نفرینی که دامن‌گیر رییس جمهور لهستان شد

فروغ.ن.تمیمی

سقوط هواپیمای حامل لخ کازینسکی، رییس جمهور لهستان، همسرش و جمعی از مقامات این کشور در شنبه گذشته در روسیه، مردم لهستان را در بهت و عزا فرو برده است. در چند روز گذشته لهستانی‌ها با نثار شاخه‌های گل و روشن کردن شمع و امضای دفاتر یادبود به قربانیان این تراژدی ادای احترام کردند.

فردا هجدهم آپریل قرار است که مراسم خاک‌سپاری رسمی رییس جمهور و همراهانش در ورشو پایتخت این کشور انجام شود.

لهستان در سوگ

این بدبیاری حالا با بسته شدن فرودگاه‌های اروپا به خاطر طغیان آتشفشان در ایسلند، تکمیل شده و بسیاری از سران کشورها قادر نخواهند بود در مراسم تشییع جنازه رسمی لخ کازینسکی شرکت کنند.

دعوت از رییس جمهور کازینسکی و جمعی از مقامات سیاسی لهستان برای برگزاری مراسم بزرگ و رسمی بزرگداشت نظامیان کشته شده این کشور در جنگ دوم جهانی، بدون شک شروع دوره جدیدی برای بهبود روابط سرد میان روسیه و لهستان بود. اما این دعوت به فاجعه‌ی دیگری منجر شد. سقوط هواپیمای توپولف روسی حامل کازینسکی و همکاران در نزدیکی محل قتل‌عام هزاران نظامی لهستانی در روسیه باورکردنی نبود. او در روز حادثه چند ساعت قبل از سقوط هواپیمایش این محل را «منطقه نفرین شده» نامیده بود. نفرینی که متاسفانه دامن اورا هم گرفت!

شنبه گذشته رییس جمهور لهستان برای شرکت در مراسم رسمی یادبود و بزرگداشت ۲۲ هزار نظامی لهستانی که در زمان جنگ دوم به دست روس‌ها قتل‌عام شده بودند، عازم روسیه بود. هزاران نظامی لهستانی در ماه آپریل و می ۱۹۴۰ به دستور استالین رهبر و قت اتحاد شوروی در منطقه غرب روسیه در ناحیه‌ای به نام «کات ین» کشته شدند. و این سربازان آلمانی بودند که پس از ورود به روسیه در سال ۱۹۴۳ گورهای دسته جمعی لهستانی‌ها را در «کات ین» کشف کردند.

کشتار لهستانی‌ها در جنگ دوم تا قبل از فروپاشی اتحاد شوروی در ۱۹۹۰ همواره از طرف روس‌ها کتمان شده و به آلمانی‌ها نسبت داده شده بود. پس از اتمام جنگ و شکست هیتلر پرونده کشتار نظامیان لهستانی در روسیه بسته شد. سانسور و جعل تاریخ هم به کار گرفته شد تا برای همیشه آلمانی‌ها به عنوان مسبب این قتل‌عام معرفی شوند.

دولت‌های مستقر در مسکو تا قبل از پایان جنگ سرد و فروپاشی کمونیسم در اروپای شرقی حاضر به افشاگری و یا عذرخواهی از دولت و مردم لهستان نبودند. اعتراف مقامات روسی به مقصر بودن روسیه در این حادثه در سال ۱۹۹۰ باز هم منجر به عذرخواهی رسمی از مردم لهستان نشد.

کشتار لهستانی‌ها در جنگ دوم تا قبل از فروپاشی اتحاد شوروی در ۱۹۹۰ همواره از طرف روس‌ها کتمان شده و به آلمانی‌ها نسبت داده می‌شد

قتل‌عام هزاران نظامی به دست روس‌ها، زخمی کهنه و التیام نیافته بر پیکر لهستان و یکی از دلایل مهم و موثر بر روابط خصمانه روسیه و لهستان در دهه‌های اخیر بوده است. این کشور در جنگ دوم هم توسط آلمان و هم روسیه اشغال شد و شش میلیون لهستانی زندگی خود را در جنگ جهانی از دست دادند.

