جام جهانی سبز یا خاکستری؟

بیژن روحانی

روز یازدهم ژوئن برابر با بیست و یکم خرداد، نقطه آغاز رویداد نفس گیر جام جهانی فوتبال در آفریقای جنوبی است، رخدادی ورزشی که یکی از پربیننده‌ترین وقایع روز جهان است و میلیون‌ها نفر را به مدت یک ماه به خود سرگرم می‌کند. صدها هزار نفر نیز برای دیدن این مسابقات از کشورهای مختلف به ورزشگاه‌های آفریقای جنوبی خواهند رفت. اما چنین رویداد بزرگی فراتر از نتایج ورزشی، اقتصادی و فرهنگی آن چه تاثیرات زیست محیطی برجای خواهد گذاشت؟

برگزارکنندگان مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ در آفریقای جنوبی می‌گویند تلاش بسیاری کرده‌اند تا این دور از مسابقات از نظر زیست محیطی استانداردهای بالایی داشته باشد و به یک جام جهانی سبز تبدیل شود. اما کارشناسان مختلف محیط زیست در برآورد میزان موفقیت این تلاش‌ها با یکدیگر هم عقیده نیستند.

برگزارکنندگان آفریقایی این مسابقات در درجه اول سعی کرده‌اند طراحی ورزشگاه‌‌هایشان با بالاترین استانداردهای محیط زیستی همخوان باشد: استفاده از تهویه و گردش هوای طبیعی، ذخیره سازی و استفاده از آب باران، بهینه کردن مصرف انرژی و ده‌ها نکته دیگر از جمله مهمترین اقداماتی است که در طراحی ورزشگاه‌های جدید و بازسازی شده به کار رفته است. در مجموع ده ورزشگاه بزرگ در نه شهر مختلف آفریقای جنوبی میزبان بازی‌ها خواهند بود.

ورزشگاه ساکر سیتی، شهر ژوهانسبورگ

در شهرهای ژوهانسبورگ، کیپ تاون و دوربان هزاران هزار اصله درخت جدید کاشته‌ شده‌اند تا در کاهش میزان دی‌کسید کربن موثر باشند. در میان این شهرها، دوربان موفقیت بیشتری برای سبز بودن داشته است: به منظور جبران گاز دی اکسید کربن منتشر شده تصمیم گرفته شد تا نیروی برق این شهر توسط توربین‌های آبی و یا بیوگازهای جمع آوری شده از محل دفن زباله‌ها تامین شود.

پیش بینی شده است حدودا ظرف مدت دو سال و نیم پس از اجرای این پروژه‌های سبز، شهر دوربان بتواند میزان گازهای گلخانه‌ای و دی اکسید کربنی را که به دلیل میزبانی مسابقات در این شهر تولید شده، جبران کند.

با این حال و علیرغم وجود چنین تمهیداتی، هزینه‌ها و عوارض زیست محیطی برگزاری بازی‌های جام جهانی بسیار سنگین خواهد بود. طبق برآوردهای صورت گرفته، در طول بازی‌های جام جهانی ۲۰۱۰، ۲.۷۵ میلیون تن گاز دی اکسید کربن منتشر خواهد شد که این میزان نه برابر بیشتر از میزان گاز دی اکسید کربن در بازی‌های جام جهانی سال ۲۰۰۶ آلمان و دو برابر بیشتر از میزان گاز منتشر شده در جریان بازی‌های المپیک ۲۰۰۸ پکن است.

ورزشگاه گرین پوینت، شهر کیپ تاون

بخش مهمی از گاز دی اکسید کربن که یکی از گازهای مهم آلوده کننده هواست، توسط وسایل حمل و نقلی تولید می‌شود که کار انتقال تماشاگران و حاضران در رقابت‌ها را بر عهده دارند. صدها هزار نفر از سراسر دنیا و از مسافت‌های بسیار دور و عمدتا توسط هواپیما به آفریقای جنوبی منتقل خواهند شد.

برآورد شده است مجموعا حدود ۷.۱ میلیون کیلومتر مسافت برای این دوره از مسابقات پیموده شود. دور بودن نسبی محل برگزاری مسابقات از بسیاری از کشورهای شرکت کننده یکی از عوامل طولانی بودن مسیرهای رفت و برگشت است.

آفریقای جنوبی حتا بدون انجام این سفرهای بین المللی نیز در طول این رقابت‌ها ۹۰۰ هزار تن گاز دی اکسید کربن تولید خواهد کرد. بخشی از این گاز به دلیل انجام سفرهای داخلی بین شهرهای برگزار کننده مسابقات تولید می‌شود و بخش مهم دیگر به دلیل آن است که آفریقا جنوبی عمدتا برای تولید نیروی برق به زغال سنگ وابسته است.

مطابق برآورد UNEP یا برنامه محیط زیستی سازمان ملل متحد، هزینه خنثی کردن و از بین بردن اثرات این گازهای منتشر شده، به رقمی بین سیزده تا بیست و چهار میلیون دلار خواهد رسید.

فعالان محیط زیست از فیفا می‌خواهند توجه بیشتری به مسائل زیست محیطی نشان دهد

دولت آفریقای جنوبی مقابله با انتشار گازهای گلخانه‌ای در طول رقابت‌ها را بر عهده‌ی مسئولان محلی و شهرهای برگزار کننده بازی‌ها گذاشته است، اما ظاهرا به جز یکی دو مورد، بقیه شهرها نتوانسته‌اند در مقابله با این پدیده و مهار تاثیرات نامطلوب آن بر آب و هوا موفق باشند.

در ماه نوامبر گذشته دولت فراخوانی را به منظور ارائه‌‌ی پیشنهادهای موثر برای کاهش انتشار و یا مقابله با گازهای منتشر شده صادر کرد. پس از گذشت چند ماه از میان پیشنهادهای ارائه شده چهار پروژه انتخاب شدند. اما بسیاری بر این عقیده هستند که مدت زمان کافی برای تحقق این پروژه‌ها اختصاص داده نشده است.

در حقیقت تنها حدود چهار ماه زمان برای عملی شدن این پروژه‌ها وجود داشته است. چنین زمان اندکی مورد انتقاد گروه‌های طرفدار محیط زیست قرار گرفته است. علاوه بر انتشار گسترده گاز دی اکسید کربن، باید نتایج حضور صدها هزار بازدید کننده، مصرف حجم عظیمی از آب و همچنین تولید زباله را نیز در نظر گرفت.

بسیاری از فعالان و نهادهای حامی محیط زیست می‌گویند اکنون وقت آن رسیده است که فیفا، به عنوان متولی اصلی چنین رقابت‌هایی، توجه اساسی به مسائل محیط زیستی را در برنامه‌ی کاری خود بگذارد و حفظ محیط زیست را از یک مساله‌ی حاشیه‌ای به نکته‌ای کلیدی در برنامه ریزی این رقابت‌ها در آینده تبدیل کند.