نقش امکانات آنلاین در تحولات اجتماعی

حسین علوی

احمد رافت روزنامه‌نگار ایرانی مقیم ایتالیا که با رسانه‌های متعددی همکاری می‌کند، کتابی به زبان ایتالیایی منتشر کرده است که «ایران، انقلاب آن‌لاین» نام دارد.

در گفت‌وگویی با نویسنده کتاب ابتدا می‌پرسم که به غیر از حرفه‌ی روزنامه‌نگاری، انگیزه او برای پی‌گیری این موضوع چه بوده است؟

منظور من از نوشتن این کتاب این بود که نشان دهم جنبش‌های دموکراتیک می‌توانند از وسایل، امکانات و فن‌آوری‌های جدیدی که در دنیا وجود دارد استفاده کنند. آنهااز این راه می‌توانند هم خودشان را سازماندهی کنند و هم صدای‌شان را از دیوارهای سانسوری که دور کشورهای غیر دموکراتیک کشیده شده عبور دهند و به گوش سایر جهانیان برسانند.

فکر نوشتن این کتاب، قبل از انتخابات دور دهم ریاست جمهوری به سراغم آمد. از زمانی که دیدم کارزار تبلیغاتی در فیس‌بوک، بیش از دیگر وسایل ارتباط جمعی است. ناگهان و طی چند هفته، ده‌ها هزار ایرانی در فیس‌بوک ثبت نام و شروع به بحث‌ در مورد انتخابات، رد و شرکت در آن و فعالیت‌هایی به نفع این نامزد و آن نامزد کرده بودند؛ تاحدی که حتی نه تنها هواداران آقایان موسوی و کروبی، بلکه هواداران آقایان رضایی و احمدی‌نژاد نیز تاحدی از این وسایل ارتباطی شروع به استفاده کردند.

در مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی ایران، درباره‌ی مسئله‌ی تاثیر امکانات آن‌لاین در جنبش‌های سیاسی ایران بحث‌هایی زیادی شده است. در غرب نیز، مقالات مختلفی به‌طور پراکنده در این زمینه نوشته شده و حتی همایش‌هایی نیز برپا شده، اما آیا تا به امروز کارهای پژوهشی- تحلیلی مفصل پیرامون این موضوع به صورت کتاب منتشر شده است؟

تا آن‌جایی که من اطلاع دارم، کتابی در این زمینه و به‌صورت تحقیقی منتشر نشده است ولی البته یک‌سری مقالات منتشر شده‌اند. حداقل در کشوری که من زندگی می‌کنم، یعنی در ایتالیا اصولاً انتشار این کتاب و چند کتاب دیگر که موضوعاتی نزدیک به این کتاب داشت اما نه لزوماً درباره‌ی ایران، باعث شده که این مباحث به موضوعات دانشگاهی نیز تبدیل شوند. من در دو ماه گذشته به شش دانشگاه دعوت شده‌ام که در این زمینه با دانشجویان صحبت کنم.

به دلیل این‌که جوانان بیش‌تر از دیگران از اینترنت استفاده می‌کنند. تا آن‌جایی که من اطلاع دارم بخشی از کتاب من به‌صورت غیر رسمی به زبان اسپانیایی در کوبا ترجمه و منتشر شده است. البته دولت کوبا هرگز اجازه‌ی انتشار چنین کتابی را نمی‌دهد زیرا می‌تواند مورد استفاده‌ی جوانان آن‌جا در مبارزات خودشان برای دموکراسی قرار بگیرد.

احمد رافت روزنامه‌نگار

کتاب شما در مرحله‌ی اول به زبان ایتالیایی تدوین و منتشر شده است. تاکنون چند بار منتشر شده و آیا به زبان‌های دیگر نیز در دست ترجمه و انتشار است؟

کتاب من چند روز بعد از عید نوروز روانه کتاب‌فروشی‌ها شد و در روزهای گذشته نیز به چاپ دوم رسید. البته چاپ دوم آن تفاوتی با چاپ اول ندارد و چون استقبال از آن بسیار مثبت بود، بنابراین ناشر تصمیم گرفت آن را دوباره چاپ کند. در کشورهای غربی، صاحب کتاب ناشر است و تا آن‌جا که من اطلاع دارم چند کشور اروپایی، حقوق انتشار این کتاب به زبان خودشان را از ناشر اصلی گرفته‌اند. گویا قرار است در پاییز آینده با تغییرات کوچکی به زبان انگلیسی نیز انتشار پیدا کند.

امکان ترجمه و چاپ آن به زبان فارسی در نزدیک مدت وجود دارد؟

برای انتشار به زبان فارسی باید کتاب دیگری نوشت و بخشی از آن را استفاده کرد. چون برای این‌که خواننده‌ی غربی بداند در ایران چه اتفاقی افتاده است من مجبور شدم به پیش زمینه‌ها و تاریخ ایران بپردازم که برای یک خواننده‌ی ایرانی جالب نیست زیرا از این وقایع اطلاع دارد. بنابراین با وجودی که به من پیشنهاد کرده بودند که فارسی آن را انتشار دهم، اما نمی‌خواستم کتابی به فارسی دربیاید که خواننده‌ی ایرانی را خسته کند، چون یک‌سری اطلاعات برای خواننده‌ی ایرانی لازم نیست.

