«تنها راه سیاسی، خلع سلاح اتمی منطقه است»

حسین علوی

وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای تصمیم‌گیری نهایی درباره تحریم‌های یک‌جانبه اقتصادی علیه ایران، گردهم می‌آیند. در عین حال مجلس ایران طی مصوبه‌ای دولت را موظف به تولید اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد و محدود کردن همکاری‌ها با سازمان بین‌المللی انرژی اتمی کرده است.

به نظر می‌رسد کنش‌ها و واکنش‌های طرفین به‌طور مرتب هم‌دیگر را نقض می‌کنند و هیچ‌نوع راه‌حل هم‌گرایانه در چشم‌انداز نزدیک بحران هسته‌ای ایران نیست. دکتر محسن مسرت تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای ایران درباره دلایل این دور باطل به زمانه می‌گوید:

من فکر می‌کنم دلیل آن اینست که هردو طرف به مشکل اصلی درگیری توجه نمی‌کنند و یا گرد آن حرکت می‌کنند. یعنی هر دو طرف برای این که هم از مواضع خود به‌‌نوعی عقب‌نشینی نکنند و هم در حالت سکون قرار نگیرند، سعی می‌کنند در ادامه‌ی سیاستی که تا امروز داشته‌اند، جنبه‌های تشدید را مورد نظر قرار دهند. بخصوص اروپا و آمریکا سعی می‌کنند تحریم‌ها را تشدید کنند و ایران هم در این میان عکس‌العمل به خرج می‌دهد؛ برای نمونه از طریق تصمیم پارلمان برای تغلیظ ۲۰ درصدی.

اصل مسئله به عقیده‌‌ی من، بحران، درگیری، عدم ثبات نظامی و عدم توازن قوا در منطقه است که به تسلیحات اتمی کشورهای همسایه‌ی ایران و به‌خصوص اسراییل مربوط می‌شود که با قدرت اتمی‌اش، نقش مهمی در منطقه دارد.

این مسئله را نه ایران مطرح می‌کند و نه غرب. در حالی که این مسئله ریشه‌ی کلیه‌ی این درگیری‌های هسته‌ای با ایران است و تا زمانی که طرح نشود و راه‌حلی برای این مشکل پیدا نشود، هر دو طرف به دنبال سیاست قبلی خودشان در همین راه حرکت می‌کنند که امروز حرکت می‌کنند و ما می‌بینیم که به هیچ نتیجه‌ای هم نمی‌رسند.

برخی تحلیل‌گران به تحریم‌هایی که اتحادیه‌ی‌ اروپا مستقل از تصمیمات شورای امنیت تصویب می‌کند، انتقاد دارند و می‌گویند این تصمیم‌ها در مجموعه‌‌ی اتحادیه‌ی اروپا به‌طور یکسان پیش نمی‌رود و اجرا نمی‌شود. به‌ویژه از آلمان انتقاد می‌شود که در اتحادیه‌ی اروپا به‌شکل متناقضی عمل می‌کند و علی‌رغم تحریم‌ها، بیش‌ترین تبادلات تجاری و همکاری‌ها را با ایران دارد. اخیراً هم متهم شده است به این که ایران تحریم‌های بانکی را از طریق آلمان و بویژه بانکی در هامبورگ دور می‌زند. بنابراین در آلمان، امکانی برای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد. شما این مشکل اتحادیه‌ی اروپا و سیاست‌های نا همسان را چگونه می‌بینید؟

این انتقاد درست است که سیاست‌های اروپا نسبت به ایران یکسان نیست. به‌خصوص آنجا که منافع ملی خود این کشورها مطرح است. آلمان به‌عنوان مهم‌ترین قدرت اقتصادی بازار مشترک و اتحادیه‌ی اروپا، در بسیاری از موارد سیاست خودش را پیاده می‌کند. آلمان در موارد اقتصادی‌ای که مربوط به خود اروپا می‌شود هم، از سیاست مشخص خودش پیروی می‌کند.

دکتر محسن مسرت، استاد اقتصاد و تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای

بعضی مواقع بین دو دولت فرانسه و آلمان بحث‌هایی می‌شود مثلاً درباره‌ی این که کشور آلمان کوشش دارد که با پایین نگه‌داشتن سطح مزد کارگران موضع رقابتی خودش را در درون اتحادیه اروپا تثبیت و یا حتی بهتر کند. این نوع اختلاف‌ها به‌طور کلی وجود دارند؛ در مورد ایران هم به همین ترتیب هست.

