آمریکا کجاست و آمریکایی کیست؟

مینا مرادی

از زمانی که ساکن اروپا شده‌ام این سوال برایم پیش آمده است. آن زمان که در ایران بودم آمریکا برایم جایش مشخص‌تر و آمریکایی نیز به تبع آن آشکارتر بود. قبل از انقلاب امریکا جایی بود که مستشارانی داشت وگفته می‌شد در حقیقت همین‌ها هستند که حکومت می‌کنند، روزگاری علیه حکومت ملی ما کودتا کرده بود و شاه دیکتاتور را که حافظ منافعش بود جایگزین کرده بود، با قرارداد کاپیتولاسیون به نوعی بر ما حکم می‌راند، به ما اسلحه می‌فروخت وگفته می‌شد که نفت ما را ارزان می‌برد، البته مردم برای تحصیل علم ودانش وبرای گردش به آمریکا می‌رفتند، ولی قریب به اتفاق آنان زندگی در ایران را ترجیح می‌دادند و برمی‌گشتند و نمی‌شد بگویی آرزوی زندگی در آن‌جا را دارند. کالاهای مرغوب و خوبی داشت.

و اما آمریکایی چه کسی بود؟ وسعت معنایش به این گل وگشادی امروز مسلما نبود، هر کسی به نوعی با این مستشاران و یا نمایندگان دیگر آمریکا برو و بیایی داشت و احتمالا زد و بندهایی می‌کرد، می‌گفتند آمریکایی است. بعد از انقلاب هم تازه فهمیدم که آمریکا از این که شاه نخواسته قرارداد کنسرسیوم را بر اساس خواسته آمریکاییان وهم‌چنین اروپاییان با قیمت نفت پایین تجدید کند، دست از حمایت شاه برداشته در واقع شاه که از پول نفت و قدرت پدید آمده به خود غره شده بود و فراموش کرده بود که چگونه آمده است و چه کسانی او را آورده‌اند بازی را باخت.

آمریکاییان و به تبع آن‌ها اروپاییان که از یک طرف با بدعهدی شاه مواجه شده بودند و از طرف دیگر موج خروشان ملت را می‌دیدند که چگونه مرگ او را فریاد می‌زنند، این‌بار دیگر در برابر خواست ملتی ایستادگی نکردند و گذاشتند تا مردم ایران با انقلابشان شاه دیکتاتور را سرنگون کنند. احتمالا به امید روزگاری بهتر. شایدهم قماری بود که مجبور به بازی کردن با آن شدند و الله اعلم. به هر حال اگر قمار بود یا حساب کتاب دقیق بود نتیجه به نفعشان نبود بنابراین با راه انداختن جنگ ایران و عراق از یک سو که زمینه‌هایش بود و آنان شعله‌ورترش کردند و علم کردن طالبان از طرف دیگر به خیال خود صدای انقلاب در ایران را خاموش خواهند کرد ولی در نهایت در دامی گرفتار آمدند به نام تروریسم که بسیاری از تارهای این دام را خود تنیده بودند و دیدیم آن‌چه شد.

