آیا بحران قرقیزستان ادامه خواهد یافت؟

حسین علوی

بحران سیاسی در قرقیزستان ادامه دارد و قربان بیک باقی‏یف، رییس جمهور فراری این کشور همچنان حاضر به استعفا نشده است.

یک علت تداوم بحران شاید سرعت تحولاتی باشد که ظرف سه روز به سقوط دولت باقی‏یف انجامید. اگرچه که ناآرامی‏های قرقیزستان از حدود یک ماه پیش شروع شده بود. داریوش رجبیان روزنامه نگار و تحلیل گر مسائل آسیای میانه، درباره دلایل سرعت این تحولات می‌گوید:

همان‏طور که اشاره کردید، آغاز ناآرامی‏ها از مدت‏ها پیش بود و حتی پیش از آن هم اعتراضاتی وجود داشت که به طور پراکنده گزارش می‏شد. ولی روز هفدهم مارس که پارلمان قرقیزستان جلسه داشت، مخالفان آقای باقی‏یف هم برای خودشان جلسه‏ای گذاشتند و اسم آن را هم مجلس ملی و یا مجلس مردمی گذاشتند.

در آن جلسه مخالفان اعلام کردند که آقای باقی‏یف باید کنار برود و «آژانس مرکزی توسعه‏، سرمایه‏گذاری و نوآوری» را که برای پسرش ماکسیم باقی‏یف تأسیس کرده است، منحل کند. این تقاضاها را در همان روزی که پارلمان قرقیزستان جلسه داشت، مطرح کردند و گفتند که تا روز هفتم آوریل مهلت می‏دهند که آقای باقی‏یف این‏ کارها را انجام بدهد.

بیک باقی‏یف، رییس جمهور فراری قرقیزستان

اهمیت «آژانس مرکزی توسعه، سرمایه‏گذاری و نوآوری» چیست که انحلال آن در مرکز خواست‏های مخالفان قرار گرفت؟

آژانس مرکزی توسعه، سرمایه‏گذاری و نوآوری را قربان بیگ باقی‏یف در اکتبر سال گذشته تأسیس کرد و پسر خود ماکسیم باقی‏یف را در رأس آن قرار داد. این آژانس تمام واحدهای اقتصادی قرقیزستان را تحت نظر داشت و از جمله، کمک‏های بین‏المللی که صورت می‏گرفت، از طریق این آژانس به مردم و یا نهادهای اقتصادی منتقل می‏شد.

هم‏چنین این آژانس اجازه نمی‏داد که افرادی که با دولت و یا خط مشی دولت موافق نیستند، امور بازرگانی خود را جلو ببرند. حتی سرمایه‏گذاری نیروگاه‏های آبی قرقیزستان هم از طریق این آژانس انجام می‏شد.

می‏توان گفت که این آژانس به اندازه‏ای قدرت‏مند بود که تقریباً تمام اقتصاد قرقیزستان را زیرنظر داشت و حتی نخست‏وزیر قرقیزستان، آقای حسین‏اُف هم که استعفا کرد، عضو این آژانس بود.

به این ترتیب، می‏توان گفت ریشه‏های اعتراضی که منجر به تحولات اخیر شد، تا حد زیادی اعتراض به فساد و مشکلات و بحران‏های اقتصادی بوده است. از سوی دیگر، برخی مسائل سیاسی نیز مطرح هستند. از جمله مسائلی که حول پایگاه نظامی «ماناس» وجود دارد. حدس و گمان‏هایی هم در مورد این که روسیه به نوعی تشویق کننده برخی تحولات بوده است مطرح می‏شوند. آیا الان می‏توان ارزیابی‏ دقیقی از نقش عوامل خارجی در این تحولات داشت؟

به طور کامل نمی‏توان انگشت گذاشت و گفت که مثلا روسیه در این‏جا دخالت مستقیم داشته است. احتمالا نه روسیه و نه امریکا در این تحولات دخالت مستقیم نداشته‏اند.

بلکه گذشته از مسائل مربوط به خانواد ه‏سالاری و یا خویشاوند سالاری و فساد مالی، تعرفه‏های آب، برق و گاز نیز خیلی بالا رفته بودند و ناخشنودی در میان مردم طی مدت طولانی کاملا محسوس بود.

اما واکنش روسیه به تحولات صورت گرفته خیلی جالب بود. روز پنجشنبه ۱۹ فروردین، آقای مدویدف، رییس جمهور روسیه گفت که : «ظاهرا آقای باقی‏یف پا جای پای آقایف گذاشته است». آقایف کسی است که در سال ۲۰۰۵ توسط جنبش مشابهی سرنگون شد. منظور آقای مدویدف این است که باقی‏یف همان اشتباهات آقایف را تکرار کرده است و این دقیقاً همان حرفی است که مخالفان باقی‏یف روی آن تاکید می‏کنند.

