دو ایرانی در بین ۱۰ روشنفکر مردمی برتر جهان

کاوه اسفندیاری

خوانندگان مجله آمریکایی فارن پالیسی و نشریه بریتانیایی پراسپکت، صد «روشنفکر مردمی» را برگزیده‌اند و در بین ده نفر نخست، نام دو ایرانی، عبدالکریم سروش و شیرین عبادی، دیده می‌شود.

فتح‌الله گولن، محمد یونس، یوسف القرضاوی، اورهان پاموک، اعتزاز احسان، عمرو خالد، عبدالکریم سروش، طارق رمضان، محمود مدنی و شیرین عبادی به ترتیب اول تا دهم شده‌اند.

اشتباه نکنید. این رأی‌گیری فقط برای انتخاب روشنفکران مسلمان نبوده، ولی این شایبه شکل گرفته است که نوعی سیل آرا به‌سوی روشنفکران سرشناس مسلمان از سوی خوانندگان مسلمان سرازیر شده تا آن‌ها، از چهره‌هایی همچون نوام چامسکی و آمارتیا سن بالاتر بایستند.

البته مدیران فارن پالیسی می‌گویند همین واقعیت را می‌توان نشانه محبوبیت ده روشنفکر مردمی برتر دانست، چرا که آن‌ها کسانی هستند که با مردم خود ارتباطی روشن و گسترده دارند. فارن پالیسی می‌گوید یقیناً این مهارت برقراری ارتباط، برای صدرنشینان این فهرست «یک دارایی» است.

مجموعاً بیش از پانصد هزار نفر طی چهار هفته در این رای‌گیری اینترنتی شرکت کردند و در نهایت فتح‌الله گولن روشنفکر دینی از ترکیه در صدر ایستاد. مدیران مجله پراسپکت می‌نویسند هنگامی که نامزدها معرفی شدند، برگزارکنندگان این نظرسنجی اصلاً تصور نمی کردند، یک صوفی ترک که به‌ندرت در غرب شناخته شده، پیشتاز شود. البته روشنفکران مسلمان از ابتدای رأی‌گیری پیشتاز نبودند.

پراسپکت می‌نویسد که در روزهای نخست ماریو بارگاس یوسا، رمان‌نویس پرویایی، و گری کاسپاروف، قهرمان پیشین شطرنج و ناراضی سیاسی از روسیه، در صدر آرا‌ بودند و زمانی نیز به نظر می‌رسید ال گور، معاون پیشین رییس جمهور آمریکا و فعال محیط زیست، عنوان «برترین روشنفکر مردمی» را به افتخارات دیگرش، از جمله جایزه صلح نوبل و اسکار می‌افزاید.

اما در حالی‌که یک هفته از رأی‌گیری گذشته بود، سیل آرا‌ برای فتح‌الله گولن سرازیر شد و تا آخرین روز ادامه داشت.

عبدالکریم سروش

پراسپکت می‌نویسد: «ابتدا ما بر این باور بودیم که یکی از اعضای فناوری آشنای فتح‌الله چی- نام گروهی میلیون‌ها هوادار گولن در جهان - با هک کردن سیستم رایانه‌ای ما، کاری کرده که به‌صورت خودکار به قهرمانش رأی داده شود. ما این مجرم را شناسایی می‌کنیم، آرای او را باطل می‌کنیم، اوضاع به روال عادی باز می‌گردد و نوام چامسکی به پیروزی قاطع دیگری دست می‌یابد.»

اما حقیقت چیز دیگری بود. روزنامه زمان، که پرتیراژترین روزنامه ترکیه است، بعد از اطلاع از تصمیم مشترک فارن پالیسی و پراسپکت، در صفحه نخست خود نوشت که نام فتح‌الله گولن در فهرست یکصد روشنفکر مردمی برتر آمده است.

روزنامه زمان، اساساً رابطه نزدیکی با آقای گولن دارد و البته سایر روزنامه‌های ترکیه نیز این خبر را بازتاب دادند. به نظر می‌رسد هواداران آقای گولن که غالباً مسلمانانی تحصیل‌کرده و از طبقه متوسط به بالا هستند، عزم خود را جزم کردند تا شخصیت محبوب‌شان در دو نشریه معتبر غربی خوش بدرخشد.

