روزنامه‏نگاری ایران در معرض انهدام و نابودی

مریم محمدی

جامعه‏ی مطبوعاتی ایران، تقریباً همیشه زیر تهدیدهای گوناگون سیاسی، امنیتی و ایدئولوژیک قرار داشته، ولی همواره دوران یکسانی را به‌دلیل تحمل این فشارها تجربه نکرده است.

خانم فرزانه روستایی آن زمان در پاسخ به این پرسش گفتند:

ترکیب جامعه‏ی ایران با ترکیب جوامع پیشرفته‏ی اروپایی متفاوت است. اقشار روزنامه‏خوان و به ‌عبارتی‏ پی‏گیر سیاسی در جوامع توسعه‏نیافته‌، در مقایسه با کشورهای پیشرفته‏ی اروپایی طیف بزرگی نیست، اما تاثیر این طیف بسیار زیاد است.

مثلاً تیراژ مجموع روزنامه‏های اصلاح‏طلب به نصف تیراژ یک روزنامه‏ی متوسط اروپایی هم نمی‏رسد، اما تاثیری که روی جامعه می‏گذارد، از یکی از پرنفوذترین روزنامه‏های اروپا هم بیشتر است. نباید از تفاوت فرهنگی و سیاسی جامعه‏ی ایران و جوامع پیشرفته غافل شویم.

بدین‌ لحاظ است که ما می‏گوییم، با وجودی که تیراژمان کم است، تاثیرمان کاملاً مثل تاثیر یک فعالیت سیاسی متمرکز است و به‌همین دلیل است که روزنامه‏نگاری کاری بسیار مورد اقبال و استقبال در جامعه‏ی ایران است.

با وجودی که این شغل سرکوب می‏شود، با وجودی که روزنامه‏نگارها دچار مسئله و مشکل و دچار فشارهای مالی و روانی قابل توجه هستند، اما هم‏چنان نسل جوان جامعه‌ی ما از این شغل استقبال می‏کند.

طی یک سال گذشته، علاوه بر خانم بدرالسادات مفیدی، دبیر انجمن صنفی روزنامه‏نگاران، بسیاری از همکاران ایشان دستگیر شده‌اند و در زندان به‌سر می‏‏برند. بسیاری نیز از کشور خارج شده‏اند و محل استقرار این انجمن پلمب شده است.

فرزانه روستایی می‏گویند: زحمت بسیار زیادی کشیدیم تا «انجمن صنفی روزنامه‏نگاران» ایران شکل گرفت. اما امروز این انجمن پلمب شده است

خانم فرزانه روستایی، امروز می‏گویند:

ما زحمت بسیار زیادی کشیدیم تا «انجمن صنفی روزنامه‏نگاران» ایران شکل گرفت. روزنامه‏نگاران ایران مجتمع شدند، هیئت مدیره‏ای برای خودشان تشکیل دادند و رایزنی کردند برای این که مسائل عادی شغلی و حقوقی‏ خودشان را پی‏گیری کنند.

اما امروز در این انجمن پلمب شده است. رییس انجمن و یکی دیگر از اعضای هیئت مدیره‏ی آن، آقای زیدآبادی، در زندان هستند. در این فاصله تعداد زیادی از اعضای هیئت مدیره‏ی انجمن صنفی روزنامه‏نگاران یا در زندان بوده‏اند و یا حداقل دورانی از زندان را تجربه کرده‏اند.

این است که من احساس می‏کنم، به‌جز این که فضای مطبوعاتی در ایران بسیار بسته شده است، اصلاً شغل مطبوعاتی و نویسندگی خبری - سیاسی در ایران تبدیل به شغلی بسیار پرخطر و پر ریسک شده است. به‌خاطر همین است که در جامعه‏ی ایران امروز خیلی‏ها دارند این شغل را ترک می‏کنند.

فکر می‏کنید تاثیر چنین شرایطی بر جامعه‏ی ایران به‌طورکلی و در ارتباط با مسائل پس از انتخابات، به‌طور مشخص چه خواهد بود؟

البته این نکته‏ای بسیار منفی برای جامعه‏ی ایران است. بدین‌لحاظ که در هرحال هیچ‏کس در رابطه با مسائل ایران صحبت نخواهد کرد و هیچ‏کس خبررسانی نخواهد کرد. هیچ‏کس اطلاعات واقعی را به‌مردم نخواهد گفت و هیچ‏کس چیزی به‌جز تبلیغات دولتی که به مردم ارائه می‏شود، برای مردم فراهم نمی‏کند.

من احساس می‏کنم که ما در آستانه‏ی یک فاجعه قرار داریم. می‏توان گفت که فضای روزنامه‏نگاری در ایران از یک سال گذشته تاکنون، به‌نوعی در معرض انهدام و نابودی کامل قرار گرفته است.

مطبوعات به‌شدت در معرض تهدید قرار گرفتند، روزنامه‏ها به‌صورت سریالی، یکی پس از دیگری بسته شدند و روزنامه‏نگاران هم به‌صورت دسته‏جمعی دستگیر شدند، به زندان افتادند و مصیبت‏های متعددی را متحمل شدند.

