طرح تحول اقتصادی، قابل اعتماد نیست

مریم محمدی

طرح تحول اقتصادی دولت نهم چالش‌های فراوانی را در میان کارشناسان اقتصادی برانگیخته است، آن‌چنان که مسوولان توضیح می‌دهند، تعدیل یا عادلانه کردن یارانه‌ها را هدف محوری خود قرار داده است.

برای آشنایی بیشتر با این بحث، با سه تن از اهالی شهر تهران و هم‌چنین آقای دکتر سعید شیرکوند، معاون وزیر اقتصاد در دولت پیشین، گفت و گو کرده‌ام.

اولین تماس من با خانمی است که این فرم را پر کرده‌اند. ایشان در پاسخ سوال من، که دریافت‌شان از مضمون این طرح چیست؟ می‌گویند:

مضمون طرح این است که می‌خواهند بدانند، درآمد هر کسی در چه حدی است. به آن‌هایی که سطح درآمدشان پایین‌تر است، کمکی بشود و آن‌هایی که سطح درآمدشان بیشتر است، شناخته شوند تا از آن‌ها برای افراد کم‌درآمد، کسبِ درآمد کنند.

ولی این‌که، کی اجرا بشود و یا چقدر موثق شود، نمی‌دانیم. ما تا این حد شنیدیم.

شما که این فرم را پر کرده‌اید، خودتان را در کدام سمت قرار می‌دهید؟ جزو کسانی که درآمدی دارند که باید از آنان گرفته شود؟ یا کسانی که باید یارانه به آن‌ها پرداخت بشود؟

ما، نه این طرف هستیم، نه آن طرف. بستگی دارد به این‌که آن‌ها چه چیزی را ترجیح بدهند.

الان سطح درآمدها خیلی کم شده و افراد بی‌بضاعت زیاد شده‌اند، به‌خصوص در یکی دو ماه اخیر که قیمت‌ها را مقایسه کنید، قیمت همه ‌اجناس بیشتر شده است.

قیمت رب نسبت به دو ماه ‌پیش ۵۰۰ تومان بالاتر رفته است. یعنی از ۱۹۰۰ تومان یک دفعه به ۲۴۹۰ تومان رسیده است. کلاً سطح درآمدها پایین آمده است.

کسی که نداشته، بدبخت‌تر شده است. ولی ما نه سطح بالا هستیم، نه سطح پایین؛ یعنی در سطح متوسط هستیم. فکر نمی‌کنم به ما چیزی تعلق بگیرد.

افرادی که شما می‌شناسید، عموماً این فرم را پر کرده‌اند؟

خیلی‌ها پر نکرده‌اند. آن‌هایی هم که یک مقدار دارند، حتی ‌پر نکرده‌اند.

چرا ‌پر نکردند؟

برای این‌که نمی‌خواهند شناخته بشوند. چون در طرح آمده است که «شما چقدر درآمد دارید». از مالیات می‌ترسند. این را دیروز از شخصی که کار آزاد دارد، شنیدم. او گفت که ما پر نکردیم.

این‌ها فکر می‌کنند می‌توانند از ‌پول‌دار به بی‌پول بدهند. پول‌دارها خیلی زبل‌تر هستند. خودشان هم این را می‌دانند؛ حالا چرا دارند این کار را می‌کنند، خدا می‌داند.

با یک شهروند دیگر تهرانی صحبت می‌کنم:

شغل من آزاد است.

شما فرم «خانوار» را برای پرداخت یارانه‌ی نقدی که قرار بوده خانواده‌ها پر کنند، پر کرده‌اید؟

نه. پر نکردم.

چرا پر نکردید؟ پر کردن این فرم‌ها اجباری نبود؟

نه. اجباری که نیست. تبلیغ می‌کنند اگر پر کنید، مزایایی دارد. اما این حرف‌ها خیلی قابل اعتماد نیست، خیلی‌ها می‌گویند فقط برای این است که آمار بگیرند کی چی دارد و کی چی ندارد.

یارانه‌ی نقدی که می‌خواهند بدهند، اصلاً کفاف نمی‌دهد و به ‌پای سوبسیدهایی که می‌خواهند حذف کنند، نمی‌رسد.

هیچ چیز قابل اعتمادی وجود ندارد، تا آن‌جایی که من اطلاع دارم، خیلی‌ها پر نکردند.

با یکی دیگر از اهالی صحبت می‌کنم:

من یک کارگرم.

شما این فرم اطلاعات اقتصادی را که قرار بود بر‌اساس آن، یارانه‌ها (سوبسیدها) نقدی به افراد پرداخت بشود، پر کردید؟

نه والله. پر نکردم. برای چه پر کنم؟

چرا پر نکردید؟

این‌ها اصلاً وضع‌شان معلوم نیست، معلوم نیست چکار می‌خواهند بکنند. نمی‌دانم منظورشان چیست.

منظورشان این است که ببینند ما چکاره‌ایم، چی می‌خوریم، چی داریم، چی نداریم؟ بعداً سراغ‌مان بیایند‌؟ نمی‌دانم.

نگرانی شما از چیست؟ شما که گفتید کارگر هستید؛ و این فرم هم برای این است که یارانه‌ها به کسانی که نیازمند هستند، نقدی پرداخت بشود.