مدیران پراسپکت همانند فارن پالیسی اذعان می‌کنند هر چند «سیاست هویت» در این رای‌گیری اینترنتی دخیل بوده، ولی شاید این نتایج را بتوان ظهور نوعی تازه از روشنفکری دانست، «نوعی روشنفکری‌ که نفوذش به جای نشریه و پژوهشکده، از طریق شبکه‌ای شخصی بیان می‌شود» و در این رهگذر نباید نقش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و تالارهای گفت و گو را نادیده گرفت.

شیرین عبادی

مثلاً هواداران عمرو خالد مصری، در فیس بوک صفحه ویژه‌ای راه انداخته بودند و دیگران را ترغیب می‌کردند که به او رای بدهند. ترکیه نیز سه میلیون مشترک در فیس بوک دارد که بعد از آمریکا، بریتانیا و کانادا، در دنیا بیشترین است.

همچنین آن‌چه روی نتایج این رای‌گیری اینترنتی تاثیر گذاشته، حق شرکت‌کنندگان برای رای دادن به پنج نفر بوده است. برای همین رای‌دهندگان مسلمان احتمالاً به سایر روشنفکران مسلمان از سایر کشورها نیز رای داده‌اند.
بعد از ده نفر نخست، نوام چامسکی، ال گور، برنارد لوییس (مورخ، بریتانیا و آمریکا)، اومبرتو اکو (رمان‌نویس، ایتالیا)، ایان هرسی علی (فعال و سیاستمدار، سومالی و هلند)، آمارتیا سن (اقتصاددان توسعه، هند)، فرید زکریا (نویسنده و روزنامه‌نگار، آمریکا)، گری کاسپاروف (فعال دموکراسی‌طلب، روسیه)، ریچارد داکینز (زیست‌شناس و نویسنده، بریتانیا) و ماریو بارگاس یوسا (رمان‌نویس، پرو) به ترتیب یازدهم تا بیستم شدند.

زندگی‌نامه کوتاه سه روشنفکر مردمی برتر به انتخاب خوانندگان مجلات فارن پالیسی و پراسپکت بدین شرح است:

فتح‌الله گولن

۱- فتح‌الله گولن (رهبر و روشنفکر دینی، ترکیه)

گولن، یک دانشور مسلمان است که شبکه‌ای جهانی از میلیون‌ها پیرو دارد. او در زادگاهش، ترکیه هم محبوب است و هم منفور.

از نظر اعضای جنبش گولن، وی رهبری الهام‌بخش است که زندگی تحت آموزه‌های اسلام میانه‌رو تشویق می‌کند. از نظر منتقدانش، گولن برای نظام لائیک ترکیه، یک تهدید است. البته گولن از زمانی که در سال ۱۹۹۹ در پی اتهام تضعیف سکولاریسم به آمریکا گریخته، حضور عمومی نسبتاً کمرنگی داشته است.

محمد یونس

۲- محمد یونس (مدیر بانک گرامین‌، فعال حقوق بشر، بنگلادش)

بیش از سی سال پیش، محمد یونس به ده‌ها نفر از کارآفرینان تهیدست در زادگاهش بنگلادش مجموعاً ۲۷ دلار وام داد. این کار سرآغاز یک عمر مبارزه با فقر از طریق پرداخت وام‌های خرد بود و سرانجام به پاس این تلاش‌ها، در سال ۲۰۰۶ برنده جایزه نوبل شد.

در خلال این سال‌ها بانک گرامین که حالا در صد کشور شعبه دارد، به بیش از هفت میلیون وام‌گیرنده، حدود هفت میلیارد دلار وام‌هایی با مبالغ اندک پرداخته که ۹۷ درصدشان، زنان بودند. همچنین نود و هشت درصد این وام‌ها بازپرداخت شده است.

یوسف القرضاوی

۳- یوسف القرضاوی (روحانی، مصر و قطر)

قرضاوی که میزبان برنامه محبوب «شریعت و زندگی» در تلویزیون الجزیره است، هر هفته درباره مسایل گوناگون فتوا صادر می‌کند، از جمله این‌که آیا اسلام مصرف هر نوع الکلی را حرام می‌داند (خیر) و آیا مبارزه با نیروهای آمریکایی در عراق، مقاومت مشروع است (آری).

قرضاوی که رهبر معنوی اخوان‌المسلمین شناخته می‌شود، حملات یازدهم سپتامبر را محکوم کرد، اما از آن زمان تاکنون، فتواهایش نظیر موجه دانستن حملات انتحاری، سبب شده تا شخصیتی اختلاف‌برانگیز باشد به گونه‌ای که حتی ایمن الظواهری مرد شماره دو القاعده وی را قبول ندارد.