در مراسم بزرگداشت پیروزی متفقین بر آلمانی‌ها که سال گذشته با حضور رهبران اروپایی برگزار شد، روسیه هم‌چنان به سکوت دراین مورد ادامه داد. اما امسال به ابتکار ولادیمیر پوتین، نخست وزیر فعلی روسیه، چرخش ناگهانی در سیاست روس‌ها به وجود آمد. عذرخواهی رسمی از دولت و مردم لهستان با برگزاری مراسم یادبود قربانیان همراه شد.

اولین مراسم رسمی یادبود و ادای احترام به قربانیان دوهفته پیش با حضور نخست وزیر لهستان دونالد توسک و ولادیمیر پوتین در ناحیه «کات ین» انجام شد. پوتین، که خود قبلا عضو ارشد حزب کمونیست و سازمان امنیت کشورش بود، همچنین با ادای احترام و گرامی داشتن خاطره گروهی از قربانیان روسی استالین که در نزدیکی گورهای دسته‌جمعی لهستانی‌ها به خاک سپرده شده‌اند، در واقع با دوران ترور استالینی در کشورش مرزبندی و وداع کرد. ژستی سمبلیک و مهم در اقرار و فاصله گرفتن از جنایاتی که سیاست‌مداران روسی تاکنون تا آنجا که توانسته‌اند در مورد آن سکوت کرده و یا از آن گذشته‌اند.

در دو قرن گذشته روابط سیاسی میان لهستان و روسیه همیشه تراژیک بوده است. دردهه‌ی هفتاد قرن بیستم با قیام ورشو و پس از آن برپایی سندیکای مستقل کارگری به رهبری لخ والسا علیه سلطه‌ی بی‌چون و چرای حزب کمونیست هم‌پیمان با مسکو، زمینه فروپاشی تدریجی کمونیسم در اروپای شرقی فراهم شد.

لخ کاچنسکی، رئیس جمهور لهستان

با وقوع تراژدی جدید، به نظر می‌رسید که اوضاع پیچیده‌ترخواهد شد. اما رو س‌ها با اعلام عزای عمومی، بازدید فوری پوتین از محل سقوط هواپیما و ادامه برگزاری مراسم بزرگداشت قربانیان لهستانی توانستند تا حدودی مردم این کشور را تحت تاثیر قرار دهند.

در چنین شرایطی بازار شایعات هم داغ شده است. این روزها حدس و گمان‌های متناقضی درباره این اتفاق ناگوار دهان به دهان می‌گردد. مثل شایعه فرود اجباری به دستور شخص پرزیدنت کازینسکی و دخالت او در کار خلبان هواپیما، که البته هیچ دلیلی بر صحت آن وجود ندارد. و یا چرایی علت استفاده مقامات عالی یک کشور از هواپیمای توپولف روسی، در جایی که کارایی آن بارها مورد تردید قرار گرفته و هم چندین فقره از این نوع هواپیما در سال‌های اخیر سقوط کرده است.

کشته شدن پرزیدنت و ۹۵ نفر از همراهان او در همان محلی که هزاران لهستانی در ۱۹۴۰ قتل‌عام شدند، لهستانی‌های خرافاتی را هم به فکر انداخته، تا با توسل به بعضی از تقویم‌های مسیحی و نزدیکی زمانی میان این حادثه و مرگ پاپ لهستانی ژان پل دوم که پنج سال پیش در چهاردهم آپریل اتفاق افتاد، دست سرنوشت و مقدسین را در کارببینند.

لخ کازینسکی بر طبق آخرین همه‌پرسی‌ها در ماه‌های آخر ریاست جمهوری خود محبوبیتی نداشت و می‌رفت تا بی‌سرو صدا در انتخابات آینده جای خود را به دیگری دهد. اما با وقوع این حادثه او در کنار قربانیان «کات ین» برای همیشه در حافظه‌ی جمعی لهستانی‌ها ثبت شد و در یادها خواهد ماند.