پوتین هم اعلام کرده که برای رساندن کمک‏های بشردوستانه قصد دارد به قرقیزستان سفر کند. خانم رزا اوتانبایوا، رییس حکومت اعتماد ملی نو در قرقیزستان، گفت که کشورش به جز کمک‏های بشردوستانه، به کمک‏های اقتصادی نیز نیاز دارد.

یعنی احساس این است که روسیه قصد دارد به نحوی پیش‏دستی کند و از دولتی که تصور می‏کند بر سر قدرت خواهد ماند و پا خواهد گرفت اعلام حمایت کند.

به این ترتیب، به همان دلایلی که دولت آقای عسگر آقایف پنج سال پیش سقوط کرد، اکنون هم دولت آقای باقی‏یف سقوط می‏کند. سوابق سیاسی و حزبی خانم رزا اوتانبایوا چیست و کدام گرایش‏ها را در قرقیزستان نمایندگی می‏کند که رهبری دولت انتقالی را در دست دارد؟

خانم رزا اوتانبایوا سال ۱۹۵۰ در شهر اوش قرقیزستان در جنوب این کشور به دنیا آمده است. او از سال ۱۹۸۱ وارد فعالیت‏های سیاسی شده است. تحصیل‏‏کرده‏ی دانشگاه مسکو در رشته‏ی فلسفه است و در سال ۱۹۸۱ به عنوان دبیر دوم حزب کمونیست شورای منطقه‏ای لنین در شهر بیشکک روی کار آمد.

خانم اوتانبایوا از آن به بعد پیوسته در عرصه‏ی سیاست فعال بوده است و مدتی هم سفارت مالزی را از سوی دولت شوروی نمایندگی می‏کرد. در همان دوران شوروی بود که در قرقیزستان به مقام وزارت خارجه رسید.

در پی فروپاشی شوروی، آقایف او را به عنوان وزیر امور خارجه‏ و معاون نخست‏وزیر انتخاب کرد و مدتی هم در این سمت ماند. خانم اوتانبایوا پس از سقوط آقای آقایف هم دوباره به عنوان کفیل مقام وزارت خارجه وارد کابینه‏ی آقای باقی‏یف شد. یعنی پیوسته در این سمت‏ها حضور داشته است و حتی مدتی هم در گرجستان به عنوان معاون نمایندگی سازمان یونسکو در این کشور فعالیت کرده است.

عکس‌ها؛ بوستون گلوب

او در سال ۲۰۰۴ که از گرجستان برگشت، خود را در صف مخالفان آقای آقایف یافت و حزبی به نام آتاجورت (سرزمین پدری) هم تأسیس کرد. از آن به بعد هم به یکی از سرسخت‏ترین مخالفان آقای آقا‏یف تبدیل شد و در سال ۲۰۰۵ در رأس جنبشی بود که بعداً به نام «انقلاب لاله‏ای» از آن نام بردند.

گزارش‏ها حاکی از آن است که از دولت آقای باقی‏یف فقط آقای حسین‏اُف، نخست‏وزیر، رسماً از سمت خود استعفا داده است. ولی اطلاع مشخصی از اهداف تازه آقای باقی‏یف که هنوز هم استعفا نکرده در دست نیست. آیا ممکن است هواداران او دست به اقدام دیگری بزنند و وضعیت فعلی دوباره دچار بی‏ثباتی بشود؟ یعنی این بی‏ثباتی تداوم پیدا کند؟

گزارش‏ها در باره‏ی موقعیت و کجا بودن آقای باقی‏یف پراکنده است. ولی خبرهای تایید شده از سوی خبرنگاران محلی رسانه‏های مختلف، حاکی از آن است که آقای باقی‏یف به جنوب قرقیزستان که زادگاه اوست، فرار کرده است. بعد از آن هم به جلال‏آباد رفته و در حال جمع‏آوری هواداران خود است.

حتی شایعاتی در بیشکک هم وجود دارد که می‏گویند هواداران آقای باقی‏یف مسلح‏اند و احتمالا دارند به سمت بیشکک حرکت می‏کنند. یعنی احتمال برخورد تازه‏ای در قرقیزستان هنوز به جای خود باقی است و نمی‏توان آن را کاملا مردود دانست.

از سوی دیگر، ریشه‏‏ی این اختلافات عمیق‏ و طولانی است و به اختلافات منطقه‏ای قرقیزستان برمی‏گردد. قرقیزها یک عارضه‏ی اجتماعی به نام «محل‏گرایی» دارند که کشور را به جنوب و شمال تقسیم می‏کنند.

کسانی که در سال ۲۰۰۵ انقلاب لاله‏ای را به‏ثمر رساندند، برخاسته‏های جنوب قرقیزستان بودند و خود آقای باقی‏یف هم از جنوب این کشور آمده است. کسانی که در طول چند روز گذشته قیام کرده‏اند، از شمال کشور هستند.

اختلاف بین شمال و جنوب که حتی در زمان شوروی هم به دلیل کم‏توجهی به جنوب قرقیزستان و عقب‏مانده‏ نگاه داشته شدن این منطقه نسبت به شمال کشور، قابل لمس بود در تحولات اخیر هم بسیار محسوس است.