مدت‌ها پس از انقلاب نیز آمریکاییان و اروپاییان از هیچ کوششی برای این‌ که ملتی را که برای آزادی و استقلال قیام کرده بود، حقیر کنند و در جهان جانی و ظالم جلوه دهند، دریغ نکردند. صد البته ناگفته نماند که ما نیز در داخل بسیار کجروی‌ها و بسیار نامردمی‌ها داشتیم و فقط آنان آن‌ها را با آب و تاب فراوان به جهانیان عرضه می‌کردند و موارد دیگری هم چون بیسوادی و عقب ماند‌گی چاشنی آن می‌کردند. یادم می‌آید وقتی به این‌جا آمدم از این‌که زن هستم و تحصیلات دانشگاهی دارم و در ایران دانشگاه رفته‌ام ومی‌توانم رانندگی کنم تعجب می‌کردند (بودند بسیاری از کشورها که به همین میزان ما و شاید خیلی بیشتر این کج‌رویها و ظلمها را داشتند ولی در جهان باز تاب وحشتناکی که ایران داشت، نداشتند و چه بسا روابط حسنه‌ای هم با آنان داشتند؛ بدین‌ جهت می‌توان گفت که با سوء نیت چنین میکردند) به طوری که بسیاری از ایرانیان از این که بگویند ما ایرانی هستیم خجالت می‌کشیدند و از پاسپورت خود شرم داشتند (چون تبلیغات وسیعی که علیه ایران می‌شد متاسفانه در بسیاری از موارد خود گویای حقایقی هم بود. مثل این بودیم که دوست نداشتیم این چنین عیوبمان را جار بزنند و روی دفاع هم نداشتیم) به هر حال سال‌ها ایرانیان در تنگنای بسیار بدی قرار داشتند؛ چه از جانب دولت خودشان که با دستان خود روی کار آورده بودند و چه از جانب خارجیان که چنین بی‌رحمانه مورد خشم و نفرت قرار می‌گرفت و فیلمی ساختند به نام «بدون دخترم هرگز» که اصلا یک دروغ بزرگ بود که بارها وبارها از تلویزیونهای امریکا و اروپا پخش کردند.

این آن تصویری بود که از آمریکا داشتم و آن جایگاهی بود که برایش متصور بودم.

ولی این‌جا اروپاست. در این‌ جا در تعریف آمریکا دچار تناقض می‌شوید؛ البته پس از ماجرای صدام و عراق خیلی بیشتر. تا قبل از آن اروپا چیزی نبود جز قسمتی از آمریکا. گاهی در مجامع روشنفکری وانتلکتوالی صدای ضعیفی علیه آمریکا بود و آن‌چنان ضعیف که از آن مجمع خارج نمی‌شد مثلا در ماجرای جنگ ایران و عراق تفاوت نظری و عملی را در بین اروپاییان و آمریکاییان احساس نمی‌کردید. در واقع اروپاییان بدون امریکاییان یک لیوان آب هم نمی‌خوردند و در بست در اختیار آمریکا بودند و واقعا شاید گزافه گویی نباشد اگر بگویم که اروپا چون ایالتی از امریکا محسوب می‌شد. یادم می‌آید ابتدا که امده بودم به اروپا برایم جالب بود که در تمام مغازه‌ها حتی آهنگ‌هایی که پخش می‌شد آمریکایی بود. روزی از فروشنده پرسیدم آیا این جا آهنگی به زبان خودتان ندارید و یا خواننده‌ای که به زبان این منطقه آواز بخواند. درجواب فورا گفت چرا اتفاقا خیلی هم داریم. گفتم پس چگونه است که من حتی در یک مغازه هم نشنیدم که آهنگ غیر آمریکایی باشد. گفت سوال خوبیست؛ نمی‌دانم!

وضع کم و بیش به همین منوال بود تا ماجرای برج‌های دوقلو و پس از آن ماجرای صدام پیش آمد. ناگهان همه چیز دگرگون شد؛ آمریکا که چهار قبضه اروپا را در اختیار خود می‌دید با یک بی‌سیاستی که بوش مرتکب شد، تصمیمی مهم برای حمله به عراق گرفت وچون اروپا را کاملا در اختیار تصور می‌کرد و غره از این‌که ما کار را می‌کنیم و اروپاییان هم با ما همراه می‌شوند بوش عملیات را اغاز کرد؛ بدون صبر و بدون انجام مشورت‌های لازم با اروپاییان. به خیال خود می‌خواست آنان را با عمل انجام شده مواجه کند.

