افت و صعود بازار بورس ایران چقدر واقعی است؟

مریم محمدی

رکود یا صعود بازارهای بورس در تمام جهان، معمولاً در ارتباط با وضعیت عمومی اقتصاد جهانی رقم می‏خورد.

روز شنبه بیست و سوم مرداد ماه اما ناگهان بازار بورس تهران با بالاترین اُفت خود در سال ۱۳۸۹ مواجه شد.
برای نگاه دقیق‏تر به این پدیده، گفت‏وگویی با دکتر پدرام سلطانی، کارشناس و فعال اقتصادی و عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، انجام داده‏ام.

آیا اتفاقی که روز شنبه در بازار بورس تهران افتاد، رکود جدی‏ای را در اقتصاد ایران دامن خواهد زد؟ اگر چنین است، دامنه‏های آن چه خواهد بود؟

البته من افت شاخص را در وضعیت فعلی، به رکود بازار بورس تعبیر نمی‏کنم. چون برداشت شخصی‏ام این است که بازیگران اصلی بورس هنوز قصد دارند شاخص را افزایش بدهند. بنابراین کاهش‏های مقطعی که گاه در بورس اتفاق می‏افتد، به طور قطع نشان‏دهنده‏ی آن نیست که شاخص روند نزولی خواهد گرفت و کاهش پیدا خواهد کرد.

به این ترتیب، افت دیروز امر نامحتملی برای شما نبوده است. آیا این نکته به آن معنا است که با توجه به وضعیت بازار سرمایه در ایران، شما به طور طبیعی انتظار چنین رشد و افول‏هایی را دارید؟

بله؛ بسیاری از کارشناسان در ماه‏های گذشته متفق‏القول بودند که افزایش شاخص بورس خیلی طبیعی به‏نظر نمی‏رسد. چون تابع وضعیت و واقعیت فعلی اقتصاد کشور نبود و رکود و مشکلاتی که در شرایط فعلی بر اقتصاد ما حکمفرماست، انعکاسی در شاخص بورس پیدا نمی‌کرد.

با توجه به این‏که افزایش شاخص بورس روند بسیار سریعی پیدا کرده‏ بود، به نظر می‏رسید که این رشد شاخص بیش‌تر یک روند حباب‏گونه دارد و خیلی قائل به واقعیت‏ها و وضعیت شرکت‏ها در بورس نیست.

وضعیت حباب‏گونه‏ای را که اقتصاددانان تشخیص می‏دهند، چگونه باید برای مردم توضیح داد؟ چگونه است که شاخص بورس در بازار تهران می‏تواند واقعی نباشد و رشد کاذبی را نشان بدهد؟

روشن است در فضایی که یک جریان احساسی در معاملات حاکم شود، معامله‏گران بزرگ بازار به دلایل مختلف- که جای ذکر آن در این‏جا نیست- تصمیم بگیرند برخلاف روند انتظار یا محاسبات و تخمین‌های خودشان در بازار حضور پیدا کنند و دست به معامله بزنند، و یا دیگر بازیگران بورس، از جمله خود خود آن، روند و رویه‏ای را اتخاذ کنند که به انتظار مشتریان و معامله‏گران دامن بزند و انتظار آنها را از تقویت بورس، از تقویت شاخص و از بالا رفتن قیمت‏ها بیش‌تر کند، این اتفاق ممکن است بیافتد.

پدرام سلطانی، کارشناس و فعال اقتصادی و عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران

اگر بازیگران یا صحنه‏گردانانی در بازار بورس باشند که برای مدت معینی، شاخص بورس را بالا نگاه دارند، قطعاً در این مدت معین از منافع مشخصی برخوردار خواهند شد. در پایان چه چیزی عاید مجموعه‏ی اقتصاد، جامعه و کنش‏گران این عرصه خواهد شد؟

معامله بر مبنای واقعیت و حقیقت نیست، بلکه بیش‌تر بر مبنای انتظار و یا مسائل دیگری است. در سالیان گذشته در بورس‏های معتبر جهان هم شاهد این نوع افزایش‏های احساسی و غیرمعقول شاخص بوده‏ایم.

