انتشار اوراق قرضه؛ درآمدی خوش‌بینانه در بودجه ۸۹

ایرج ادیب‌زاده

در بررسی لایحه‏ی بودجه‏ی سال ۱۳۸۹ دولت آقای احمدی‏‏نژاد که به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران رسید، درآمدهایی پیش‏بینی شده که از نظر بسیاری از کارشناسان اقتصادی، بیشتر خوش‏بینانه است. از جمله، پیش‏بینی شده که ۱۱/۵میلیارد یورو اوراق قرضه‏ی بین‏المللی منتشر و فروخته شود. بدون آن که معلوم شود در کدام پروژه‏ قرار است خرج شود.

برای بررسی بیشتر در مورد پیش‏بینی انتشار اوراق قرضه‏ی بین‏المللی به میزان ۱۱/۵میلیارد یورو در بودجه‏ی سال ۸۹، با آقای دکتر جمشید اسدی، استاد استراتژی اقتصاد در دانشگاه‏های فرانسه، گفت‏وگویی انجام داده‏ام.

آقای اسدی، به طور معمول وقتی یک اقتصاد ملی تصمیم به انتشار اوراق قرضه، آن هم بین‏المللی می‏گیرد، یعنی وقتی می‏خواهد قرض کند، باید بداند این پول را در کدام پروژه هزینه می‏کند. دلایل انتشار اوراق قرضه‏ی بین‏المللی و قرار گرفتن آن در لایحه‏ی بودجه‏ی ۸۹ را شما در چه می‏بینید؟

این بودجه کشور را به تدریج برای زندگی در شرایط گسست از اقتصاد جهانی آماده می‏کند. سال‏ها بود که علی‏رغم تقاضای بالا برای نفت و گاز و سودآوری بالای سرمایه‏گذاری در این صنایع، شرکت‏های بین‏المللی با توجه به تحریم‏های اقتصادی علیه ایران و تداوم تنش‏افروزی‏های محمود احمدی‏نژاد و در نتیجه، تیره و تار شدن فضای کسب و کار در کشور، مایل به سرمایه‏گذاری در صنایع نفت و گاز نبودند.

کم‏کم جمهوری اسلامی متوجه شده است که نه قرار است دست از تنش‏افروزی بردارد، نه با جامعه‏ی جهانی کنار بیاید و نه به این ترتیب، جامعه‏ی جهانی اجازه خواهد داد که تحریم‏های اقتصادی علیه کشور کم شود و دوباره سرمایه‏گذاری و داد و ستد با کشور صورت بگیرد. در نتیجه حاکمین سرسخت تصمیم گرفتند راه‏های دیگری را برای به‏راه انداختن صنعت نفت و گاز در نظر بگیرند.

می‏دانید که مثلا در صنایع گاز، ما در میدان مشترک با قطر، به علت همین مشکلاتی که برشمردم، از قطر عقب هستیم و تولید نفت‏مان هم کم‏تر از زمان پیش از انقلاب است. سرمایه‏گذاری هم که نمی‏شود.

در چنین حالتی، بودجه به طور رسمی، به دولت اجازه داده است که به دنبال اوراق قرضه‏ برود. یعنی به عبارت دقیق‏تر، به دولت اجازه‏ی انتشار اوراق «صکوک اسلامی» یا اوراق مشارکت داده است تا شاید برای طرح‏های نفت، گاز، پتروشیمی، پالایش و… تأمین مالی شود.

«صکوک اسلامی» که نام بردید، اسم شرعی اوراق قرضه می‏تواند باشد. همین‏طور است؟

به طور خلاصه، برای تأمین مالی، شما باید یا کسی را در سرمایه‏تان شریک کنید یا از او قرض بگیرید. اما قرض گرفتن در شریعت اسلام اگر با بهره همراه باشد، محدودیت‏هایی دارد. صکوک اسلامی اوراق قرضه‏ای بر اساس شریعت اسلام است. یعنی صکوک اسلامی به قول خود آقایان، «سرمایه‏گذاری مشاع» است؛ به شرطی که پشتوانه‏ی آن ترازنامه و دارایی‏های فیزیکی باشد.

یعنی اگر شما قرض بگیرید و سرمایه‏گذاری مشاع کنید، به شرطی که این قرض را برای یک کار فیزیکی و مادی گرفته باشید، آن وقت این قرض گرفتن مجاز است و به نوعی بهره‏ی حق‏الحسابی می‏رسند که مشکل مالی نداشته باشد. این حالتی بوده که آقایان فکر کرده‏اند برای تأمین مالی طرح‏های نفت و گاز به آن دست‏یازی کنند.

