«موضع نزدیک به موج سبز، به مصلحت هاشمی است»

نیک‌آهنگ کوثر

نماز جمعه‌ی بیست و ششم تیرماه تهران، یکی از سیاسی‌ترین و تأثیرگذارترین تجمع‌ بعد از انقلاب اسلامی می‌تواند باشد. حضور هاشمی رفسنجانی به‌عنوان امام جمعه و همچنین شخصیت‌های شاخص جبهه‌ی اصلاحات در محدوده‌ی زمانی بعد از انتخابات ریاست جمهوری شاید باعث یکسره‌ شدن تکلیف بسیاری از مسایل درون نظام شود.

در همین رابطه با دکتر علیرضا نوری‌زاده، تحلیلگر سیاسی ساکن لندن گفت‌ و گو کرده‌ام.

آقای دکتر نوری‌زاده، نظر شما درباره نمازجمعه‌ تهران به امامت هاشمی رفسنجانی در چنین موقعیت زمانی چه هست؟

شخصیت آقای رفسنجانی را اگر آدم زیر ذره‌بین بگذارد، در واقع واقعاً می‌توان گفت مشکل‌ترین پیش‌بینی‌ای است که در عمرم بخواهم راجع به یک انسان بکنم. به خاطر این‌که طبیعت‌ آقای رفسنجانی طبیعتی سازشکار است. به معنای منفی نخواهیم بگویم، ولی فعلاً به نظر می‌رسد چیزی که برایشان از همه چیز مهم‌تر است نظام باشد.

در واقع اگر زمانی هم مواضعی گرفت که مواضع قریب به اصلا‌ح‌طلبان بود و هست، به جهت این است که او تصور می‌کند با پیروزی آقای موسوی نظام بیشتر حفظ می‌شد تا آقای احمدی‌نژاد. و طبیعتاً به خاطر این‌که خود او نیز یکی از رکن‌های این نظام هست و این را می‌داند که اگر نظام از دست رود، یکی از بزرگ‌ترین بازندگان او خواهد بود، بنابراین احتمالاً آقای رفسنجانی تلاش خواهد کرد تصویری که از نظام ارائه بکند، تصویری باشد که لطمه‌ای به کل نظام نخورد.

ولی در عین حال آقای رفسنجانی حداقل در طول این ماه‌های اخیر این را درک کرده است که یکی از هدف‌های اصلی برای آقای احمدی‌نژاد و مجموعه‌‌شان و احتمالاً خود آقای خامنه‌ای هم در پس پرده این را تأیید می‌کند، این است که می‌خواهند از او عبور کنند و یک روز به فرزندانش گیر می‌دهند، یک روز به خودش.

به نظر من بعد از آنچه در مناظره‌ی تلویزیونی شاهدش شدیم و آنچه در رابطه با آقای رفسنجانی گفته شد، آقای رفسنجانی در این مجموعه‌ی‌ حکومتی غریبه است و علی‌رغم این‌که خود را ستون نظام می‌داند، ولی آدم غریبه‌ای‌ است. جالب این‌که این طرف که آقای رفسنجانی می‌تواند بگوید به او بی‌مهری کرده‌اند در دوران اصلاحات، ولی آن طرف این آمادگی را دارد و این آمادگی را از دو سه سال پیش نشان داده که حاضر است آن جایگاه پدرخواندگی را برای ایشان قائل بشود. بنابراین به مصلح آقای رفسنجانی و حتا به مصلحت نظامشان هست که آقای رفسنجانی موضعی قریب و نزدیک به اصلاح‌طلبان و موج سبز بگیرد.

دکتر علیرضا نوری‌زاده، تحلیلگر سیاسی

یعنی می‌شود گفت این نماز جمعه صرف‌نظر از این‌که برای مردم خیلی اهمیت دارد، برای خود آقای هاشمی رفسنجانی صاحب اهمیت است؟

در واقع آقای رفسنجانی تکلیف خودش را هم روشن خواهد کرد. جایگاه خودش اولاً در جامعه روشن خواهد شد. خیلی جالب است به شما بگویم. قبل از این ماجراها هروقت صحبت از فساد می‌شد یا هروقت صحبت از این می‌شد که افرادی از قدرت و ثروت خودشان استفاده می‌کنند، بلافاصله نام آقای رفسنجانی و آل رفسنجانی مطرح می‌شد.

ولی همان‌طور که در فردای موضع‌گیری آقای منتظری... یعنی در پایان عمر آیت‌الهد خمینی به آقای منتظری یک جایگاه ویژه داده شد و تمام آنچه درباره‌ی ایشان چه به صورت جدی و چه به صورت مطایبه گفته می‌شد، از یادها رفت و آقای منتظری در یک جایگاه والایی قرار گرفت، برای آقای رفسنجانی هم دری را باز کردند که این جایگاه را پیدا بکند و تمام آنچه درباره‌ی او گفته می‌شد، یکشبه به فراموشی سپرده بشود، اگر از خودش یک موضع قاطع نشان بدهد و در حمایت از اصلا‌ح‌طلبان و ظلمی که به ملت ایران شده است سخن بگوید.

فکر می‌کنم تمام این چند روزه آقای رفسنجانی در جدال با نفس خودش بوده است و طبیعتاً او از یک‌طرف می‌بیند فردی را که بر کرسی ولایت نشانده، امروز موضع‌گیری‌هایش به‌گونه‌ای است که حتا می‌گوید احمدی‌نژاد به او نزدیک‌تر از آقای رفسنجانی‌ است، درعین حال من تصور می‌کنم دچار یکنوع افسردگی شدید هم هست و باید دید مجموعه‌ی این افسردگی و تأمل و این‌که مردم ایران به او لبخند می‌زنند اگر موضع قاطعی در پیش بگیرد، همه‌ی این‌ها می‌تواند تعیین تکلیف بکند.

