندی پیش، محمود احمدی‏نژاد خبر داد که دولت به هر کودکی که از آغاز سال 1389 به دنیا بیاید، یک میلیون تومان خواهد داد. به گفته‏ی احمدی‏نژاد، برای تأمین آینده‏ی این کودکان، دولت در صندوقی به نام «صندوق آتیه‏ی مهر رضا»، برای هر نوزاد حسابی باز خواهد کرد و چون نوع این حساب سرمایه‏گذاری است، سالانه صدهزار تومان سود هم به آن تعلق خواهد گرفت.

پیش از این، محمود احمدی‏نژاد در پاسخ مخالفان طرح آتیه‏ی مهر رضا گفته بود: «کسانی که درباره‏ی کنترل جمعیت سخن می‏گویند، خود را جای خدا نشانده‏اند. در حالی که خداوند می‏گوید اگر فقر و تنگدستی هم دارید، ازدواج کنید.»او هم‏چنین ابراز امیدواری کرده بود که نوزادان ایرانی جزو یاران باوفای امام دوازدهم شیعیان باشند.

اما نظر شهروندان ایرانی در این زمینه چیست؟

شیرین ۲۹ ساله، می‏گوید: به‌نظر من نوعی عوام‏فریبی است. خانواده‏هایی که به فکر کودکان‏شان هستند و خانواده‏هایی که مایلند بچه‏های زیادی داشته باشند، چه آقای احمدی‏نژاد به آنها کمک کند و چه نکند، به تعداد‏ی که دوست دارند، بچه‏دار می‌شوند و به وضعیت آنها هم رسیدگی می‏کنند. احتیاجی به یک میلیون تومان آقای احمدی‏نژاد هم ندارند.

خانواده‏هایی که توانایی مالی ندارند و شاید یک‏میلیون تومان برای‏شان خیلی مهم باشد، بدون این‏که فکر کنند اصلاً توانایی بچه‏دار شدن دارند یا نه و بعد می‏توانند به این بچه رسیدگی کنند یا نه، بچه‏دار خواهند شد.
این نکته را هم اضافه کنم که به نظر من، نباید از بچه سوءاستفاده‏ی تجاری بشود. در حالی که به این شکل دارد از بچه‏ها سوءاستفاده‏ می‌شود.

چرا سوءاستفاده‏ی تجاری؟ این طرح که برای تأمین آینده‏ی آنها است.

چون کسی که به خاطر یک میلیون تومان بچه‏دار می‏شود، از بدو تولد بچه دارد از او سوءاستفاده‌ی مالی می‏کند.

حمایت آری، تشویق نه

مارال ۲۷ ساله و با یک پیش‏شرط موافق این طرح است.او می‌گوید: «به نظر من، این ایده می‏تواند ایده‏ی جالب و قشنگی باشد. به شرط این‏که از ابتدا برای تشویق مردم به بچه‏دار شدن برنامه‌ریزی نشده باشد. چون مسئله‏ی کنترل جمعیت قضیه‏ای کاملاً جداست که باید جداگانه بررسی شود.اگر به خانواده‏هایی که به‏طور طبیعی و به صورت نرمال سالانه بچه‏دار می‏شوند، چنین کمکی بشود، به خصوص برای خانواده‏های فقیر، کمک بسیار خوبی است؛ اما همان‏طور که گفتم، نه این‏که حالت تشویق داشته باشد؛ طوری که همه به خاطر گرفتن یک میلیون بخواهند بچه‏دار بشوند.»

مردم‌فریبی

فرزاد ۳۲ ساله، اعتمادی به این طرح ندارد و می‏گوید:

صددرصد مخالف‏ این طرح هستم. به خاطر این‏که بعد از دو یا سه ماه این یک میلیون تومان تمام می‏شود و با وضع گرانی و تورمی که در حال حاضر وجود دارد، کلی هزینه روی دست پدر و مادر برای تامین مخارج بچه از مدرسه تا دانشگاه و ... می‏ماند. آینده‏ی این بچه به کجا می‏رسد، شغلش چه خواهد شد؟ آیا با این یک میلیون تومان شغل این بچه تأمین می‏شود؟ نه ... یک مردم‏فریبی بیش نیست.