اما آن‏چه بسیار باعث تعجب من شد، این است که این مساله فقط به نفت و گاز محدود نمی‏شود، بلکه برای آب، خاک ،کشاورزی، زیست محیطی و حتی برای پدافند ملی (یعنی دفاع ملی) هم به دولت اجازه داده شده است که اوراق مشارکت و صکوک اسلامی منتشر کند.

یعنی در شرایطی که حتی شرکت‏های بازرگانی، تجاری و تولیدی وابسته به سپاه پاسداران مورد تحریم‏های بین‏المللی قرار گرفته‏اند، مجلس بر مبنای بودجه به دولت اجازه داده است، برای پدافند، یعنی نیروهای انتظامی و دفاعی هم اوراق قرضه منتشر کند. من نمی‏دانم، دولت و مجلس از اوضاع بین‏المللی خبر دارند یا خیر؟!

با توجه به اوضاع و احوال کنونی جمهوری اسلامی و احتمال تحریم‏های تازه، این پرسش پیش می‏آید که وقتی شرکت‏ها، بانک‏ها و مؤسسات بزرگ بین‏المللی به دلیل تحریم‏های جهانی علیه جمهوری اسلامی، نمی‏توانند در ایران سرمایه‏گذاری کنند، چگونه می‏توانند اوراق قرضه‏ی ایران را خریداری و در واقع به جمهوری اسلامی قرض بدهند؟

خُب این سؤال را باید از خود دولت‏یان و نمایندگان مجلس پرسید. انتشار اوراق قرضه تا این حد و بدین گستردگی، احتیاج به مشارکت بانک‏ها و مؤسسات مالی بزرگ دنیا و ای بسا تشکیل کنسرسیوم‏های بزرگ بانکی و مالی دارد.

در حالی که امروز به خاطر تحریم‏های بین‏المللی، دادوستد با جمهوری اسلامی در این سطح، به ویژه وقتی صحبت از مشارکت شرکت‏های وابسته به سپاه پاسداران یا نزدیک به صنایع نظامی و دفاعی ایران باشد، ممنوع است.

از آن گذشته، آمریکا که بزرگ‏ترین قدرت اقتصادی و مالی دنیا است، شدیداً از بانک‏های بزرگ خواسته است با ایران مشارکت مالی نداشته باشند. چه در این صورت مورد تحریم‏های امریکا قرار خواهند گرفت. شما خودتان را جای یک بانک بزرگ اروپایی بگذارید و فکر کنید قرار است بین آمریکا و جمهوری اسلامی تحریم شده انتخاب کنید.

از همین رو است که شرکت‏های بزرگ اروپایی یکی پس از دیگری و حتی بانک‏های امارات، ایجاد حساب‏های اعتباری برای دادوستدهای بین‏المللی ایران را قطع کرده‏اند. در نتیجه، نمی‏دانم چطور دولت آقای احمدی‏نژاد و نمایندگان مجلس می‏توانند امیدوار باشند که این اوراق قرضه یا صکوک اسلامی را در جهان، آن هم در سطح گسترده بخرند. باعث تعجب بسیار من خواهد شد.

آقای اسدی، به باور بسیاری کارشناسان اقتصادی، نفس فروش اوراق قرضه‏ی خارجی آن است که در راه‏اندازی و برپایی صنعت یا کاری تولیدی صرف شود و اگر این طرح‏ها اجرا نشوند، اوضاع بدتر خواهد شد. آیا این کار تعهد دیگری برای جمهوری اسلامی ایجاد نمی‏کند؟

بله باید به آن‏ها بهره بدهد. هرچند این بهره همان‏طور که پیش از این گفتم، به شکلی طراحی شده که به شکل ربا نباشد و با شریعت اسلامی انطباق داشته باشد؛ اما در هر حال جمهوری اسلامی باید این بهره را تضمین کند. این خود دلیل دیگری است که باعث تردید سرمایه‏گذاران می‏شود.

جمهوری اسلامی چگونه می‏تواند تضمین کند، چنین درآمدهایی را پس بدهد؟ تنها امکان در این شرایط، بالا رفتن قیمت نفت است و این‏که جمهوری اسلامی از درآمد نفت بتواند تعهدات خود را پس بدهد. این هم در شرایطی میسر است که نیازهای مالی خود کشور پایین آمده باشد.

اما در حال حاضر چون تولید جدید راه نمی‏افتد، مصرف هم بالا می‏رود و در نتیجه صادرات‏ نفت به طور مرتب کاهش پیدا می‏کند. حال این درآمد محدود صادرات نفت باید به هزارکار بیاید؛ کار داخلی و بازپس‏ دادن قرض‏های خارجی. این تردیدبرانگیز است.

نمی‏گویم اصلاً شدنی نیست، ولی تردیدبرانگیز است و فکر می‏کنم سرمایه‏گذارها رغبت چندانی به این کار نشان ندهند.