"عقب نشینی یا ترفندی برای کسب فرصت"

مریم محمدی

این برنامه‏ی «روی خط زمانه» مانند ماه‏های گذشته، در ارتباط با انتخابات دهمین دوره‏ی ریاست جمهوری و البته پیامدهای آن در ایران است.
این روزها صحبت از گسترش و افزایش دستگیری‏ها و اعمال محدودیت‏های شدیدتر بر فعالین سیاسی اجتماعی و روزنامه‏نگاران است.

در همین زمینه، با آقای عیسی سحرخیز، روزنامه‏نگار و تحلیل‏گر سیاسی در تهران که دیروز خانه‏اش مورد هجوم ماموران قرار گرفت، گفت‏گو کرده‏ام. هم‏چنین گفتگویی دارم با خانم شیرین عبادی، حقوق‏دان و فعال حقوق بشر، در باره‏ی تلاش‏های‏ این‏ روزهای او در مجامع بین‏المللی.

آقای سحرخیز فضا در ایران چگونه است؟ به نظر می‏رسد، به لحاظ، دستگیری‏ها و اعمال محدودیت‏های تازه، هر روز نگران‏کننده‏تر می‏شود.

فضای بگیر و ببند شدیدی حاکم است. هم فعالان سیاسی را می‏گیرند و هم روزنامه‏نگاران را دستگیر می‏کنند. به دفتر روزنامه‏ی اعتماد ملی ریخته‏اند، آقای قوچانی و چند تا از همکاران ایشان را گرفته‏اند. بعد هم دنبال آقای مزروعی و پسرش بودند. خانم بنی‏یعقوب و همسرش آقای عمویی را دستگیر کردند. عصر دیروز هم وارد منزل ما شدند. در شرایطی که دخترم تنها در منزل بود و تاکید می‏کرد: «چگونه می‏توانم چهار تا مرد را آن‏هم در این شرایط که بیرون صدای درگیری، شکستن شیشه و تیراندازی هست به خانه راه بدهم، شما را از کجا بشناسم؟». به هرحال تهدید کرده بودند که اگر در را باز نکنی، آن را می‏شکنیم. بعد هم، بدون این که حکمی داشته باشند، وارد شدند و وسایلی را با خود برده‏اند. از جمله، وسایل کامپیوتری را که به ستاد آقای کروبی تعلق داشت و برای کار در منزل من بود، با خود برده بودند. مقداری هم تهدید و تهمت و… گفته بودند که از دادستانی هستند.

قبلا اطلاعی در این باره، به خود شما نداده بودند؟

دیروز از دفتر آقای مرتضوی با من تماس گرفته بودند، خواسته بودند که من روز یکشنبه، برای «پاره‏ای مذاکرات و مشورت» به دفتر ایشان بروم. من گفتم که در تهران نیستم، هفته‏ی آینده برمی‏گردم. آن‏ها هم گفتند: «باشه، پس ما شنبه، یکشنبه، زنگ می‏زنیم و قول و قرار می‏گذاریم». ولی ظاهراً، بعد از چند ساعت ریخته‏اند در منزل و آن‏ هم با این وضعیت.

این که کامپیوتر شما و کیس‏های (case) آن را همراه برده‏اند، شما را نگران نمی‏کند؟ با توجه به این که می‏گویید، تهمت‏هایی هم به شما وارده کرده‏اند؟

خُب، آن‏ها این نوع برخوردها را همیشه دارند. وقتی این گونه وسایل را با خود می‏برند، می‏توانند هرچه می‏خواهند به آن اضافه یا از آن کم کنند و ادعا کنند. چون صورت‏ جلسه‏ای نشده، چون روال قانونی طی نشده، چون مدارکی همراه‏شان نبوده که مستنداتی بشود که از کجا می‏آیند. فقط گفته‏اند از دادستانی می‏آیند و حکم آقای مرتضوی را دارند.

فقط بحث روزنامه‏نگاران نیست، اعضای ستادهای آقایان موسوی و کروبی نیست، این وضعیت را در مورد همه داریم. آخرین مورد هم این است که آقای میردامادی را دستگیر کرده‏اند. در واقع، ایشان گم شده است. بحث دستگیری نبوده که بیایند، او را در جایی بازداشت کنند.

