سهم ناچیز ایران از مهم‏ترین بازار دنیا

مریم محمدی

در ساعات پایانی روز چهارشنبه ۲۳ دی ماه، خبری به نقل از وبلاگ آمار آمریکا، روی سایت ایسنا قرار گرفت که اعلام می‏کرد صادرات آمریکا به ایران در ماه نوامبر گذشته افزایش و واردات‏اش از ایران کاهش داشته است. به نوعی که مجموع تراز تجاری ایران و آمریکا نسبت به ماه اکتبر، ۸/۷ میلیون دلار به سود آمریکا افزایش نشان می‏دهد.

جوانب گوناگون این مساله را با دکتر فریدون خاوند، استاد اقتصاد در پاریس مطرح کرده‏ام.

آقای خاوند در باره‏ی میزان اهمیت چنین آماری می‏گویند:

روابط اقتصادی و بازرگانی میان ایران و آمریکا در مجموع بسیار ناچیز است. مثلا از ژانویه تا نوامبر سال گذشته‏ی میلادی روابط بازرگانی میان ایران و آمریکا فقط و فقط ۳۲۹ میلیون دلار بوده که تقریبا نصف مدت مشابه سال پیش از آن، یعنی سال ۲۰۰۸ است.

در مقایسه‏ای میان این آمار با روابط بازرگانی ایران با عراق، چین یا افغانستان و یا با امارات، می‏بینیم که مبادلات بازرگانی ایران و آمریکا اصلا جایگاه مهمی ندارد. چون آمار روابط بازرگانی ایران با کشورهایی که نام بردم سر به میلیاردها دلار می‏زند. در حالی که رابطه‏ی بین آمریکا و ایران در حد چند صد میلیون باقی مانده است.

آقای خاوند، آیا این آمار و ارقام همه‏ی مبادلات تجاری ایران و آمریکا را دربر می‏گیرد؟ یا بخشی که از طرق غیررسمی و یا از طریق کشورهای واسطه صورت می‏گیرد، در این آمار نیامده است؟

این آماری است که از مبادی رسمی گمرکی اتخاذ شده است؛ یعنی کالاهایی که از آمریکا به طور رسمی وارد ایران می‏شوند که کالاهای خیلی حاشیه‏ای هم هستند. البته لیست این کالاها منتشر نشده، ولی مطمئنا شامل کالاهای حساس نمی‏شود. همین‏طور کالاهایی که از ایران روانه‏ی آمریکا شده که عمدتاً خاویار، فرش و پسته است.

خارج از این مبادلات رسمی بین ایران و آمریکا که رقم بسیار ناچیزی است، بخشی از مبادلات تجاری ایران و آمریکا به صورت غیر مستقیم انجام می‏گیرد و به خصوص بخش مهمی از صادرات ایالات متحده‏ی آمریکا از راه دُبی وارد ایران می‏شود و در فهرست صادرات امارات متحده‏ی عربی به ایران ثبت می‏شود.

اگر این مبادلات غیررسمی به حساب بیایند، آن وقت آیا حجم روابط بازرگانی ایران و آمریکا قابل توجه می‏شود؟

اگر بخشی از مبادلات امارات متحده‏ی عربی با ایران که شامل صدور کالاهای آمریکایی به صورت غیرمستقیم به ایران می‏شود را هم به حساب بیاوریم، صادرات آمریکا به ایران نسبتا قابل ملاحظه است.

اما آمار منتشره معمولا یک افزایش دائمی مبادلات بازرگانی میان ایران و آمریکا را نشان می‏دهد. ارزیابی شما در این باره چیست؟

در مبادلات بازرگانی ایران و آمریکا فراز و نشیب هست. یک بار دیگر اشاره کنم که حجم بسیار ناچیز این مبادلات که حدود چند صد میلیون است، در رابطه‏ی ایران با کشور بزرگی مانند آمریکا اصلا به حساب نمی‏آید. اما در همین حجم ناچیز فراز و نشیب‏هایی وجود دارد و هرسال مقداری کم‏ می‏شود و یا برعکس افزایش پیدا می‏کند.

