رفتار شناسی وبلاگستان در انتخابات مجلس هشتم

رضا شوقی

نهادهای مختلف اجتماعی در تنوع و گونه گونی خود و با کارویژه های به خصوصی که هر یک بر عهده دارند در یک امر مشترک هستند و آن خصلت بازتابندگی شرائط اجتماعی است.به عبارت دیگر نهادهای اجتماعی نقش آیینه را دارند که با نگاه در آن می توان به چگونگی وضعیت حوزه اجتماعی آن نهاد پی برد.البته طبیعی است که هر نهاد بیش از هر چیز با بستر اجتماعی خود و شرائط پیرامونی اش در ارتباط بوده و در وهله اول منعکس کننده ضعف ها، قوت ها، فرصت ها، تهدیدها، خواست ها و ناخواستنی های همان حوزه اجتماعی است.

این بازتابانندگی یا خصلت آیینگی وبلاگ ها به ویژه در موقعیت هایی مانند انتخابات که جامعه در مجموع تحت تاثیر این پدیده سیاسی قرار می گیرد، بیش از پیش مشهود است. نگاهی بر پست های وبلاگی از حدود 2 ماه قبل تا هنگام انتخابات مجلس هشتم در روز 24 اسفند ماه به خوبی نشان می دهد که چگونه وبلاگستان فارسی آینه دار تحولات سیاسی و اجتماعی پیرامون انتخابات بوده است.

از جمله نکاتی که قبل از هر چیز در این زمینه می توان به آن اشاره کرد پایین بودن آمار کلی پست های انتخاباتی در وبلاگ ها است.

فضای سرد و غیر رقابتی حاکم بر انتخابات مجلس هشتم تاثیر شگرفی بر پست های وبلاگی بر جای گذاشت به حدی بسیاری از وبلاگ نویسان در پست های روزانه یا هفتگی شان به هیچ وجه به مسئله انتخابات و حواشی آن اشاره ای نکردند و گویی انگار هیچ پدیده به خصوص یا اثر گذاری در حوزه اجتماعی پیرامون آن ها در حال رخ دادن نیست.

این مسئله زمانی حساس تر می شود که می بینیم حتی بسیاری از روزنامه نگاران وبلاگ نویس که ‌به‌طور معمول به خاطر علاقه های فردی و نیز اقتضائات حرفه ای بیشترین حساسیت را نسبت به مسایل سیاسی و اجتماعی دارند، یا اصلا هیچ مطلبی را در مورد انتخابات در وبلاگ خود ننوشته اند و یا تنها به یک یا دو پست در این زمینه اکتفا کرده اند.

از همین جا می توان دومین رفتار انتخاباتی وبلاگستان را قهر بخشی از وبلاگستان سیاسی - اجتماعی با پدیده انتخابات نامید.

اما یکی از مهم ترین مسائل مطرح در میان وبلاگ نویسانی که ترجیح دادند کم و بیش به مسئله انتخابات بپردازند، اعلام نظر در مورد شرکت یا عدم شرکت در انتخابات و سپس مدلل کردن این نظر بود.تعدادی از وبلاگ نویسان در قالب اقدامی گروهی تحت عنوان "چه باید کرد" نظر خود در مورد انتخابات را بیان کرده و سپس هر یک از چند وبلاگ نویس دیگر به طور مشخص در خواست می کردند که نظر خود در این مورد را بنویسند.

گروه زیادی از این دسته از وبلاگ نویسان در اثر "رد صلاحیت فله ای و تایید صلاحیت قطره ای" نامزدهای انتخابات تصمیم به تحریم انتخابات مجلس هشتم و یا عدم شرکت در آن گرفتند و دلایل زیادی را هم در پشتیبانی از این تصمیم ارائه کردند. در مقابل گروه دیگری که طرفدار شرکت در انتخابات بودند هم ادله قابل توجهی را برای مستدل کردن شرکت در رای گیری به قضاوت خوانندگانشان گذاردند.

مرور ادله هر دو گروه نشان می دهد که وبلاگستان فارسی دارای پتانسیل تئوریک فراوانی جهت تجزیه و تحلیل مسائل موجود در حوزه سیاسی کشور است، پتانسیلی که قطعا در موارد لزوم قابل اعتماد و در خور استفاده فراوان می باشد.بی شک آرا و نظرات مطرح در وبلاگستان از چنان قوت و عمق نظری بر خوردار بود که می توانست راهنمای خوبی برای تصمیم گیری در مورد شرکت یا عدم شرکت در انتخابات، برای افراد مردد باشد.