بسیاری از اعضای ستادها، الان در نقاط نامشخصی هستند. هیچ اطلاعاتی از این که این‏ها کجا و در چه شرایطی هستند، نداریم و هر لحظه ممکن است برای آنان حادثه‏ای پیش بیاید و بعد بگویند در خیابان تیر خورده‏اند. می‏توانند، الان در فضای اغتشاشی که وجود دارد، تیراندازی کنند، هر کسی را بکشند و بعد بگویند حتما در وضعیت نامساعدی در خیابان بوده و تیر خورده است. امنیت برقرار نیست.

دستگیری فرزندان آقای هاشمی در این میان، از نظر سیاسی، چه معنایی دارد؟

این که طی روزهای گذشته، خبرگزاری فارس این خبرها را می‏زند و معمولا برای چنین اقدام‏هایی زمینه‏سازی می‏‏کند، می‏تواند مهم باشد. اما از نگاه سیاسی، این کار عملی نیست. چون هم صحبت‏های شب گذشته‏ی آقای لاریجانی و هم این که آقای خامنه‏ای سعی می‏کرد آقای هاشمی را از این جمع و از آقای موسوی، کروبی و خاتمی جدا کند، بعید است که بخواهند یک‏باره به چنین اقدامی دست بزنند. الا این که پشت پرده، ملاقات‏هایی صورت گرفته باشد و بخواهند از طریق این تهدید، آقای هاشمی را تحت فشار بگذارند.

خانم شیرین عبادی، چهره‏ی شناخته شده‏ی جامعه‏ی حقوق‏دانان ایران، در خارج از کشور به سر می‏برد و تلاش‏هایی را جهت کمک به بحران جاری داخل کشور انجام می‏دهد.

خانم عبادی، به لحاظ حقوقی، با توجه به قوانین ایران، شما فکر می‏کنید هنوز در وهله‏ی اول، این مسایل قابل پیگیری باشد؟

هرآن‏چه اتفاق افتاده، بر خلاف قوانین جمهوری اسلامی ایران است. حرفی که من همواره می‏زنم، این است که مردم همواره به قانون احترام می‏گذارند، برخی از مامورین حکومتی احترام نمی‏گذارند.

برگزاری اجتماعات مسالمت‏آمیز، حق اساسی مردم است. این حق در قانون اساسی به‏رسمیت شناخته شده است. اما دیدیم که چگونه مردم صلح‏جو و آرام را گلوله ‏باران کردند.

دستگیری‏ها، تماماً، بر خلاف ضوابط قانون آیین دادرسی کیفری است که به وسیله‏ی حکومت جمهوری اسلامی نوشته و تایید شده است. اعتراض ما این است که اگر حکومت قانونی برای مردم می‏نویسد، خود هم باید پای‏بند به آن قانون باشد.

خانم عبادی، این روزها شما یک سری تلاش‏ها در مجامع بین‏المللی، برای کمک به وضعیتی که در ایران هست، دارید. ممکن است در مورد آن‏ها کمی توضیح بدهید؟

من در ارتباط مستقیم و مستمر با کمیساریای عالی حقوق بشر هستم و روز پنجشنبه هم حدود دو ساعت با خانم پیلای، جلسه‏ی مشترکی داشتیم. عضو هیأت امنای بخش تحقیقاتی سازمان ملل متحد هستم و از آن طریق با سایر ارگان‏های سازمان ملل متحد در ارتباط‏م. هم‏چنین جزو کمیساریای عالی توان‏مند سازی حقوقی فقرا هستم که زیر مجموعه‏ی «یو‏اِن دی‏پی» است.

این‏ها را از این جهت گفتم که بگویم، به مناسبت مشاغلی که دارم، در ارتباط مستقیم و مستمر با سازمان ملل متحد، خصوصاً، قسمت حقوق بشر هستم و همواره حقایق را به آن صورتی که هست، در اختیار مراجع بین‏المللی می‏گذارم.

از جمله، قوانین آیین دادرسی کیفری و شیوه‏ی دستگیری کسانی که متهم هستند را ترجمه و به ‏آن‏ها داده‏ام و گفته‏ام: کدام یک از این دستگیری‏‏ها با قوانینی که خود حکومت نوشته، مطابقت دارد.

