«حتی با تلسکوپ هم ماه قابل رویت نبود»

مریم محمدی

تعیین تاریخ دقیق عید فطر در ایران، یعنی دیده شدن هلال ماه نو که نشانه‏ی پایان ماه رمضان است، همه ساله در ایران محل بحث و گفت‏وگو است. این اختلاف در مورد آغاز ماه رمضان هم هست، اما بحث پایان آن، به معنای بزرگ‏ترین عید مسلمانان، اهمیت بیشتری دارد.

اما منشاء این اختلاف همیشگی در کجاست؟ با آقای احمد قابل، اسلام‏ شناس، در باره‏ی این پرسش و عید فطر امسال، صحبت کرده‏ام:

حداقل تا اذان صبح امروز که من داشتم دقت می‏کردم و لااقل، چهره‏های سرشناس مراجع که من خودم زنگ زدم و یا دوستان تماس گرفته‏اند، اعلام کرده‏اند که ماه رؤیت نشده است. مراجعی مانند آیت‏الله منتظری، آیت‏الله صانعی، آقای صافی، آقای وحید خراسانی تا آن‏جایی که من اطلاع دارم، رؤیت ماه را اعلام نکرده‏اند.

در این اختلاف نظر، مراجعی نیستند که اعلام کرده باشند ماه رؤیت شده است؟

به استثنای خود حکومت، نشنیده‏ام مرجع دیگری اعلام کرده باشد که ماه رؤیت شده است. جالب است که خود آقایان هم ساعت دو بعدازظهر در تلویزیون، از طریق همان ستاد استحلال مقام رهبری اعلام کردند ماه در افق ایران، قابل رؤیت نیست.

در افق ایران قرار نمی‏گرفت، یا دیده نمی‏شد؟ تعبیر آن به لحاظ علمی چگونه است؟

به لحاظ علمی هم ماه اصلا در افق ایران قرار نمی‏گرفت. یعنی به هیچ عنوان در ایران، قابل رؤیت نبود.
در مناطق جنوبی‏تر نزدیک به خط استوا و نیم‏کره‏ی جنوبی زمین، دیشب می‏‏توانستند ماه را ببینند. در جنوب آفریقا، آفریقای جنوبی و کشورهای نزدیک به آفریقای جنوبی و هم‏چنین در دوسوم از امریکای لاتین، ماه با چشم سر قابل رؤیت بوده است.

فقط در منطقه‏ی جنوب غرب آسیا، در جنوب عمان، یمن و جنوب عربستان (مناطق مکه و جده) نیز ماه فقط با تلسکوپ‏های قوی قابل رؤیت بوده است، اما با چشم سر که آقایان ملاک قرار می‏دهند، ابداً، در هیچ یک از مناطق آسیا، قابل رؤیت نبوده است.

حال نمی‏دانم با این که این آقایان خودشان اعلام می‏کنند ملاک پایان ماه رمضان، رؤیت ماه است، چگونه آن را اعلام می‏کنند.

احمد قابل، اسلام شناس

به لحاظ تقویمی چطور؟

بله، اگر به لحاظ تولد ماه بخواهد اعلام شود، ماه پریشب در ساعت ده و چهل و چهار دقیقه به وقت ایران، متولد شده و دیشب، شب دوم ماه حساب می‏شده. به لحاظ بحث‏های نجومی و اصل خود تولد ماه که از مقارنه‏ی ماه به این سو، اعلام می‏کنند که ماه جدید و ماه نو آغاز شده، همین الان که دارم با شما صحبت می‏کنم، بیش از سی و چند ساعت از تولدش گذشته است.

ولی بحث رؤیت‏پذیری است که آقایان ملاک را حلول ماه، آن هم با چشم غیرمسلح می‏دانند و در ایران ابداًّ، نه با چشم مسلح، نه با تلسکوپ، به هیچ عنوان، دیشب قابل رؤیت نبوده است.

ولی رسماً، اعلام شده و تعداد زیادی از مردم هم پذیرفته‏اند و عید گرفته‏اند.

خُب، اعلام می‏کنند! ما عادت کرده‏ایم در کشورمان، خبرهایی را که واقعیت ندارد، بیشتر می‏گویند (با خنده)، این هم یکی از آن‏ها!.

چرا چنین اختلافی میان علم نجوم و احکام فقهی و شرعی وجود دارد؟ این آیا تولید اشکال نمی‏کند؟

در مبانی فقهی‏مان، یعنی در روایات، روی‏کردی که نسبت به نظر منجمان داریم، دو گونه است. به این معنا که منجمینی که در زمان پیغمبر و در زمان ائمه، یعنی در قرن اول و دوم اسلام بوده‏اند، منجمینی نبودند که با استفاده از ابزار علمی اظهارنظر کنند.

بعضی‏ها حتا اصلا منجم نبودند، اما خودشان را به عنوان منجم معرفی می‏کردند و بیشتر ایام نحس را پیش‏گویی می‏کردند. این که مثلا، این روز بد یا خوب است. ادعاهای گزاف و خرافات در بین این منجمین بیشتر وجود داشت تا حقیقت.

چون حقیقت با خرافات آلوده شده بود، وقتی کسی از ائمه سؤال می‏کرد که منجمین چنین و یا چنان پیش‏بینی‏ می‏کنند، ائمه در پاسخ، گاهی آن‏ها را به این عنوان که خرافات زیاد است، پرهیز می‏دادند و می‏گفتند نمی‏شود به این‏ها اعتماد کرد. یا می‏گفتند که این‏ها برای شما یقین حاصل نمی‏کند.

ولی همین‏جا در بین این جواب‏ها، بعضی روایات به راحتی می‏گوید که «به قول این‏ها اعتماد بشود، اگر برای شما علم و اطمینان بیاورد».

ولی علمایی که الان هستند، با مساله‏ی یقین و علم، چگونه برخورد می‏کنند؟

الان هم فقها در رساله‏هایشان دارند که با این که قول منجمین حجت نیست، ولی اگر برای کسی علم ایجاد کند که واقعا ماه شروع شده، او باید به علمش عمل کند. یعنی به عنوان این که الان آغاز ماه است، به آن عمل کند.

در این صورت، شما به عنوان دین‏داری که به علم اعتقاد دارید، چگونه با این مساله برخورد می‏کنید؟ یعنی شخصاً، عید فطر را کی برگزار کردید یا برگزار می‏کنید؟

من مبنای آغاز ماه را همان تولد ماه می‏دانم. به همین لحاظ، بدون این که اعلام کنم و سرو صدایی راه بیاندازم، دیروز به عنوان عید، افطار کردم. به خاطر این که پریشب، از ساعت ده و چهل و چهار دقیقه به وقت ایران و ساعت شانزده و اندی، به وقت بین‏المللی، ماه متولد شده است.