علاوه بر این وبلاگ نویسان به بهانه انتخابات مجلس، به مسائل بنیادی تر علم سیاست هم پرداختند.مباحثی مانند دموکراسی، آزادی به طور کلی و آزادی انتخابات، حق تعیین سرنوشت، و در مدرحله بعد مسائلی مانند اشکالات و نواقص قانون انتخابات کشور، مقایسه انتخابات ایران و انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، نقد عملکرد شورای نگهبان، هیات های نظارت و هیات های اجرایی، مسئله زنان و انتخابات، آرایش جدید نیروهای سیاسی اعم از جناح های حاکم و حاشیه نشین قدرت در داخل ایران، گمانه زنی نتایج انتخابات و نیز سرنوشت آینده کشور در پی شکل گیری مجلس جدید و... از جمله مسائلی بود که در وبلاگ ها مورد بررسی قرار گرفت.

یکی از سرفصل های مهم پست های انتخاباتی نقد عمیق عملکرد اصلاح طلبان، بررسی دلایل ناکامی آنان و ارائه راهکارهای جدید، به ویژه در خصوص انتخابات، به اصلاح طلبان بود.

از دیگرنکات قابل توجه در مورد انتخابات و وبلاگستان، وبلاگ نویسی چهره های سیاسی است.این طیف از وبلاگ نویسان که اغلب متعلق به جناح اصلاح طلب بودند، در اثر فقدان رسانه های آزاد و نیز متاثر از فرایند رد صلاحیت ها، وبلاگ را رسانه ای مناسب و نسبتا آزاد تر برای بیان دیدگاه های خود یافته و در وبلاگهایشان مسائل گوناگونی از نقض حقوق نامزد ها، تناقضات موجود در عملکرد شورای نگهبان، سوال و جواب های هیات های اجرایی و شورای نگهبان برای تایید صلاحیت ها گرفته تا اظهار نگرانی برای آینده جمهوری اسلامی و در نهایت شکایت به خدا را نوشتند.

در خلال این انتخابات برخی از چهره های سیاسی نیز برای اولین بار به وبلاگ نویسی روی آوردند. برخی از چهره های سیاسی که خود رد صلاحیت شده بودند از طریق وبلاگ با مردم درد دل کردند و از مسئولین نزد آنان شکوه بردند. بعضی دیگر نیز کم و بیش نتایج جلسات اصلاح طلبان و تصمیمات آنان را در وبلاگ ها گزارش می کردند.

در میان چهره های سیاسی وبلاگ نویس اما حضور قابل توجهی از محافظه کاران به چشم نمی خورد. آنانی نیز که در این عرصه حضور دارند پست های زیادی را به انتخابات اختصاص نداند. تنها برخی از آنها به مسائل حاشیه ای انتخابات مانند هتک حرمت سید حسن خمینی و یا اطلاق واژه "علمای ثلاث" به هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی و مهدی کروبی، که جهت تایید صلاحیت نامزد ها فعالیت می کردند، توجه نشان دادند.

سایر وبلاگ نویسان اصول گرا نیز شاید به دلیل آن که اوضاع را بر وفق مراد می دیدند و یا به دلیل آن که عملکرد شورای نگهبان و هیات های اجرایی را غیر قابل دفاع می دانستند، ترجیح دادند چندان به انتخابات نپردازند.گرچه در این میان وبلاگ های سوپر اصول گرایی نیز وجود داشتند که شورای نگهبان را به خاطر تسامح و تساهل در روند رد صلاحیت ها مورد انتقاد قرار دادند!البته این وبلاگ ها در عمل شبیه احزاب خلق الساعه که در موسم برخی انتخابات ظاهر شده و پس از برگزاری آن به سرعت ناپدید می شوند، بوده و با توجه به نام آنها که به انتخابات مجلس هشتم مربوط می شود، به احتمال زیاد به سرعت غیر فعال می شوند.