اما از طرف دیگر اسراییل مهم‌ترین کشوری است که سرسختانه دنبال ادامه‌ی سیاست تحریم و احتمالاً بالاتر از آن است. به‌خصوص توجه می‌کند به کشورهایی که کم‌تر در این زمینه کوشش می‌کنند. سیاست آلمان هم، به‌خصوص در مورد ایران، به‌شدت تحت تأثیر خواسته‌های اسراییل است. به همین دلیل من فکر نمی‌کنم آلمان جزو کشورهایی باشد که بیش‌ از سایر کشورها از سیاست مشترک اروپا پیروی نکند.

این مسئله‌ای که شما در مورد بانک آلمانی در هامبورگ گفتید، قطعاً راجع به سایر کشورهای اروپایی هم صدق می‌کند. بالاخره در این سیستم، در اتحادیه‌ی اقتصادی اروپا آن چنان سانترالیسمی وجود ندارد که جلوی درزهایی را که در درون سیستم هست، بگیرد. دولت ایران هم از این موقعیت استفاده می‌کند و سعی می‌کند تحریم‌ها را تاحدی خنثی کند.

غرب مطرح می‌کند که در پیش گرفتن تحریم‌ها و تشدید آنها، تنها راه برای پرهیز از رویکرد نظامی در ارتباط با بحران هسته‌ای ایران است. اما بسیاری سیاستمداران در خود غرب، تحریم‌ها را بی نتیجه می‌دانند. واقعاً چه جایگزین سیاسی دیگری وجود دارد؟ شما مسئله‌ی توازن نیرو و قدرت در منطقه را مطرح کردید. به چه شکل می‌شود این را مطرح کرد که تبدیل به یک راه‌حل سیاسی شود؛ بدون این که دوباره مسئله‌ی ضرورت تحریم‌ها مطرح شود؟

اگر غرب دنبال این است که یک‌جانبه ایران را مجبور به صرف نظر از تغلیظ اورانیوم کند، اگر دنبال این خط باشد، قطعاً حرفش درست است. ولی اگر غرب طرفدار این باشد که از گسترش سلاح‌های اتمی جلوگیری شود، راه‌حل‌های دیگری وجود دارند. مهم‌ترین راه‌حل، همان خلع سلاح اتمی در منطقه است. در کنفرانس جلوگیری از گسترش سلاح‌های اتمی که چندماه پیش در نیویورک تشکیل شد، سازمان ملل تصمیم گرفت که از سال ۲۰۱۲ کنفرانسی برای خلع سلاح‌ اتمی در منطقه‌ی خاورمیانه و خاور نزدیک شروع شود.

تنها راه همین دورنماست که تسلیحات اتمی اسراییل هم وارد حساب‌های قدرت شود، اسراییل جزو ان‌‌پی‌تی شود، در این زمینه شفافیت به‌وجود آید و به‌طور علنی راجع به مشکل عدم ثباتی که در منطقه وجود دارد، صحبت شود.

فکر نمی‌کنید سال ۲۰۱۲ بسیار دیر باشد؛ بخصوص با روندی که هر دو طرف درپیش گرفته‌اند؟

حرف شما درست است. شما سئوال کردید آیا راه دیگری هست؟ این راه دیگر همین است که گفتم. غرب می‌تواند همین فردا این پیشنهاد را مطرح کند و بگوید که سال ۲۰۱۲ دیر است و ما از همین الان شروع می‌کنیم به صحبت‌های مقدماتی و به اسراییل هم پیشنهاد می‌کنیم عضو ان‌پی‌تی شود. کمااین‌که اوباما این کار را در حقیقت شروع کرد، ولی تحت فشار عجیب لابی اسراییل قرار گرفت.

ما می‌بینیم که نیروهایی در غرب هستند که متوجه شده‌اند مسئله‌ی اصلی کجاست و سعی می‌کنند در افکار عمومی از آن حمایت کنند. ولی تا زمانی که مطبوعات و طرفداران اسراییل در سطح بین‌المللی در سیاست‌گذاری تأثیرگذارند، از این حرکت جلوگیری می‌شود. بنابراین راه هست.

نمی‌شود گفت راهی نیست و فقط تحریم مهم است. تحریم تنها نتیجه‌اش این است که اگر به‌ جایی نرسید، آن وقت مسئله‌ی جنگ مطرح می‌شود. در این زمینه هم البته در ایالات متحده و به‌خصوص در اسراییل، همیشه و هراز چند گاه، زمزمه‌هایی مطرح می‌شود.