این‌جا بود که اروپاییان به ناگاه واقعا از جانب آمریکا عملا تحقیر شدند و این بود آن‌چه که اروپاییان تحت عنوان صلح و تظاهرات صلح و استفاده شعاری از یک امر بدیهی آن هم صلح برای ایستادن در برابر آمریکا استفاده کردند. (باید اضافه کنم که بعدها معلوم شدکه رئیس دولت فرانسه، ژاک شیراک زود و بندهای زیادی با صدام داشته و منافع زیادی از طریق صدام عایدش می‌شده و به همین دلیل پشتیبان صدام بوده که این خود دلیل مضاعفی بوده و از آن‌جایی که فرانسه از نظر فکری بر بقیه اروپا تاثیرگذار است؛ موضع گیری او علیه آمریکا بسیار موثر بود.)

دیگر فریاد وای آمریکایشان بلند شد. اروپایی که بعد از جنگ جهانی همه چیزش آمریکا بود و در واقع به عنوان هویت مستقل وجود نداشت، این جا به یک‌باره ترکید و فریاد علیه آمریکا در هر گوشه و کنار مجامع روشنفکری وغیرروشنفکری به آسمان رفت. آن‌چه که ناراحت کننده بود برای من ایرانی که جنگ هشت ساله ایران و عراق را پشت سر گذاشته بودم و اتفاقا همین اروپاییان خیلی آشکارتر از آمریکاییان به آتش جنگ کمک می‌کردندو از شعله‌ور شدنش سود می‌بردند و ندیدم و نشنیدم که هیچ‌کدام از این انتلکتوال‌ها و روشنفکران که امروز طرفدار چهارآتشه صلح هستند مقاله‌ای علیه جنگ ایران و عراق بنویسد و یا یک تظاهراتی برای برقراری صلح بر پا کنند و یا بعدها حتی از به کار بردن آن‌ همه اسلحه شیمیایی و غیر شیمیایی اظهار پشیمانی کنند.

می‌دیدم که چگونه از یک شعار خیلی خوب و بدیهی وعامه‌پسند، یعنی صلح عملا تحقیرهای فروخورده خویش را در این سالیان طولانی پس از جنگ جبران میکنندوانقدر این احساس در طول این سالیان در وجودشان قوت گرفته بود که تبدیل به خشمی باور نکردنی علیه امریکا شد. دیگر به عواقب کار خود نمی‌اندیشیدند. نمی‌اندیشیدند که چگونه ممکن است این کار آنها وانتقام نابهنگام آنان از آمریکا آب به آسیاب تروریست ریختن باشد. اگر چند نفر انگشت‌شماری هم بودند از ترس این که درجا اعدام اجتماعی نشوند، جرات نفس کشیدن نداشتند. شاید این چنین خشمی چندان هم عجیب نباشد، چرا که به مرور ایام دریافته‌ام که هیچ چیز انسان را به پایه تحقیر شدن، عصبانی و خشمگین نمی‌کند. اینان در واقع تحت عنوان صلح، آن خشم فروخورده خود از تحقیر شدن در برابر آمریکا را بروز می‌دادند و اتفاق جالبی که افتاد این بود که در این بین عرب‌ها وجامعه روشنفکری عرب که به نوع دیگری در برابر غرب تحقیر شده بودند فرصت مناسبی یافتند تا با انتلکتوالهای اروپایی زبان مشترکی بیابند و به گونه ای در این مجامع جایگاه و هویتی یافتند.

به جرات می‌گویم در واقع درد مشترک تحقیر شدن بود که آنان را گرد هم می‌آورد نه طرفداری از صلح. در این بین روشنفکران ایرانی نیز که به دلیل جو سیاسی ایران تعداد زیادی به خارج پناهنده شده بودند و اصولا جامعه روشنفکری اروپا و به خصوص فرانسه بر جامعه روشنفکری ما بسیار تاثیرگذار هست و آنان نیز مزه تلخ تحقیر شدن را در این سال‌ها چشیده بودند؛ آن‌ها نیز به این جمع خود را افزودند. همگی با یک انگیزه آن هم احساس تحقیر در کنار هم گرد آمدند و با هم شعار مشترکی را به نام صلح انتخاب کردندکه بسیار فریبنده بود .صلح این کلمه شیرین به مذاق کیست که خوش نیاید. ولی نتیجه این اتحاد این شد که آمریکا در جنگ با تروریست تنها ماند و تروریسم در جهان هر روز بیشتر پا گرفت.