می‏توان از صحبت‏های شما این برداشت را کرد که شما دارید بدترین دوران روزنامه‏نگاری را در ایران تجربه می‏کنید یا با برخی دوره‌های دیگر قابل قیاس است؟

می‏توان گفت که ما یکی از بدترین دوران مطبوعاتی ایران را می‏گذرانیم. یکی از بسته‏ترین فضاهای مطبوعاتی را پشت‏سر می‏گذاریم و یکی از پرفشارترین دورانی را می‏گذرانیم که روزنامه‏نگاران بسیار در معرض تهدید و فشار و مصیبت قرار دارند.

این را هم به لحاظ اقتصادی، هم به لحاظ سیاسی و … می‏توان مورد ارزیابی قرار داد.

من فکر می‏کنم که دوران فعلی دوران کاملاً حادی است. به‌نظرم، این دوران را با هیچ مقطع دیگری نمی‌توان مقایسه کرد. امیدوارم در جامعه‏ی ایران، هیچ‏گاه مقطعی پیش نیاید که آن را با امروز مقایسه کنند.

به این ترتیب، الان چه نقشی باید برای جامعه‏ی مطبوعاتی ایران قائل بود، آن‌هم نسبت به گذشته که گاهی در تحولات اجتماعی و وقایع سیاسی نقش‏های محوری بازی می‏کرد؟

الان در تعریف جامعه‏ی روزنامه‏نگاری ایران می‏توان گفت که شما هر خبر و یا مقاله‏ای را می‏نویسید و هر گزارشی که تهیه می‏کنید، پیش از آن که ابتکارات‏تان را به خرج بدهید، توانایی‏های‏تان را به کار بگیرید، منابع‏تان را معرفی کنید و پیش از این‏که از فوت‏وفن‏های روزنامه‏نگاری بهره ببرید، مجبور هستید خودتان را سانسور کنید.

در واقع، آن‏چه از روزنامه‏نگاری، خبرنگاری در ایران و آن‏چه از تجربیات ما در این زمینه باقی مانده، این است که ما تبدیل به سانسورچی‏های حرفه‏ای شده‏ایم. برای این که روزنامه‏ی ما به‌خاطر ما بسته نشود و برای این که مجموعه‏ای به خاطر یک یادداشت و یا مقاله‏ی ما زیر سئوال نرود.

موج خروج روزنامه‌نگاران از کشور و بی‌کاری پیش‏رونده در میان آن‏ها را چگونه ارزیابی می‏کنید؟

فکر می‏کنم، اساساً تعبیر جدیدی از ژورنالیسم و مطبوعات در ایران دارد تحریر می‏شود و آن حذف خبر، حذف تحلیل، ننوشتن و محدود کردن است.

همین هم دلیلی است برای این که چرا اکثر روزنامه‏نگاران مطرح کشور را ترک می‏کنند، چرا بسیاری از کسانی که شغل‏شان جداً روزنامه‏نگاری بوده، این حرفه را ترک می‏کنند و وارد مشاغل موازی می‏شوند و به‌عبارتی، سعی می‏کنند اگر از حرفه‏شان بهره‏ای نمی‏توانند ببرند، دست‏کم حاشیه‏ی امنیتی‏‏ای را که دارند تحکیم و تقویت کنند.

خانم روستایی، روزنامه‏نگارانی که طی حوادث یک ساله‏ی اخیر و یا پیش‏تر از کشور خارج شده‏اند و یا روزنامه‏نگارانی که به‌هر دلیل در خارج از ایران فعالیت می‏کنند، سعی زیادی دارند که بتوانند به‌موقعیت کنونی روزنامه‏نگاران داخل کمکی برسانند. به‌نظر شما، فعالیت‏های آن‌ها چه رابطه‏ای با جامعه‏ی روزنامه‏نگاری داخل برقرار کرده، و آیا تاثیرات معینی داشته و یا خواهد داشت؟

واقعیت این است که به‌دلیل فشارهایی که وجود دارد، جامعه آن‏قدر محدود و بسته شده است که هرچند خیلی از دوستان و همکارانی که در خارج از ایران هستند، دارند تلاش‏هایی می‏کنند و سعی می‏کنند کمپین‏هایی ایجاد کنند، اما فضای این‏جا آن‏قدر محدود است که من حس می‏کنم کارهایی که درخارج دارند انجام می‏دهند، هیچ تاثیری روی داخل ندارد.

من تکرار می‏کنم: وقتی که دبیر انجمن صنفی روزنامه‏نگاران بدون هیچ توضیحی، مدت طولانی‏ای است که در زندان به سر می‏برد و در این مدت، روزهای مدیدی را در سلول انفرادی نگاه داشته شده، شما دیگر از چه می‏خواهید دفاع کنید؟ دیگر چیزی باقی نمانده که بشود نجاتش داد.