اشعار فردوسی در کنسرت ندای صلح

پانته‌آ بهرامی

سالن پرشکوه «کارنگی» در قلب شهر آسمان‏‌خراش‏ها، برای اولین‏ بار است که میزبان هنرمندان ایرانی، شهرام و حافظ ناظری، است. صدها تماشاگر که رنگارنگی ملیت‏ها در آن موج می‏زند، آمده‏اند تا شاهد تلاش برای ترکیبی نوین در موسیقی باشند.

شاید برای شما هم شنیدن این موسیقی پدیده‌‏ای عادی نیست. آن‏چه هست، بخشی از پروژه‏ی «سمفونی رومی» است که حافظ ناظری، پسر شهرام ناظری، از سه سال پیش روی آن کار کرده است.

این پروژه‏ی موسیقی، تلفیقی از موسیقی سنتی ایرانی با موسیقی کلاسیک غرب و استفاده از اشعار حماسی فردوسی و اشعار عرفانی مولانا، در یک ژانر نوین است.

چرخه‏ی اول «ندای صلح ایران» آمیخته‏ی سازهای ظریف شرقی با ویلون‏های پر سر و صدای غربی است که شاید بتوان آن را موسیقی پساسنتی ایران نامید.

در حالی که جوهر، بُن‏مایه و ساختار اساسی موسیقی سنتی ایرانی در این اثر حفظ شده است، تنظیم، هارمونی، طرح‏های ریتمیک و فرم‏های ملودی آن از موسیقی سنتی ایرانی دور گشته است.

حافظ و شهرام ناظری

بنابراین تنها موسیقی غربی و یا موسیقی سنتی ایرانی نیست. بلکه موسیقی‏ای است که زمینه‏‏ی اشعار صوفیانه‏ی رومی در عصر نوین را فراهم کرده است.

پروژه‏ی سمفونی رومی، بیان احترام به میراث، تکامل، نوآوری و خلاقیت سنتی‏های موسیقی است. مانند خود مولانا، این پروژه جشن یگانگی و یک‏پارچگی است. در حالی که شادی در چشم‏انداز بی‏پایان، رنگارنگی صدای بشریت است.

ساز اصلی ارکستر را سازهای موسیقی سنتی تشکیل می‏داد؛ سه‌تار که حافظ ناظری با اضافه‏ی دو سیم به آن، آن را تبدیل به پنج‏‏تار کرده بود و دف. همین‏طور ویولا، ویلون‏سل و سازهای ضربی جهانی، مانند طبل و تنبک.

در قسمت دوم ، چارلز شومر، سناتور امریکا از نیویورک، در نیمه‏ی دوم برنامه در سالن کارنگی ظاهر شد و گفت:

«ما می‏دانیم که بسیاری از تماشاگران حاضر در سالن، ایرانی− امریکایی هستند. به ویژه آن که بسیاری از شما در سه دهه‏ی اخیر امریکا و نیویورک را به خانه‏ی خود تبدیل کرده‏اید. ما متوجه شدیم که به ویژه‏ امشب، شب پرشکوهی برای همبستگی میان مردم ایران و مردم امریکا است.»

تمرکز قسمت دوم برنامه روی اشعار فردوسی بود که در قرن یازدهم می‏زیسته و با اشعار حماسی خود و داستان‏های نمادین، زبان پارسی را پس از حمله‏ی اعراب، زنده نگاه داشت.

علت انتخاب اشعار فردوسی در کنسرت ندای صلح از زبان حافظ ناظری، بنیان‏گذار پروژه‏ی «صدای صلح ایران»:

«قسمت ضحاک را به خاطر فضای شعر و معنا و مفهوم آن انتخاب کردیم. بیشتر پدرم روی این قسمت، نوع خواندن و اجرای آن کار کرد. من هم موسیقی‏ای متفاوت برای آن درست کردم».

ارکستر را هنرمندان بین‏المللی، چون پاول نیوباوِر برای ویلون بزرگ، فرد شری برای چلو، تیموتی کُب برای ویلون‏سل و شان شاناهان و حسین زهبی برای سازهای ضربی به همراه هنرمندان دیگر همراهی می‏کردند.

حافظ ناظری، پسر شهرام ناظری، از کودکی به فرا گرفتن سازهای سه‏تار و دف پرداخت. وی در سن ۲۱ سالگی برای فراگیری موسیقی کلاسیک غربی و پژوهش در زمینه‏ی هنری نوین، به نیویورک رفت.