یادم می‌آید که بیشتر خبرگزاری‌ها که اخبار انفجارات در عراق را منتشر می‌کردند، گاهی به گونه‌ای که خالی از خوشحالی نبود از پیروزی تروریست‌ها در عراق خبر می‌دادند. خبرها آن‌چنان پخش می‌شدکه اگر اسامه بن لادن میلیون‌ها دلار می‌داد که از او و عملیاتش در جهان تبلیغ شود چنین موفق نبود. هر روز بمبی در عراق منفجر می‌شد، در عین این که به ظاهر در مجامع اروپایی احساس ناراحتی و انزجار مشاهده می‌شد ولی اگر روزی بمبی هم نبود نیز خوشحال نبودند؛ می‌ترسیدند از این‌که آمریکا به تنهایی پیروز شود. این بار دیگر چه کنند با آن احساس تحقیر. وقتی خبر بمب‌گذاری‌ها را می‌دادند با زبانشان ابراز همدردی وناراحتی می‌کردند در عین حال یک شعفی را در چشمانشان ملاحظه می‌کردید که ناشی از شکست آمریکا در عراق بود. همین طور ذره ذره و در بهترین حالت باید گفت ناخودآگاه و بدون سوء نیت تروریست‌ها را تقویت کردن دهر روز بیشتر پا گرفتند و همه جا پراکنده شدند.

در این بین حکومت ما هم بی نصیب نماند و جای پایش به دنبال تروریست‌ها در عراق و افغانستان هر روز بیشتر و پررنگ‌تر شد. کم نبودند روشنفکران خارج‌شین و داخل‌نشینی که تحت تاثیر همان جامعه روشنفکری اروپایی و همان احساس تحقیر حتی اقای خامنه‌ای و احمدی‌نژاد را برای سیاست‌های درست خارجیشان تمجید می‌کردند! سیاست درست از نظر آنان این بودکه با ترکاندن هر روز یک بمب در عراق آمریکا را به زانو در آورده‌اند.

این طور به نظر می‌رسد که موضوع اصلی زندگی شده نابودی آمریکا و مسائل دیگر چون جان انسان‌ها و آزادی و امنیت آنان در مرحله بعدی‌ست. به‌خصوص اگر این انسان‌ها ایرانی نباشند از قرار چندان اهمیتی ندارند. فقط چون آمریکا در عراق به زانو در آمد سیاست آقای خامنه‌ای و آقای احمدی‌نژاد ستودنی‌ست! مهم نیست به چه قیمتی، چقدر انسان در عراق به دلیل همین سیاست خوب از نظر آنان روی هوا می‌روند.

آری در اروپا وضع چنین است که اگر به جمعی وارد می‌شوید فورا باید موضعتان در برابر آمریکا برای جمع مشخص شود. اگر چنان‌چه کمی متعادل‌تر از آنان فکر کنی و چند تا فحش در جا به بوش و خاندانش نثار نکنی اصلا بقیه حرفهایت ارزش شنیدن ندارد. این‌جاست که تو یا برچسب آمریکایی می‌خوری و با تو به گونه‌ای رفتار می‌کنند که انگار گوانتانامو را تو ساختی و یا دوستی خاصی با زندانبان ابوغریب داری و یا بسیار انسان خشونت‌طلب وبی‌فرهنگی هستی و یا پولی از طرف آمریکا به حساب بانکیت واریز می‌شود و یا که خیلی در حقت لطف کنند می‌گویند بیچاره حالی‌اش نیست!