این‌ها معمولاً هرچه ما داریم، از ما می‌گیرند. پول خودمان را به ما نمی‌دهند. پول نفت را که دیدید. حالا می‌خواهند به ما ‌پول بدهند!

فکر نمی‌کنم. اصلاً اعتقاد ندارم. حتماً می‌خواهند از آن یک چیزی به نفع خودشان دربیاورند.

دکتر سعید شیرکوند، معاون وزیر اقتصاد در دولت محمد خاتمی

با آقای دکتر سعید شیرکوند در همین باره صحبت می‌کنم.

تا‌کنون هیچ تصویر روشنی از طرح تحولات اقتصادی که دولت از آن نام می‌برد، به جامعه، حتی جامعه‌ی دانشگاهی و صاحب‌نظران اقتصادی کشور، ارایه نشده است.

در جلساتی که آقای رییس‌جمهور به همراه مدیر «کارگروه تحولات اقتصادی»، آقای دکتر حسینی (که بعد هم وزیر اقتصاد شدند‌) با مدیران مسوول مطبوعات و اساتید دانشگاه داشته، مجموعه‌ای از ‌آسیب‌شناسی‌های اقتصادی کشور ارائه شده و هیچ خط‌مشی‌ دقیقی، به‌عنوان طرح تحول اقتصادی، ارایه نکرده‌اند.

در حال حاضر هم هیچ سند مکتوبی وجود ندارد که بتوانیم بگوییم این طرح تحول اقتصادی چیست.

اگر طرح روشنی وجود ندارد، پس مخالفت‌های اقتصاددانان ـ از جمله خود شما ـ با این طرح، به چه دلیل است؟ با چه چیزی مخالفت می‌شود؟

کسی با طرح تحول اقتصادی مخالفتی نکرده است، بلکه همه‌ی صاحب‌نظران، از جمله خود من، خواستار روشن شدن موضوعی شده‌ایم که نام تحول اقتصادی بر آن گذاشته شده است.

در سخنان عمومی گفته می‌شود (و برخی از دولت‌مردان هم مطرح می‌کنند) که قصد دولت از طرح تحول اقتصادی این است که، دولت دیگر یارانه‌ی مربوط به کالاها و خدمات را نپردازد، بلکه این مبالغ را به صورت نقدی به جامعه تزریق و بین شهروندان توزیع کند. ولی سند مکتوبی برای این موضوع نداریم.

اما به نظر می‌آید‌، توزیع ‌پرسش‌نامه‌های «اطلاعات اقتصادی خانوار»، گام عملی در این جهت بوده است.

در همین پرسش‌نامه‌ی خانوار، مجموعه‌ای از روش‌های ناصحیح غیرعلمی را با هم تلفیق کرده‌اند، بدون این‌که صحت این اطلاعات به ترتیبی قابل سنجش باشد.

این پرسش‌نامه‌ها به شدت مورد تردید است و از آن‌ طرف مکانیسم بررسی اطلاعاتی که خانوار می‌دهد، روشن نیست و دولت می‌گوید می‌خواهد یارانه را توزیع کند.

نه روش شناخته‌شده‌ای است، نه پرسش‌نامه‌ی دقیقی است، نه پاسخ‌هایی که داده می‌شود، دقیق است و نه پوششی به خانوارهای جامعه داده است.

از آن طرف، دولت هنوز هم مشخص نکرده است که یارانه‌ی چه کالایی را می‌خواهد بردارد و چگونه می‌‌خواهد این قیمت‌ها را ‌‌آزاد کند که مابه‌التفاوت وجوه را توزیع کند.

آقای شیرکوند، اطلاع شما از نحوه‌ی برخورد مردم با این پرسش‌نامه‌ها، میزان استقبالی که کرده‌اند، چیست؟

وقتی از خانواده‌هایی که با آن‌ها گفت و گو کرده‌ام یا حتی با من مشورت کرده‌اند، پرسیدم چگونه می‌خواهند این فرم را پر کنند و چه نگرانی در ‌پر کردنش دارند، کسانی که می‌خواستند این فرم را پر کنند یا بعضا ً پر کرده بودند، می‌گفتند: « اولاً اطلاعات‌مان را شفاف نگفتیم، درآمدمان را معین نکردیم، ضمن این‌که خیلی جاها نمی‌توانستیم به ‌پرسش‌ها جواب بدهیم».

عده‌ی دیگری نگران بودند و می‌گفتند: «‌می‌ترسیم اگر این را پر نکنیم و اسم‌مان در لیست مربوط به افرادی که فرم پر کرده‌اند قرار نگیرد، اگر بنزین آزاد شد (و لیتری ۸۰۰ تومان شد) و خواستند مابه‌التفاوت این قیمت آزاد را، به‌عنوان یارانه، بین مردم توزیع کنند، مبادا اسم ما در لیست نباشد».

از آن طرف هم تقریباً همه می‌گویند: «ضرورتی ندارد که این را دقیق بنویسیم. به این‌که این اطلاعات جای دیگری مورد استفاده قرار نگیرد اعتماد نداریم‌». همه، ابهام‌هایی است که وجود دارد.