در بورس تهران نیز پیش از این چندبار این اتفاق افتاده است که متأسفانه پایان خوشی هم نداشتند. یعنی بالاخره حباب به‏وجود می‏آید، بزرگ می‏شود و بعد هم می‏ترکد و وضعیت بسیار بدی را به‏وجود می‏آورد. بیش‌تر افرادی هم که متضرر می‏شوند، سهامداران خرد و کسانی هستند که خیلی توان کنترل وضعیت یا خروج به‏موقع از این حباب را ندارند.

در مقالات اقتصادی‏ای که در ایران منتشر می‏شوند، به نقش بانک‏ها در ارتباط با رشد کاذب یا بالا نگاه داشتن مصنوعی قیمت سهام پرداخته شده است. ازجمله روی بانک‏های تجارت، ملت و اقتصاد نوین، به عنوان عواملی که در ایجاد این بازار مصنوعی نقش داشته‏اند تاکید شده است. شما نقش بانک‏ها را چگونه می‏بینید؟ آیا بانک‏هایی هستند که می‌توانند با تزریق پول یا امکانات، این فضا را برای سهام‌گذاران ایجاد کنند؟

بانک‏ها منابع عمده و بزرگ پول در کشور هستند و اگر به دلایلی تصمیم گرفته شود که منابع بانکی به سمت بازار سرمایه سوق داده بشوند، چه به طور مستقیم توسط شرکت‏های سرمایه‏گذاری بانک‏ها و چه غیرمستقیم، توسط وام‏گیرندگانی که ارتباطات نزدیکی با بانک‌ها دارند و این سیاست‏ها را با اشتراک مدیران بانک یا به طور مستقل اتخاذ می‏کنند، می‏توامند تاثیر خود را بگذارند.

با توجه به این‏که بازار سرمایه در کشور ما، در مقایسه با بازار پول، بسیار توسعه‏نایافته‏تر و کوچک‏تر است، بازار پول می‏تواند به راحتی در وضعیت موجود روی بازار سرمایه تأثیر بگذارد و فقط با ورود یا خروج منابع، شاخص را به‏شدت تحت تاثیر قرار بدهد.

در ارتباط با عواقب و نتایج احتمالی این‏نوع دگرگونی‏ها در بازار سرمایه، گفته می‏شود در ماه‌های گذشته، یکی از عوامل مهم افزایش قیمت‏ها در بازار داخلی ایران، همین افزایش شاخص سهام بوده است.

چقدر این افتی که هم‏اکنون ایجاد شده است، دوام خواهد داشت؟ دیگر این‏که چه تاثیری بر بهای کالاها، چه کالاهای مصرفی و چه کالاهای پایه و صنعتی خواهد داشت؟ یا در کل بر مجموعه‏ی وضعیت اقتصادی کشور چگونه تاثیری خواهد گذاشت؟

واقعیت قضیه این است که چند سالی است شاخص بورس اصلاً دماسنج و نماگر خوبی از وضعیت اقتصاد کشور نیست. بنابراین چه رشد و چه کاهش آن را خیلی نمی‏توانیم نشانه‏ای ببینیم حاکی از این‏که اقتصاد دارد رشد و یا افول پیدا می‏کند.

آیا در مقطعی که بحران جهانی اقتصاد وجود داشت، در بازار بورس تهران نیز همین برخوردها می‏شد؟ آیا این کنترل‏ها در آن زمان هم امکان‏پذیر بود؟

در مقطع بحران جهانی به واسطه‏ی افت شدید قیمت مواد اولیه و محصولاتی که توسط شرکت‏های بورس ایران هم تولید می‏شدند، اثرات بحران به بازار ایران نیز تسری پیدا کرد.

بحران در سطح جهانی در حدی گسترده بود که حتی اگر تمام بازیگران بورس ایران هم دست به دست هم می‏دادند، نمی‏توانستند جلوی افت شاخص را بگیرند و چون فکر می‏کردند امکان دارد آنها هم به‏شدت متضرر شوند، وارد این قضیه نشدند. الان شاید وضعیت فرق کرده و تصمیم دیگری گرفته‏اند و به این نحو اقدام می‏کنند.

در چند سال گذشته واقعاً شاخص بورس، شاخص اقتصاد ایران نبوده و به همین جهت من خیلی ارتباط مستقیمی بین این دو قائل نیستم که اگر اُفت کند چه معنایی دارد و یا اگر صعود کند، به چه معنا خواهد بود. به نظر من، اُفت و صعود شاخص بورس فقط به خود بازار بورس محدود شده است و خارج از آن‏جا خیلی معنا ندارد.