«ضرب سکه‏های جدید، بی‌ارتباط با تورم نیست»

مریم محمدی

پنج‌شنبه، ششم فروردین‌ماه، برابر با بیست و ششم ماه مارس سال ۲۰۰۹ میلادی، پنجمین برنامه‏ی «روی خط زمانه» را در سال جدید آغاز می‏کنیم. این برنامه در ارتباط خارج شدن چهار نوع اسکناس از سیستم پولی ایران و جایگزین شدن سکه‏های معادل آن تهیه شده است.

این پرسش‏ها و سوالات دیگر در رابطه با تولید اسکناس و سکه در ایران را با آقای دکتر حسین عبده تبریزی، کارشناس اقتصادی در تهران، مطرح کرده‏ام.

آقای عبده تبریزی، بانک مرکزی اعلام کرده که چهار نوع اسکناس، از رده خارج می‏شوند و معادل ‏آن‏ها سکه ضرب می‏شود. آیا این روند چاپ اسکناس‏های قوی‏تر و پیدایش سکه‏هایی با قیمت‏های بالاتر، ارتباطی با مسأله‏ی رشد تورم در ایران دارد؟

البته با تورم ارتباط دارد. چون اگر در سه چهار دهه‏ی اخیر، تورم با این شدت در ایران نبود، نباید به این سرعت پول‏هایی را که واحد آن یک صدم است، داشته باشیم.

ولی به هرحال، به علت شدت تورم در طول سال‏های اخیر، از دهه‏ی پنجاه تا دهه‏ی هشتاد، اسکناس‏های ده تومانی، یا پنجاه و صد تومانی دیگر معنایی ندارد.

از جانب سازمان چاپ و نشر اسکناس گفته شده که این اسکناس‏ها به علت فرسودگی زودرس از دور خارج می‏شوند. استفاده‏ی بیشتر از اسکناس‏ها و در نتیجه فرسودگی ‏‏آن‏ها، بازهم ارتباط مستقیمی با رشد تورم در ایران، دارد؟

طبیعی است که به لحاظ وجود تورم، اسکناس‏ها، واحد پولی را که نمایندگی می‏کردند، بسیار کوچک بوده است. واحد پول کوچک را معمولاً در دنیا، با سکه در گردش می‏گذارند، نه با اسکناس.

برای این‌که سکه عمر بیشتری دارد و اصولاً هزینه‏ی چاپ یک اسکناس ده تومانی، نزدیک به پانصد تومان بشود. در حالی که هزینه‏ی تولید یک سکه‏ی ده تومانی کم‌‏تر از این است و در عین حال عمر یک سکه‏‌ی ده تومانی می‌‏تواند ده‏ها برابر یک اسکناس ده تومانی باشد.

دکتر حسین عبده تبریزی، کارشناس اقتصادی

می‏توان نتیجه گرفت، اسکناس‏ها در اثر کاهش ارزش، در مبادلات روزانه، به جای سکه به ‏کار رفته‏اند. در همین خبر از چاپ اسکناس‏های جدید دو هزار تومانی صحبت شده‌. آیا این ارقام برای اسکناس، الان واقعی است یا هنوز هم نه؟

اسکناس‏های دو هزار تومان و پنج هزار تومان، اسکناس‏های اخیر هستند. در واقع به خاطر نگرانی از این‌که آیا واحد اسکناس، تأثیری روی تورم دارد یا نه. سال‏های طولانی بانک‏های مرکزی ما مقاومت می‏کردند برای این‌که اسکناس‏های بزرگ بزنند.

بالاخره در زمان آقای مظاهری‌، اسکناس‏های دو هزار تومانی و پنج هزار تومانی توانستند چاپ شوند. در اصل، اسکناس پنج هزار تومانی هم هنوز اسکناس بزرگی نیست. برای همین اسکناس‏های بزرگ، اسکناس‏های چک پول هستند که قبلاً بانک‏ها می‏دادند، الان بانک مرکزی می‏زند که پنجاه هزار تومان و بالاتر است.