من فکر می‏کنم، این فراز و نشیب چیزی را ثابت نمی‏کند؛ نه دلیل بر بهبود رابطه‏ی بازرگانی میان ایران و آمریکا و نه دلیل وخامت روابط بین دو کشور است. بلکه رابطه‏ای حاشیه‏ای است که به همین صورت ادامه دارد.

این نکته را هم یاد‏آوری کنم که بازار ایالات متحده‏ی آمریکا مهم‏ترین بازار دنیا است. یعنی هر سال حدود ۱۲۰۰ میلیارد کالا از کشورهای مختلف وارد آمریکا می‏شود. اما متاسفانه ایران هیچ سهمی از این بازار، به جز همان مقدار بسیار ناچیز چندصد یا چندده میلیون دلار ندارد.

این ضربه‏‌ی بزرگی بر مبادلات بازرگانی ایران است و ایران به دلیل تنش‏هایی که در روابط بین‏المللی‏اش وجود دارد، خودش را از مهم‏ترین بازار دنیا محروم کرده است.

فریدون خاوند می‌گوید با توجه به امکان افزایش تحریم‏ها ممکن است صدور بخشی از کالاهایی که امروز از سوی امارات متحده‏ی عربی به ایران صادر می‏شود حتی به طور غیرمستقیم هم متوقف شود

در محافل اقتصادی این نظر هم شنیده می‏شود که کاهش حجم مبادلات بازرگانی میان ایران و اروپا، به ویژه آلمان، موجب افزایش مبادلات با آمریکا شده است.

شما ظاهراً با این نظر موافق نیستید و این افزایش را از طریق کاهش مبادلات با اروپا، متوجه کشورهای منطقه و آسیایی می‏دانید. همین‏طور است؟

بله همین طور است؛ من این موضوع را کاملا نفی می‏کنم. درست است که حجم مبادلات بازرگانی میان ایران و اروپا تا اندازه‏ای کاهش پیدا کرده. منتها این کاهش به سود کشورهای آسیایی و هم‏چنین کشورهای منطقه تمام شده است.

یعنی به موازات کاهش مناسبات بازرگانی میان ایران و غرب به‏طور کلی، در درجه‏ی اول آمریکا و همین‏طور تا اندازه‏ای اروپا، مبادلات ایران با کشورهای آسیایی، به ویژه چین افزایش پیدا کرده است. هم‏چنین مبادلات ایران با کشورهای منطقه، به ویژه عراق و افغانستان افزایش داشته است.

البته امارات متحده‏ی عربی نیز در مبادلات بازرگانی ایران نقش بسیار مهمی دارد. ولی کاهش مبادلات تجاری ایران و اروپا، به هیچ‏وجه به نفع آمریکا تمام نشده است.

در وضعیت فعلی اقتصادی جهان و روابط ایران با کشورهای پیرامون، سرنوشت این مبادلات تجاری از طریق امارات را چگونه می‏بینید؟

اگر فشارهای آمریکا بر امارات در راستای کاهش صدور کالا و به خصوص کالاهای رایانه‏ای به ایران افزایش پیدا کند، در آینده شاهد آن خواهیم بود که ورود این بخش از کالاهای آمریکایی به ایران با اشکالات بیشتری مواجه خواهد شد.

پیش‏بینی شما با روابط سیاسی ایران و آمریکا و احتمال تشدید تحریم‏ها علیه ایران ارتباط دارد؟

دقیقا؛ با توجه به این که این امکان وجود دارد که تحریم‏های غرب و آمریکا علیه ایران افزایش پیدا کند، طبعا امکان دارد صدور بخشی از کالاهایی که امروز از سوی امارات متحده‏ی عربی به ایران صادر می‏شود، کالاهایی که منشاء آمریکایی دارند و یا کالاهایی که آمریکا تشخیص بدهد تا اندازه‏ای نقش حساس دارند، حتی به طور غیرمستقیم هم متوقف شود.