امیدوار هستید یا انتظار دارید، مجامع بین‏المللی‏ای که با آن‏ها سر و کار دارید، در رابطه شرایط امروز ایران، چه حرکتی بکنند؟

مجامع بین‏المللی حرکات خود را آغاز کرده‏اند. کمیساریای عالی حقوق بشر، بیانیه‏ی‏ شدیداللحنی داد و دولت ایران را محکوم کرد که حقوق بشر را نقض می‏کند. سایر ارگان‏های سازمان ملل متحد نیز به همین شیوه، به این‏گونه دستگیری‏ها و کشتار مردم نگاه می‏کنند. تکرار می‏کنم، تجمعات و راه‏پیمایی حق مسلم مردم است. این حق باید محترم شناخته شود.

واکنش شما در مقابل دستگیری فرزندان آقای هاشمی رفسنجانی چیست؟

همان‏طوری که دستگیری سایر مردم خلاف قانون بوده، این دستگیری‏ها هم خلاف قانون است. این‏طور که اطلاع رسیده، این‏ها در یک اجتماع مسالمت‏آمیز، در خیابان شرکت کرده‏اند. چرا باید دستگیر شوند؟ هم آن‏ها و هم همه‏ی دستگیرشدگان باید بدون قید و شرط و فورا آزاد شوند.

برای برگشتن آرامش به ایران، باید اجازه بدهند که مردم به حقوق خود، یعنی راه‏پیمایی و تجمع مسالمت‏آمیز ادامه بدهند. هم‏چنین انتخابات باید باطل شود و انتخابات جدیدی تحت نظارت سازمان‏های بین‏المللی، از جمله سازمان ملل متحد، برگزار شود. شاید بدین صورت بتوانیم کشور عزیزمان را آرام نگاه داریم.

اما در مجموعه اتفاقاتی که هر روز و هر لحظه ممکن است در ایران روی بدهد، پس از تظاهرات دیروز که علی‏رغم اعلام مخالفت جدی رهبری با آن در نماز جمعه، روی داد و منجر به کشته و زخمی شدن بیش از صد نفر از هم‏وطنان در سراسر کشور شد، ظاهر شدن ناگهانی علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی، در شبکه‏ی دوم تلویزیون جمهوری اسلامی ایران و اظهارات وی مورد تفسیر و تحلیل‏های گوناگون قرار گرفت.

وی هم‏چنین از حقوق قانونی مردم برای برگزاری تجمعات و تظاهرات مسالمت‏آمیز دفاع کرد. برخی اظهارات او را عقب‏نشینی قلمداد کرده و برخی ترفندهای تازه. با عیسی سحرخیز در این باره هم گفت‏گوی کوتاهی کرده‏ام:

آن‏چه که آقای لاریجانی مطرح کرد، بیان‏گر یک نوع عقب‏نشینی آشکار و اعطای امتیاز به اصلاح‏طلب‏ها و کاندیداهای آنان بود و به گونه‏ای پوزش‏خواهی بابت صحبت‏هایی که آقای خامنه‏ای کرد و شمشیری که از رو بست.

هرچند باید توجه کنیم که آقای لاریجانی همان کسی است که در جریان کوی دانشگاه (۱۸ تیر ۷۸) فرماندهی عملیات علیه ملت و دانشجویان را داشت. اما این که مطرح می‏کند که مردم را باید اغنا کنیم، اجازه بدهیم که حرفشان را بزنند و اصلا به ‏آن‏ها اجازه بدهیم که تظاهرات کنند، اجازه‏ی تجمع بدهیم، نکات بسیار اساسی هستند.

این عقب‏ نشینی، در عمل چگونه صورت خواهد گرفت؟ در نتیجه‏ی انتخابات چه تاثیری خواهد داشت؟

این عقب‏نشینی‏ها و راه را باز کردن برای این است که احتمالاً، انتخابات را ابطال کنند و آقای احمدی‏نژاد را کنار بگذارند. اما در عین حال باز تاکید می‏کنم، این احتمال وجود دارد که ترفندی است برای این که بخواهند فرصت را به دست بیاورند و بعد زمانی که در جای‏گاهی قرار گرفتند که دست بالا را داشتند، دوباره این سرکوب و خفقان را به صورت گسترده‏تر و شدیدتر اعمال کنند.