در مجموع می توان بیشترین فعالیت انتخاباتی را متعلق به وبلاگ نویسانی دانست که طرفدار حضور در انتخابات و اعلام حمایت از اصلاح طلبان بودند.

مسئله دیگری که در مورد فرایند انتخابات در وبلاگستان جالب توجه است اشتیاق نامزدهای نمایندگی مجلس برای تبلیغ از خود در قالب وبلاگ ها است. اثر گذاری وبلاگ ها بر مخاطبان، تعداد زیادی از نامزدها را بر آن داشت تا شخصا وبلاگی را دائر کنند و در آن به ارائه زندگی نامه، سوابق علمی و مدیریتی، اهداف و برنامه ها، شعارهای انتخاباتی و اموری از این قبیل بپردازند.

علاوه بر این داشتن وبلاگ به نوعی نشان از ارتباط با اینترنت و آشنا بودن با فضای فکری جوانان محسوب شده و می توانست در جلب آرای جوانان موثر باشد که این مسئله نیز از چشم برخی نامزدها دور نمانده و انگیزه بیشتری برای وبلاگ نویسی به آن ها داد. شرکت های تبلیغاتی هم فعالانه در این راستا به نامزدها یاری رساندند و تاسیس سایت و وبلاگ را هم به لیست خدمات انتخاباتی خود افزودند. جالب آن که بعضی از نامزدها حتی از وبلاگ نویسان نسبتا شناخته شده در خواست می کردند که برای آن ها در وبلاگ خود تبلیغ کرده و برای نماینده شدن آن ها تلاش کنند.

شکل دیگری از این پدیده نیز راه اندازی وبلاگ های فردی یا گروهی تحت عناوینی چون "طرفداران دکتر ..." و یا "حامیان مهندس..." و... بود که در آن افراد به حمایت و تبلیغ از کاندید مورد نظر خود پرداخته و خوانندگان را در جریان آخرین نظرات، سخنرانی ها یا نوشته های کاندید خود قرار می دادند. ناگفته نماند که بعضی از این وبلاگ ها علاوه بر تبلیغ فرد مورد نظر خود، فعالانه به تخریب سایر رقبای انتخاباتی نیز مشغول بوده و سخنانی علیه سایر نامزد ها مطرح می کردند که منبعی جز "شنیده شده است" یا " گفته می شود" برای صحت آن ارائه نمی کردند.

در این دوره از انتخابات وبلاگ هایی نیز با عناوینی شبیه " خبر رسانی انتخاباتی شهر..." نیز راه اندازی شد که می کوشیدند اخبار انتخاباتی اعم از کش و قوس ها در رد و تایید صلاحیت نامزدها، موضع گیری های کاندیدها، عملکرد مثبت یا منفی آن ها در پست های مدیریتی سابق، عملکرد آنان در طول دوره یک هفته ای تبلیغات و یا موضع گیری مسئولان شهر در مورد یک نامزد را به اطلاع خوانندگان وبلاگ برسانند.

بعضی از این وبلاگ ها در روز 24 اسفند و در طول زمان رای گیری نیز پست های متعددی را نوشته و در مورد وضعیت کلی رای گیری مانند میزان حضور مردم در پای صندوق های رای، گمانه زنی در مورد فرد منتخب، مشکلات پیش آمده در بعضی از حوزه های اخذ رای و... نیز اطلاع رسانی می کردند.

در خلال فرایند انتخابات چندین جلسه مشترک با حضور وبلاگ نویسان و احزاب و گروه های سیاسی فعال در انتخابات نیز تشکیل شد که از آن جمله می توان به نشست ستاد انتخاباتی اصلاح طلبان با وبلاگ نویسان و یا نشست های مشابهی با حضور وبلاگ نویسان و مسئولان اصول گرا در شهرستان ها اشاره کرد.

پرشین وبلاگ نیز در این دوره دو لگوی حمایتی برای انتخابات طراحی کرده و در اختیار وبلاگ نویسان قرار داد.در یکی از این لگوهای سه گوش عکس محمد خاتمی و در دیگری عکس مهدی کروبی قرار داشت در حالی که بالای عکس خاتمی شعار انتخاباتی اصلاح طلبان یعنی "همراه شو عزیز" نوشته شده و زیر عکس کروبی این بیت شعر آورده شده بود" چو ایران نباشد تن من مباد."