او دو سیم به سه‏تار برای غنی کردن صدای بم زمینه و افزایش گستره‏ی ملودی و هارمونیک اضافه کرد. نام این ساز جدید را به نام شاعر کهن ایران «حافظ» نامید.

حافظ ناظری، نوازنده و آهنگ‏ساز در این باره می‏گوید:

«یک سه‏تار تازه است؛ سعی کرده‏ام در سیستم سه‏تار تغییری به‏وجود بیاورم. به خاطر این که در مقایسه با سازهای کلاسیک غربی، روی سازهای ایرانی طی قرن‏ها، تکاملی انجام نشده و این خیلی مهم است که بتوانیم سازهای‏مان را نیز تکامل بدهیم.

چون سازها که تکامل پیدا کنند، صدا دهی موسیقی نیز متفاوت می‏شود و بعد طبیعتاً سازها و قابلیت‏های جدید باعث می‏شوند نوازنده‏ها نیز دنبال مسیر و راه‏های کشف نشده بگردند. خود این‏ها یکی یکی موجب می‏شود که موسیقی از آن حالت یک‏نواختی و تکرارها بیرون بیاید».

بالاخره، رابطه‏ی هنر و سیاست در روزهای پرتنش امروز، از زبان حافظ ناظری:

«من آدم سیاسی‏ای نیستم؛ چرا که فکر می‏کنم هنر ورای سیاست می‏رود. هنر از یک نقطه‏ی انتلکت با انسان‏ها ارتباط برقرار می‏کند که ورای این گونه مسائل است. ولی خُب در هر صورت، مهم‏ترین پیامی که در استفاده از اشعار مولانا هست، پیام عشق و دوستی به تمام جهان است.

هنرمندها و انسان‏ها، به نظر من، دو گروهند. انسان‏هایی هستند که با جریان باد حرکت می‏کنند و انسان‏هایی هستند که خود آن‏ها جریان باد هستند.

در مورد من، بین خیلی‏ها هم دل‏خوری به وجود آمد که چرا خودم را خیلی قاطی این داستان‏ها نکردم. اما من اصلاً احتیاجی ندارم خودم را قاطی کنم. به عنوان یک انسان بسیار غم و غصه خوردم که مردم مملکتم کشته شدند و خیلی ناراحت شدم. فکر می‏کنم هر کسی که مسئول آن اتفاق‏ها است، تمام سیاهی‏های جهان بر او باد».

نظر چند تماشاگر:

موزیک مدرن و شعر مولانا، با هم‏دیگر هم‏خوانی ندارند. خیلی هم تنظیم عالی و بی‏نظیر بود. ولی آهنگ برای آدمی که می‏خواهد به عالم مثنوی برود، مدرن بود. قطع‏های خیلی شدید ضرب، ویلون و ویلون‏سل… هیچ‏کدام آلت‏های موسیقی ایرانی نیستند و بسیار مشکل است که بتوان با آن تلفیق‏اش داد.

از این برنامه خوش‏ام آمد. از این نظر که جمعیت ایرانی را در جای بسیار خوبی مانند «کارنگی هال» جمع می‏کند، برای من از همه چیز مهم‏تر است.

تخصصی در موسیقی ندارم، ولی چیزی از این کنسرت درک نکردم. همه چیز بود، غیر کنسرت ایرانی.

وقتی صحبت از موسیقی سنتی می‏شود، نباید انتظار داشته باشیم که همان رسم و رسوم قدیمی را ببینیم. بعضی‏ها هم دنبال نوآوری هستند. به نظر من، حافظ و شهرام ناظری همیشه دنبال نوآوری بوده‏اند. چون برای‏مان نامأنوس بود، شاید به آن شکل به‏دلمان ننشست، ولی حتماً به مرور، مخاطبین خود را جذب می‏کند.

این اولین باری است که من موسیقی این‏چنینی گوش می‏دهم. اساساً با موسیقی سنتی ایرانی آشنایی ندارم، ولی خطوط ملودی در سازها محشر است و ترکیب سازهای زهی سه‏تار و موسیقی کلاسیک، بسیار جذاب است.

من با موسیقی کلاسیک غربی آشنایی کامل دارم و آن را آموخته‏ام. فکر می‏کنم سازهای غربی و طرح‏های ملودی موسیقی ایرانی که با هم تلفیق و بافته می‏شوند، بسیار باشکوه و فریبنده است. من کلام را نمی‏فهم، ولی مهم نیست. بخاطر این که توان، انرژی، زیبایی صدای خواننده اهمیت دارد. شما نیازی به دانستن کلمات ندارید. این احساسی است که من دارم.