چرا فکر می‏کنید مردم‏فریبی است؟

به خاطر این‏که تظاهر است. فکر نمی‏کنم حتی بودجه‏ی این طرح، هنوز تهیه شده باشد. مانند همه‏ی قول‏های دیگری که داده است و به هیچ‏کدام از آنها هم عمل نکرده است.

فقز فرهنگی

علی ۴۲ ساله است و مخالفتی با طرح صندوق آتیه‏ی مهر رضا ندارد.

او می‏گوید: «دو نگاه وجود دارد. نگاهی معتقد است که این طرح می‏تواند رشد جمعیت را به شکل غیر متعارفی زیاد کند و یکی از علت‏های زادوولد در ایران را وجود فقر فرهنگی در کشور می‏داند. این نگاه معتقد است خانواده‏هایی که ضعیف‏ترند، تعداد بچه‏های‏شان بیش‌تر است و ممکن است تعدادی از خانواده‏هایی که سطح فرهنگ پایینی دارند، به خاطر دریافت این پول، تعداد بچه‏های‏شان بیش‌تر از پیش بشود. قاعدتاً این قشنگ نیست.

از سوی دیگر نباید فراموش کنیم بچه‏ای که به‏دنیا می‏آید، حق زندگی دارد و باید از شرایط اجتماعی آن کشور بتواند استفاده کند. بنابراین نگاه مثبت هم می‏تواند وجود داشته باشد. به نظر من، اگر با دید انسانی نگاه کنیم، بچه‏ها حق زندگی دارند. به صرف این‏که در خانواده‏ای سطح پایین یا سطح بالا به دنیا آمده‏اند، نمی‏شود حق زندگی را از آنها گرفت.

مشابه این قانون در کشورهای اروپا وجود دارد و همه هم از آن استقبال می‏کنند. در حالی که رشد جمعیت در این کشورها سرسام‏آور نیست و حتی در برخی از این کشورها رشد منفی هم دارد. بنابراین اگر مشکل مردم و علت بچه‏دار شدن‏شان فقر فرهنگی است، این موضوع و این بیماری باید درمان بشود. به‏هرحال من با این طرح مخالف نیستم.»

سیاست‌های گداپروری

سعید مدنی، پژوهشگر اجتماعی در تهران، تبعات طرح صندوق آتیه‏ی مهر رضا در جامعه را این‏گونه ارزیابی می‏کند:

خارج از مباحث نظری، ما یک‌بار تجربه‏ی سیاست‏های تشویقی افزایش موالید را داشته‏ایم. در سال‏های پس از انقلاب و در دهه‏ی شصت، سیاست‏های تشویقی به‏شدت در دستور کار نظام ایران قرار گرفت و در پی آن، در اواخر دهه‏ی شصت و اوایل دهه‏ی هفتاد، آن‏چنان مسائل و مشکلات متنوعی به‏وجود آمد که لایحه‏ی کنترل جمعیت و تنظیم خانواده به مجلس داده شد و در سال 1372 به تصویب رسید.

تبعات و آثار اتفاقی که در دهه‏ی اول پس از انقلاب رخ داد، هنوز هم گریبان جامعه‏ی ایران را گرفته است. در واقع ما چهار موج جمعیتی را در حوزه‏های مختلف داشتیم:آثار آن افزایش جمعیت در وهله‏ی اول موجب شد که جمعیت کثیری نیازهای بهداشتی داشته باشند؛ یعنی کودکان و مادران بسیاری نیازمند بهره‏گرفتن از خدمات بهداشتی بودند، ولی متأسفانه امکانات موجود متناسب با این نیاز نبود. به همین دلیل هم شاخص‏های بهداشت و درمان در ایران به‏شدت کاهش پیدا کرد.

موج دوم این اثر، زمانی بود که این جمعیت به سن مدرسه رسیده بود و نیاز به خدمات آموزشی داشت، ولی رشد امکانات آموزشی هرگز متناسب با این رشد جمعیت نبود. به همین دلیل به‏طور ناگهانی جمعیت زیادی وارد دوره‏ی آموزشی شدند، بدون این که امکانات لازم برای جواب‏گویی به نیازهای آنها تدارک دیده شده باشد. به این ترتیب، با افت شدید نظام آموزشی و عدم تناسب امکانات، از جمله تعداد معلم و کلاس برای این جمعیت کثیر مواجه شدیم.

