«من را ببخش پدر که قدر‌ات را ندانستم»

مریم محمدی

خبر درگذشت آیت‏الله منتظری، با وجود سابقه‏ی بیماری و کهولت سن او، ایرانیان را غافل‏گیر کرده است. در این باره، ابتدا با خانم اعظم طالقانی، دختر آیت‏الله طالقانی که در جاده‏ی تهران - قم، به سمت خانه‏ی آیت‏الله منتظری در حرکت بودند و سپس با خانم شیرین عبادی، حقوق‏دان و برنده‏ی جایزه‏ی صلح نوبل که اینک در خارج از کشور به سر می‏برد، گفت‏وگوهایی انجام داده‏ام.

خانم طالقانی، خبر فوت آیت‏الله منتظری را قطعاً دریافت کرده‏اید. آیا اطلاع بیشتری دارید؟ با خانواده‏ی ایشان تماسی داشته‏اید؟

من الان در جاده هستم و به سمت قم می‏روم. ساعت ۹ صبح دوشنبه،‌ از مقابل منزل ایشان تشییع‏ جنازه است.

شما عازم قم هستید؛ آن‏جا خواهید ماند و در مراسم شرکت می‏کنید؟

باید ببینم؛ نمی‏دانم چه پیش خواهد آمد. اما الان دارم می‏روم که ایشان را ببینم. هنوز ایشان را از منزل خارج نکرده‏اند و تا تشییع جنازه در منزل خواهد ماند. می‏روم که ایشان را ببینم. جایش نزد ما خیلی خالی خواهد بود.

شناخت شما از شخصیت ایشان چگونه است؟

«آقا» بعد از پدرم برای ما امیدی بود؛ امید ملت ایران بود. مرد شجاعی بود و هرجا به حق می‏رسید، با صراحت آن‏جا که به حق رسیده بود و فکر می‏کرد به صحیح رسیده و برهان قاطعی پیدا کرده است، نظرش را اعلام می‏کرد و نگران نبود چه کسی بد یا خوش‏اش می‏آید.

مصلحت‏ جویی، سیاسی‌کاری و این‏گونه مسائل در شخصیت ایشان نبود. انسان شفافی بود و بار مشکلات مردم و دغدغه‏ی مردم را داشت، مسائل مردم را می‏فهمید، نگران مردم بود.

ایشان از همان ابتدا، برای خیلی از مسائل سنگ به سینه زد و خیلی هم زجر کشید و خیلی آزار دید. شاید بارها بعضی‏ها می‏خواستند او را نابود کنند و از بین ببرند، اما نتوانستند. عمرش به این بود که در قید حیات باشد، جنبش سبز را هم ببیند و نظراتش را در مورد مسائل مختلف و این حرکت سبز بدهد.

مطمئناً روح‏اش شاد است و مطمئن‏ایم که ایشان در محضر حضرت حق، موفق، سربلند و راحت است؛ از این نگرانی‏ها، از این مصیبت‏ها، از این مشکلات، از این سختی‏هایی که همه با آن درگیر هستیم. بالأخره ما را تنها گذاشت و رفت.

گویا مراسمی در گوشه و کنار شهر برای ایشان برگزار شده است. اطلاعی از این برنامه‏ها دارید؟

بله، شنیدم که در نجف‏آباد هم درگیری شده است.

چرا درگیری؟

مردم جلوی منزل پدری ایشان جمع شده‏اند. مأمورین آمده‏اند و از مردم خواسته‏اند که پراکنده شوند. مردم هم در هر حال عزادار هستند. الان از لحاظ عاطفی باید مراعات مردم را بکنند، چون یک رابطه‏ی عاطفی میان ایشان و مردم پیوند خورده است.

اگر بخواهند به آن توجه نکنند، مشکلات زیاد می‏شود. عقلانیت حکم می‏کند که در این شرایط، این عاطفه و محبت را بفهمیم و با آرامش و درایت با آن برخورد کنیم.

در محافل دانشجویی نیز مراسمی برگزار شده و گویا مراسمی نیز خواهد بود. فکر می‏کنید برگزارکنندگان مراسم باید چه کنند که آرامش حفظ شود یا برخوردی پیش نیاید؟

آن‏چه به نظر من می‏رسد، اجتماع دانشجویان خودبه‏خود شکوه‏مند است و خود دانشجویان خیلی‌خیلی وارد و دانا هستند و با عقلانیت کامل می‏توانند مراسم را برگزار کنند. من باید از آن‏ها یاد بگیرم، باید آموزه‏هایی از آن‏ها داشته باشم.