خلاصه در جا تو را اعدامت می‌کنند. اعدام سیاسی واجتماعی که به نظر من بسیار زجرآورتر و ظالمانه‌تر از اعدام با طناب دار و فیزیکی است. نتیجه همه این همدلیهای عربها واروپاییان وایرانیان روشنفکر و اصولا جامعه روشنفکری جهان تحت لوای شعار فریبنده صلح، این شد که «دشمن اصلی آمریکاست» وباید او نابود شود و بعد از اوجهانی از بهشت خواهیم داشت یعنی در این‌جا با تروریست‌ها و تمام متحجرین از طالبان گرفته تا حکومت ایران و القاعده یک صدا شدند وبدین ترتیب آهسته آهسته آنان را در دنیا جا انداختند و به آنان نیروی روحی دادند و عملا به نوعی رفتار تروریستی در جهان را ارزشی کردند. مثالش را در ایران می‌بنید که چگونه با همین تمجیدها چنان امر به آقایان مشتبه شدکه به خود اجازه دادند به این روشنی رای ملتی را بدزدند.خود را ماورای کون و مکان تصور می‌کردند که توانسته‌اند قدرتی چون آمریکا را به زانو درآورند و چنین مورد تمجید نخبگان جهان قرار گیرند، چطور نمی‌توانند دست‌کاری در رای مردم کنند!؟

و اما روی دیگر ماجرا که تو را دچار تناقض می‌کند، این است که همین آقایان که تمام سخنشان فقط حمله به آمریکا است و بقیه بدبختی‌های دنیا را در مرحله بعدی می‌دانند، همه‌شان یکی یک ایفون دارند. بچه‌هایشان تا کوچکند عاشق مک‌دونالدند. کمی که بزرگ‌تر می‌شوند از موزیک و از هنرپیشه آمریکاییست که سخن می‌گویند.در تعطیلات آخر هفته تلوزیون‌هایشان برای این‌ که به مردمشان بیشتر خدمت کنند فیلم آمریکایی نشان می‌دهند. سریال‌های آمریکایی پرببننده‌ترینند. یکی از افتخاراتشان این‌ست که بچه‌هایشان در یکی از دانشگاه‌های خوب آمریکایی پذیرش بگیرد. خودشان برای رفتن به تعطیلات آرزو دارند به آمریکا بروند و وقتی برمی‌گردند تا چندین هفته انگار کسی از دهی به شهر رفته از وضعیت آن‌ جا برای همکارانشان می‌گویند.

البته برای این‌ که خیلی کم نیاورند ترجیع‌بند سخنشان این‌ست که اآمریکایی‌ها که فرهنگ ندارند و فرهنگ نزد اروپاییان است و جالب‌تر این‌ که مردم وقتی رای می‌دهند به کسانی رای می‌دهند که بیشتر به آمریکا نزدیک است و از سیاست‌های اقتصادی آمریکا تبعیت می‌کند. احزاب چپ خوبست که باشند. فقط تا این اندازه که راست‌ها خیلی افراطی‌گری نکنند و نه بیشتر. امور کشور خود راترجیحا به کسانی که سیاستهایی شبیه آمریکا دارند می‌سپارند. البته چپ‌هاشان در زمان تبلیغات و هیاهو چپبند و در عمل چندان پایبند نیستند. بنابراین می‌بینیم که این گفتگوهای انتلکتوالی خوب‌ست برای کافه‌های پاریس و لندن و وین و در عمل حتی خود این انتلکتوالها تابع امریکا هستند و برای گذران امور زندگی خود از کالاهای آن‌جا ودانش آن‌جا استفاده می‌کنند. وبرای گردش به آمریکا می‌روند و بچه خود را برای تحصیل با کیفیت بالا به آن‌جا می‌فرستند ولی اگر شما بخواهید در این کافه‌ها همین‌ها را بگویید همان‌طور که گفتم در جا اعدام اجتماعی می‌شوید و متهم به آمریکایی بودن که یعنی مزدور و وطن فروش وخائن!