ایدز، بیماری یا تابو

رضا جمالی

اول دسامبر، روز جهانی مبارزه با ایدز است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، آمار دقیقی از مبتلايان به اين بيماری مهلک در ایران، وجود ندارد. بنا بر گزارش رسمی وزارت بهداشت ایران که در آبان ماه امسال منتشر شد، در بهار سال جاری ٣٣١٥ نفر در اثر ابتلا به ایدز جان خود را از دست داده‌اند، در حالی که این رقم در تابستان به ٣٤٠٩ نفرافزایش یافته است. از سوی دیگر وجود موانع و تابوهای گوناگون فرهنگی در سطح جامعه باعث شده‌اند که آموزش و اطلاع‌رسانی بی‌پرده جهت پیش‌گیری از این بیماری خطرناک با مشکلات زیادی روبرو باشد.

بررسی این مشکلات را در گفت‌وگو با سعید مدنی، پژوهش‌گر آسیب‌های اجتماعی در میان گذاشته‌ام:

آقای مدنی، یکی از مشکلات مهمی که در عرصه‏ی مبارزه با بیماری ایدز در ایران وجود دارد، عدم وجود آموزش‏های لازم در سطوح پایین آموزشی در مدارس تا حتی اجتماع است. خیلی از نوجوانان و حتی جوانان، کلماتی مانند کاندوم و یا راه‏های درست تماس جنسی را در کتاب‏های درسی مطالعه نکرده‏اند و صرفاً از طریق محاوره و یا گفت‏وگو با دوستان و آشنایان با این مقولات آشنایی پیدا می‏کنند.

با وجود چنین تابوهایی که در سیستم آموزشی ایران برای مبارزه با بیماری ایدز وجود دارد، چگونه می‏توان به طرح این مشکل پرداخت و آن را حل کرد؟

واقعیت این است که با توجه به شرایط فرهنگی حاکم بر ایران، موانع و دشواری‏هایی برای طرح این‏گونه مسائل وجود دارد. می‏توان گفت، وضعیت ما مشابه وضعیتی است که در بسیاری از کشورهای عربی وجود داشته است. اما آن‏ها با حفظ و در نظر گرفتن شرایط فرهنگی‏شان، توانسته‏اند به شکل‏های مختلفی آموزش‏های لازم را بدهند.

بنابراین انطباق آموزش‏های اصولی‏ای که به ضرورت و به هر ترتیب باید داده شود، با شرایط فرهنگی هر جامعه‏ای، از جمله جامعه‏ی ایران، کار دشواری نیست؛ فقط موکول به این است که اولاً ضرورت این ‏آموزش‏ها توسط مسئولان مربوطه درک شود. دوم این‌که از روش‏ها و راه‏کارهای انطباق این آموزش‏ها با شرایط فرهنگی جامعه اطلاع پیدا کرد.

متأسفانه در ایران در هر دو مورد نوعی کندی یا کج‌فهمی در میان مسئولان مربوطه وجود دارد. هرچند بنا به ضرورت‏هایی که به شیوع روزافزون ایدز در ایران مربوط می‏شود، در سال‏های اخیر تا حدی انعطاف‏هایی نشان داده شده است.

مسأله‏ی دیگری که در این میان مطرح است، تغییر راه‏های انتقال بیماری ایدز در ایران است؛ گفته می‌شود که قبلاً حدود هفتاد درصد این انتقال از طریق سرنگ‏های آلوده بوده است ولی اخیراً اعلام شده که آمار ایدز از طریق تماس‏های جنسی بالا رفته است و نتیجه‏ی این تغییر، افزایش آمار زنان آلوده به ویروس اچ.آی.وی است.

شکل و الگوی شروع ایدز در ایران، طوری است که سهم مردان بسیار بالا است و بیش از ۹۰درصد موارد شناخته‌شده‏ی ایدز به آقایان مربوط می‏شود. این نشان می‏دهد که انتقال از طریق آقایان، بزرگ‏ترین احتمال ممکن برای ابتلای خانم‏ها است.

مطالعات دیگر راجع به روابط جنسی غیرمتعارف یا ارتباط با زنان تن‏فروش، نشان داده است که بزرگ‏ترین سهم را در میان مشتریان زنان تن‏فروش، مردان متأهل و میان‏سال دارند.

این به معنای آن است که بخش قابل توجهی از مشتریان زنان تن‏فروش که می‏توانند ناقل ایدز باشند، متأهل‏اند و طبیعتا مردانی که از طریق رابطه‏ی جنسی غیرمتعارف با زنان تن‏فروش مبتلا می‏شوند، بعدا در دوران نهفتگی بیماری و عدم آگاهی از ابتلا به آن، با همسران خود نیز روابط جنسی دارند و به این ترتیب آنان را نیز مبتلا می‏کنند.

یکی دیگر از مشکلات موجود در ارتباط با بیماری ایدز در ایران، آمارهای ضدونقیض تعداد مبتلایان به این بیماری است. این موضوع تا چه حد می‏تواند در کنترل و مبارزه واقعی با این بیماری مؤثر باشد؟

باز هم متناسب با شرایط فرهنگی، دسترسی به افرادی که مبتلا به ویروس اچ.آی.وی هستند و دوران نهفتگی بیماری را می‏گذرانند و یا به هر دلیلی، به دلیل رفتار پرخطری که داشته‏اند، احتمال ابتلا به ایدز در موردشان زیاد است، مشکل است.

اغلب این افراد به سادگی حاضر نمی‏شوند در معرض آزمایش ایدز قرار بگیرند تا مشخص شود که مبتلا هستند یا خیر. زیرا در صورت مثبت بودن آزمایش، دچار طرد اجتماعی می‏شوند و شرایط زندگی ناگواری پیدا خواهند کرد.

بر همین اساس، آن‏چه به عنوان موارد تشخیص‌داده‌شده‏ی ایدز اعلام می‏شود، نسبت بسیار کوچکی است از آن‏چه به طور واقعی وجود دارد. در اغلب کشورها این نسبت را یک به ۱۰ در نظر می‏گیرند.

با توجه به این که حدود ۲۰هزار مورد اچ‏.آی.وی مثبت در ایران تشخیص داده شده، بنابراین به صورت متعارف باید گفت که حدود ۲۰۰هزار مبتلا داریم که ۱۸۰ هزار مورد آن شناخته شده نیستند. اما به گمان من، با توجه به شدت رفتار پرخطر در ایران، باید این نسبت کمی بالاتر باشد و برآوردها بیش از این در نظر گرفته شود.