امروزه، بخش قابل توجهی از مشکل اشتغال به همین جمعیت مربوط می‏شود که تحصیلات عالیه را هم پشت سر گذاشته است و نیازمند این بود که سالیانه هفتصد تا هشتصد هزار شغل برای‌شان تأمین شود تا بشود آنها را وارد بازار کار کرد. بازار کار ایران چنین استعدادی را نداشت. علاوه بر این، سیاست‏های غلط دولت نیز این وضعیت را تشدید کرده است.

بنابراین تکرار این سیاست به این معناست که ما با شرایطی مشابه آن‏چه پشت سر گذاشته‌ایم مواجه هستیم. با این تفاوت که در آن دوره، ساخت‏های زیربنایی‏ای وجود داشت که می‏توانست تا حدی بحران را کنترل کند. هم‏چنین منابع نفتی و درآمد نفتی قابل توجهی نیز برای جمعیت کم‏تری وجود داشت.

الان تمام آن امکانات از دست رفته است. بنابراین در صورتی که این سیاست به‏طور جدی مطرح شود و بتواند خانواده‏ها را به افزایش فرزند تشویق کند، طبیعتاً همه‏ی این آثار و عوارض را با شدت بیش‌تری در پیش رو خواهیم داشت و فرآیند عقب نگاه داشته‏شدگی و توسعه‏نیافتگی جامعه‏ی ایران تشدید می‏شود.

به نظر شما، دلیل پیشنهاد طرح صندوق آتیه‏ی مهر رضا توسط دولت، چه بوده است؟

به‌نظر می‏رسد که دولت به مسائل جاری، دوسه سال فعلی و تثبیت خود در این چندسال نگاه می‏کند. به‌همین دلیل این طرح نیز مانند سایر سیاست‏هایش، مبتنی بر پرداخت مستقیم و گداپروری است که نوعی رابطه‏ی نیازمند و برطرف‌‌کننده‏ی نیاز را بین مردم و دولت به شکل‏های مختلف بازتولید می‌کند. دولت می‏خواهد با پرداخت‏های مستقیم، جذابیتی در بین گروه‏های مختلف اجتماعی برای خود به‏وجود بیاورد.

همان‏طور که روشن است، پرداخت یک میلیون تومان به خانواده‏ها برای تولد هر بچه، سیاستی است که فقط برای طبقات کم‏درآمد جذابیت دارد و به این ترتیب، این توهم را ایجاد می‏کند که با تولد هر بچه، یک میلیون تومان به درآمد یک خانواده‏ی فقیر افزوده می‏شود. در حالی که خود این سیاست، در وهله‏ی اول مبتنی بر ضرورت تامین نیازهای اولیه‏ی خانواده‏های فقیر است و دولت موظف به تأمین آن است؛ و اگر در تأمین آن ناتوان است، باید اعلام کند.

این سیاست در وهله‏ی دوم هم مبتنی بر ناآگاهی است. زیرا این یک میلیون تومان هیچ‏گاه بلافاصله پرداخت نمی‏شود، بلکه در حسابی می‏ماند که هفده یا هجده سال بعد به خانواده پرداخت می‏شود. طبیعی است با توجه به سیاست‏های موجود دولت، از جمله حذف یارانه‏ها و آزادسازی قیمت‏ها، ارزش این یک میلیون تومان در هفده یا هجده سال بعد، چیزی نزدیک به هیچ است.

بنابراین اگر تمامی این توضیحات و آگاهی‏ها داده شود، شاید اساساً این سیاست جاذبه‏ای حتی برای خانواده‏ی فقیر هم نداشته باشد، ولی متأسفانه فقط وجه ظاهری موضوع توضیح داده می‏شود و طبیعتاً باید انتظار به‏وجود آمدن آثار سوء آن را هم داشت.به نظر من، دولت بدون توجه به چشم‏انداز آینده از آثار و تبعات چنین سیاستی، فقط به ایجاد یک بدنه‏ی اجتماعی برای خود می‏اندیشد و بخشی از آن را می‏خواهد از طریق پرداخت ظاهری این یک میلیون تومان تأمین کند.