بیم و امیدهای تاجیکستان، ۱۷ سال پس از استقلال

رسول شادان

تاجیکستان هفدهمین سالگرد استقلال خود را در زمانی جشن می‌گیرد که این جمهوری، با بحران اقتصادی و انرژی روبه‌رو است.

از ماه سپتامبر امسال، رژیم برق‌رسانی به مردم از سوی دولت به تصویب رسیده است و روزانه، مردم روستاهای تاجیکستان از برق محروم هستند. هم‌چنین مسأله‌ی تأمین مواد غذایی مردم در آینده، از موضوعات روز به حساب می‌آید.

صبح روز سه‌شنبه، من در خیابان مرکزی شهر دوشنبه بودم و از چند تن ساکنان این شهر پرسیدم که استقلال تاجیکستان به مردم چه داده است.

از مهینه دوران سؤال کردم که آیا در حالی که امروز تاجیکستان در سازمان پیمان امنیت مشترک کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، سازمان همکاری‌های شانگهای و دیگر سازمان‌ها عضویت دارد، این جمهوری یک کشور مستقل است؟

مهینه دوران گفت: «البته ما استقلال را به دست آورده‌ایم؛ ولی نه به آن حدی که جمهوری صاحب استقلال باشد و به هیچ دولت دیگر وابسته نباشد. هنوز به چنین درجه‌ای نرسیده‌ایم. برای این‌که دولت‌های ابرقدرت مثل روسیه در منطقه هستند که بانفوذ هستند و دوستی با آن به سیاست ما بستگی دارد.»

اما از نظر دولت عثمان، کارشناس منطقه و نخست‌وزیر سابق این جمهوری، تاجیکستان در این اواخر، سیاست درهای باز را پیش گرفته است و به نظر وی، چنین اصول و شیوه‌های سیاسی به کشور دیگری از جمله روسیه، امکان نمی‌دهد تا در امور داخلی تاجیکستان دخالت کند و به این کشور، فشار وارد کند.

دولت عثمان می‌گوید: «تاجیکستان یک کشور مستقل است. روسیه نفوذ زیادی هم که در تاجیکستان داشته باشد، اما در چند سال اخیر سیاست تاجیکستان، چندجانبه است.

با وجود این‌که شریک استراتژیک روسیه است، مناسبات نزدیکی با چین، کشورهای اروپایی، آمریکا و کشورهای منطقه مثل ایران و پاکستان دارد.

من فکر می‌کنم که روسیه هم نمی‌تواند آشکارا جلوی دولت‌های دیگر را بگیرد. من فکر می‌کنم که این امکانات را روسیه ندارد.»

اما به نظر پروینه جمشید که در خیابان مرکزی با او صحبت داشتم، تاجیکستان در حال حاضر نیز چون زمان شوروی «دست‌نگر» (پیرو) روسیه است.

وی در این باره گفت: «به نظر من تاجیکستان می‌تواند صاحب استقلال باشد؛ در صورتی که ۷۵ درصد سهمیه‌های آن از نیروگاه‌های آبی و برقی روسیه است. همیشه هم تولیداتش از سوی چین، ایران یا دیگر دولت‌ها خریداری می‌شود یا (در این کشور توسط آن‌ها) سرمایه‌گذاری می‌شود.

من می‌گویم که در این ۱۷ سال تاجیکستان اگر خودش را صاحب استقلال می‌کرد، می‌توانست از این هم بیشتر شود.»

اما به نظر «میرزا دولت» مصاحب دیگر من، استقلال موجب پیشرفت تاجیکستان شده است؛ با وجود این، او از بالا رفتن قیمت‌های مواد غذایی در بازارها، اظهار نگرانی کرد.

تاجیکستان کشوری است که بیش از هفت میلیون نفر جمعیت دارد و تنها دو کالای اصلی صادراتی آن به بازارهای جهانی، آلومینیوم و پنبه است.

طی ۱۷ سال اخیر، پنبه‌کاران تاجیکستان با بحران اقتصادی روبه‌رو هستند و به نهادهای سرمایه‌گذار، ۵۰۰ میلیون دلار بدهکارند.

صادرات آلومینیوم را دولت در انحصار خود اعلام کرده است. در حالی که مسأله‌ی صادرات آلومینیوم به بازارهای جهانی در دادگاه لندن، مورد بررسی مورد قرار دارد.

به گفته‌ی برخی از کارشناسان، این‌که دولت تاجیکستان بر اساس شیوه‌های قوم‌سالاری و محل‌سالاری تشکیل شده است، بهترین متخصصان و کادرهای حرفه‌ای این جمهوری، در خارج از کشور به سر می‌برند.

کشور تاجیکستان ذخایر هنگفت آب و انرژی آبی دارد و مقامات تلاش دارند که نیروگاه‌های بزرگ آبی احداث کنند. ولی به گفته‌ی پروفسور حاج محمد عمر، به دلیل فساد در این جمهوری، هیچ کشوری به جز ایران و چین و روسیه حاضر به سرمایه‌گذاری در این کشور نشده‌اند.