اگر فرصت بشود احتمالاً بخش پژوهشی را بدون پیش زمینه ها و با مسائلی جدید که شاید آن موقع آنها برای خواننده‌ی فارسی زبان لازم باشد بتوانم منتشر کنم. البته مسئله‌ی زمان نیز هست چون در واقع باید یک کتاب جدید به زبان فارسی نوشت.

از نام کتاب برمی‌آید که شما تاثیر امکانات آن‌لاین را تا حد یک انقلاب آن‌لاین دیده و مطرح کرده‌اید. فکر می‌کنید در جوامعی مثل ایران و یا کوبا، حد تاثیرپذیری جامعه و نظام حاکم چقدر است؟ یعنی ممکن است امکانات آن‌لاین تا آن‌جا پیش‌رود که علیرغم کنترل و سانسور شدید بتواند به تحولات اجتماعی و سیاسی ویژه ای بیانجامد؟

به‌دلیل حرفه‌ام که خبرنگاری است و تحصیلاتم که درباره‌ی تاثیر وسایل ارتباط جمعی و روان‌شناسی وسایل ارتباط جمعی است، معتقدم که امکانات آن‌لاین نقشی اساسی دارد. اگر ما به انقلاب سال ۵۷ توجه کنیم، می‌بینیم در مطبوعات جهانی به آن «انقلاب کاست» نام داده بودند. این نام اشاره‌ به نقشی داشت که کاست‌های ارسالی از سخنرانی‌های آقای خمینی از نوفل‌لوشاتو به تهران در انقلاب سال ۱۳۵۷ داشتند. این کاست‌ها در سطح بسیار گسترده در ایران پخش می‌شدند.

حتی عقب‌تر که برویم، به نقش مطبوعات در زمان انقلاب مشروطه می‌رسیم. زمانی که تعداد خوانندگان و شمار مطبوعات بسیار کم بود. پس باید بگویم: بله، چنین تاثیری دارد. در ایران نیز تاثیر داشت تا حدی که سپاه پاسداران به گفته‌ی مسئولین آن، بخش‌هایی را برای مبارزه‌ی اینترنتی و فیلترینگ و هکرینگ، یعنی ورود به سایت دیگران و مسدود ساختن یا از کارانداختن آن‌ها و یا درست کردن سایت‌های تقلبی به وجود آوردند.

این نشان می‌دهد اگر این‌گونه فعالیت‌ها در دنیای اینترنت و در دنیای مجازی تاثیر گسترده نداشت، این آقایان نیز دست به عکس‌العمل‌های این چنینی نمی‌زدند. من در زمینه دیگری نیز بعد از نوشتن کتاب تحقیق کردم که البته در کتاب نیست. اگر چاپ جدیدی از آن منتشر بشود این مسئله را در کتاب جای خواهم داد و این درباره‌ی سن کاربران اینترنتی در ایران است. به این ترتیب که این حد سنی، در پیامد انتخابات و انفجار استفاده از تویتر، یوتیوب و فیس‌بوک بسیار تغییر کرده است. حتی کسانی که در رده‌ی سنی بالای ۵۰ هستند، امروز به طور سیستماتیک از اینترنت استفاده می‌کنند.

چند روز پیش من با خانمی چت می‌کردم که ۸۶ سال داشت و می‌گفت بعد از انتخابات روزی چهار ساعت در مقابل اینترنت می‌نشیند! این پدیده‌ای است که من فکر می‌کنم به‌هیچ‌وجه قابل پیش‌بینی نبود.

کتاب شما به جز اطلاعاتی که دربر می‌گیرد جنبه‌ی تحلیلی و پژوهشی نیز دارد. به نظر شما چه گروه‌ها و لایه‌هایی از جامعه در آن‌چه که شما انقلاب آن‌لاین می‌گویید شرکت دارند؟ آیا دامنه‌ی اجتماعی این گروه‌ها در حال گسترش است؟

بدون شک همان‌طور که قبلا اشاره کردم در حال گسترش است. اینترنت امکانی است که نه تنها در ایران بل‌که در همه‌جای دنیا از سوی جوانان مورد استفاده قرار گرفته و می گیرد. چه در زمینه‌ی حرفه‌ای و چه در زمینه‌ی تفننی یا غیر حرفه‌ای و برای استفاده ها‌ی سیاسی، برای گفت‌و‌گو و آشنایی بیشتر.

در ایران تعداد کاربران بنا بر آماری که در خود ایران انتشار پیدا می‌کند در یک سال اخیر بسیار بیشتر شده است.

من چند روز پیش اطلاعاتی را می‌دیدم که در حال حاضر انتشار بلاگ به زبان فارسی در رده‌ی چهارم جهان قرار دارد و اگر ما به این بلاگ‌ها که به زبان فارسی در اینترنت انتشار پیدا می‌کنند، بلاگ‌هایی را نیز که ایرانی‌ها به زبان‌های دیگر از انگلیسی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی و.. منتشر می‌کنند بیافزائیم، فکر می‌کنم ایران حتی در رده‌ی سوم در جهان قرار بگیرد و این به عنوان یک پدیده بسیار قابل توجه است.

با توجه به این‌که در ایران، در بعضی شهرهای ما اصلا دست‌رسی به اینترنت نیست یا سرعت اینترنت بسیار کم است و اینترنت از لحاظ امکانات فنی اصلا گسترده نیست، با این حال پدیده‌ای است که باید دنبال کرد و در موردش پژوهش‌های بیشتری انجام داد زیرا خیلی قابل توجه است.