ولی با همه‏ی این‏ها توصیه می‏کنم در کنترل برنامه‏ها موفق باشند انشالله و دقت کنند که سوءاستفاده‏ای از این برنامه‏ها نشود که بخواهند از این طریق جلوی برگزاری برنامه‏های یادبود ایشان را بگیرند.

اشاره‏ی شما دقیقاً به چه مواردی است؟

آرامش‏شان را حفظ کنند. به هر حال در این‏گونه مراسم، گاهی شعارهایی داده می‏شود که خود این شعارها تشنج ایجاد می‏کند. در این شرایط، مخصوصاً در مراسم ایشان، باید از این مسائل پرهیز کنیم و آن‏چه را ایشان عمل کرد، رفتار کرد و گفت و مصیبت‏اش را هم کشید، قدر بدانیم.

خانم طالقانی شما به رفتار و شخصیت آیت‏الله منتظری و تأثیرات ایشان بر جامعه اشاره کردید. فکر می‏کنید مهم‏ترین تأثیری که ایشان بر جامعه‏ی ایرانی گذاشتند، چه بود؟

راه بسیار شفافی را پیش روی ما گذاشت. رفتار ایشان، آموزه‏هایی بود؛ به‌خصوص برای کسانی که فکر می‏کردند همه‏ی افرادی که از علما، روحانیون و مراجع هستند، مصلحت‏جو، ریاکار و سیاسی‏ کار هستند؛ ایشان ثابت کرد که خلاف این است. مسلمان، مؤمن و کسی که عالم دینی است، باید شفاف و راستگو و صادق باشد. مخصوصاً با مردم باید صداقت داشته باشد.

با خانم شیرین عبادی گفت‏وگو می‏کنم:

خانم عبادی، شما مسلماً این خبر را شنیده‏اید. چگونه با آن مواجه شدید؟

درگذشت آزاده‏ی بزرگوار، پدر مهربان ملت ایران، حضرت آیت‏الله العظمی حسین‏علی منتطری را به همه‏ی مردم ایران تسلیت می‏گویم. این مسأله فقط محدود به خانواده‏ی ایشان نمی‏شود. زیرا که آن شادروان تمام ملت ایران را چون فرزند دوست می‏داشت.

فکر می‏کنید برای ادای احترام به ایشان، برگزاری مراسم یا سوگواری برای ایشان، چه اقداماتی انجام می‏شود یا باید انجام شود؟

طبیعی است که مهم‏ترین کاری که پیروان، مقلدین و فرزندان واقعی آن شادروان که ملت ایران هستند، باید انجام بدهند، ادامه دادن راه اوست. راه آیت‏الله منتظری چه بود؟ با ستم‏گر مبارزه کنید، اما به طریق مسالمت‏آمیز!

یک عمر زحمت کشید، شاگرد تربیت کرد که به آن‏ها یاد بدهد: «سکوت هر مظلوم، یاری رساندن است به ظالم. با ظالم بستیزید، ظلم را بیان کنید و دست به خشونت نزنید.»

این درسی بود که ما از پدر واقعی حقوق بشر در ایران فرا گرفتیم. امیدوارم که شاگردان او این درس را فراموش نکنند.

از سوی حقوق‏دانان یا کانون مدافعان حقوق بشر در ایران، بیانیه‏ای منتشر شده است و یا قرار است که منتشر شود؟

از سوی کانون مدافعان حقوق بشر، مانند کلیه‏ی اقشار و پیروان ایشان، مراسمی برای بزرگ‏داشت برپا خواهد شد و ما در کلیه‏ی مراسمی که بیت آن مرحوم اعلام کنند، شرکت می‏کنیم.

اطلاعیه‏ای هم از سوی کانون مدافعان حقوق بشر و هم شخصاً از طرف من منتشرشده است. در این اطلاعیه که سوگ‏نامه‏ای است، اشاره‏ای می‏کنم به این که قدر ایشان را تا زنده بودند، شاگردان آن‏طور که باید و شاید ندانستند.

خانم عبادی، شما خیلی هم متأثر هستید. در آغاز گفت‏وگویمان هم صحبت کردن برایتان دشوار بود. ممکن است خطی از این سوگ‏نامه را برای‏مان بخوانید؟

من را ببخش پدر که قدرت را ندانستم...