فکر می‏کنم، اسکناس زیر هزار تومان دیگر چندان معنایی نخواهد داشت. به نظر می‏رسد نگرانی‏ای هم از این بابت که اسکناس درشت زدن، از نظر روانی روی تورم تأثیر می‏گذارد، دیگر کنار گذاشته شده است و بانک مرکزی مصمم است اسکناس‏های بزرگ‏تری را چاپ کند.

یعنی به لحاظ روانی، دیگر شوک‏آور نیست و در افکار عمومی با رشد تورم، متناسب به‏نظر می‏آید؟

قبلاً می‏شنیدیم که مقامات ارشد کشور، خیلی نگرانی داشتند که اسکناس‏های بزرگ باعث تحریک تورم شود. برای همین هم سال‏های طولانی، اسکناس درشت تولید نکردیم. اسکناس‏های هزار تومانی، سابقه‏ای سی ساله شاید هم بیشتر در ایران دارد.

بنابراین، چون با یک تورم عظیم روبه‌رو بودیم و اسکناس‏های درشت هم تولید نکردیم، چک‏پول‏های بانکی، جای اسکناس را در مبادلات بین مردم گرفته بود. عملاً اسکناس درشت در کشور وجود داشته، اما اسم آن چک پول بوده و آن‏ها مبادله می‏شده است. حالا حساسیت کم‏تر شده است.

چطور شد که این تصمیم در زمان آقای مظاهری تغییر کرد؟ ایشان خیلی با آقای احمدی‏نژاد مشکل داشت، چطور این مسأله را قبول کرد؟

این بحث را خیلی از اقتصاددان‏های ایران هم قبول نداشتند و اعتقاد داشتند که از لحاظ اقتصادی به نفع است که هرچه زودتر، اسکناس‏های درشت‏تری در جریان گذاشته شود.

عملاً، چک‏پول‏ها نقش اسکناس‏های درشت را بازی می‏کردند. در همان زمان آقای مظاهری، دوباره تصمیم گرفته شد که بانک‏ها چک‏پول تولید نکنند و این کار را بانک مرکزی انجام دهد.

چرا این تصمیم گرفته شد؟ چه مشکلی با این چک‏پول‏ها یا اسکناس‏های درشت، وجود داشت؟

اسکناس‏های درشت این گیر را دارد که در مبادلات غیر قانونی، مثل مبادلات مربوط به مواد مخدر یا قاچاق، می‏تواند نقش بازی کند. قبلاً هم نقش داشت. یعنی چک‏پول‏های بزرگ ایرانی در افغانستان یا در دیگر کشورهای همسایه به جای پول کار می‏کردند.

در همین خبر، از جانب رییس سازمان نقش اسکناس کشور، از مردم خواسته شده که در حفظ و نگهداری پول‏ها، کوشش کنند. چگونه می‏توان جلوی فرسودگی پول را گرفت؟ علت فرسودگی پول‏ها چیست؟ اشکال تکنیکی است یا کیفیت پول‏ها نامناسب است؟ یا علل دیگری دارد؟

این‏ها همه به این معنی است که ما به اندازه‏ی کافی‏، از انتقالات الکترونیک در کشور استفاده نمی‏کنیم. هر چند که شبکه‏ی بانکی الان برای انتقال با کارت‏های پلاستیک، با عابر بانک‏ها در حد زیادی دارد کار می‏کند. اما در عین حال فرسودگی اسکناس‏ها نشان می‏دهد که به قدر کفایت از انتقال‏های الکترونیک استفاده نمی‏کنیم.

جنس و مرغوبیت کاغذ یا موادی که اسکناس با آن تهیه می‏شود، در فرسودگی پول‏ها نقش دارد؟

فکر نمی‏کنم. برای این‌که اسکناس‏های ما تا مدتی پیش در خارج زده می‏شد. الان هم روی کاغذهای خارجی زده می‏شود. دستگاه‏های چاپ اسکناس هم دستگاه‏هایی است که خیلی کشورها از آن استفاده می‏کنند و احتمالاً دستگا‏ه‏های وارد شده به کشور است.

فکر نمی‏کنم از لحاظ کیفیت تولید پول، زیاد مشکل داشته باشیم. اسکناس اصولاً روی کاغذهای از نوع واترمارک زده می‏شود و در ایران هم همین‏طور است.