بگذارید با یک جمله بگویم: تکلیف آقای رفسنجانی و تکلیف آقای خامنه‌ای می‌تواند روشن بشود. یعنی آقای رفسنجانی اگر موضعی به نفع مردم و به نفع جنبش بگیرد، آقای رفسنجانی کاملاً از این مجموعه جدا می‌شود و در میان مردم جا پیدا می‌کند و در این صورت به اعتقاد من آقای رفسنجانی موقعیت آقای خامنه‌ای را به شدت متزلزل خواهد کرد و آقای خامنه‌ای از این جایگاه اصلی‌اش که خودش هم باعث شده از دست بدهد، نازل‌تر خواهد شد.

ولی اگر آقای رفسنجانی بخواهد جمع ‌و جور بکند و یکجوری این وسط شیخوختی بکند که الان به کار نمی‌آید، درآن صورت به نظر من پایان آقای رفسنجانی خواهد بود. یعنی نماز جمعه‌، ختم کار آقای رفسنجانی خواهد بود و آقای رفسنجانی از فردای آن به همان جبهه‌ای می‌پیوندد که اکثریت مردم و موج سبز علیه آن موضع‌ گرفته‌اند.

مسأله‌ای که اینجا پیش می‌آید این است که اگر آقای موسوی به‌عنوان کاندیدای رقیب آقای احمدی‌نژاد، که خودش و همچنین طرفدارانش معتقدند که برنده‌ی انتخابات بودند، در این نماز جمعه شرکت بکند، ولی آقای هاشمی رفسنجانی موضعی به نفع حاکمیت بگیرند‌، تکلیف ایشان از آن به‌بعد چه خواهد شد؟

فکر می‌کنم آقای موسوی همه‌ی این حساب و کتاب‌ها را کرده است. اولاً واقعا بگویم برای خود من جایگاه و شخصیت آقای موسوی خیلی بالا رفت. یعنی آقای موسوی نشان داد که در دل حوداث و بحران‌هاست که مردان بارز سیاسی بروز و ظهور می‌کنند.

اعتقاد من این است که اگر قرار بود آقای رفسنجانی موضعی سست بگیرد و به نفع حاکمیت سخن بگوید، احتمالاً آقای موسوی به نماز جمعه نمی‌رفت. شاید همین یک نشان و علامتی است که ما را خوش‌بین بکند و امیدوار به این‌که در پس پرده صحبتی بوده، که آقای مهندس موسوی، آقای خاتمی و آقای کروبی هم در نماز جمعه حاضر می‌شوند.

در واقع این نماز را باید در برابر نماز ۲۹ خرداد آقای خامنه‌ای قرارش بدهیم. آنجا آن مجموعه حاضر شده بودند، اینجا مجموعه‌ی سبز اصلاح‌طلبان حاضر شده‌اند. به معنای دیگر اینجا جنگ زعامت هم هست. آنان آقای خامنه‌ای را به زعامت برگزیدند، این‌سو چشم به آقای رفسنجانی دارد که جایگاه شیخوخت و زعامت ایشان را خودش بیاید و اشغال و تصرف بکند. حالا اگر آقای رفسنجانی در این میان بخواهند باز بینابین کار بکنند، تصور می‌کنم آن‌وقت آقای موسوی هم تکلیف خودش را بداند و آقای موسوی و دوستانش راه خودشان را از آقای رفسنجانی جدا کنند.

البته باید توجه داشت که جناح رقیب هم بیکار نخواهد نشست. آقای حسین شریعتمداری یادداشتی نوشته‌اند و رهنموده‌ایی داده‌اند به اصولگرایان. آیا ممکن است اختلافات در میان نمازگزاران به درگیری منتهی بشود؟

ببینید، طبیعتاً حاکمیت تمام نیرویش را به‌کار خواهد برد که این نماز جمعه‌ را هم مصادره بکند. همان‌طور که انتخابات را مصادره کرد و حضور مردمی را به حساب خودش گذاشت. ممکن است تلاش بکنند که حضور جمعیت زیاد را به حساب خودشان بگذارند. این نماز جمعه، تنها مناسبتی است که مردم بدون گرفتن مجوز از وزارت کشور و دستگاه انتظامی می‌توانند در آن شرکت بکنند.

نماز جمعه است و نیازی به مجوز ندارد. طبیعتاً ما چهره‌های متفاوتی از نماز جمعه همیشه خواهیم دید. خیلی روشن است که طرفداران آقای موسوی در این نماز شرکت بکنند و حضور آن‌ها با بودن آقای موسوی می‌تواند زمینه‌ساز و فرصت مناسبی بشود تا بعضی از شعارهایی که در جریان رویدادهای اخیر عنوان شد، مثل «موسوی رأی من را پس بگیر» عنوان بشود.

اگر حاکمیت که تمام نیرویش را بسیج خواهد کرد که حداقل صحن اصلی نماز جمعه را پر بکند، بخواهد برخورد تند بکند، تصور می‌کنم این برخورد تند بسیار به ضررش تمام خواهد شد. ضمن این‌که مردم ما یاد گرفته‌اند با خشونت‌گرایان آن‌قدر با عطوفت و با آرامش برخورد بکنند. ولی به هر حال حداقل در انظار بیرونی‌ها نشان داده خواهد شد که این مردم متمدن ایران اهل خشونت نیستند و اگر خشونتی به‌کار آید، توسط حاکمیت است.