شمارش رایانه‌ای انتخابات در ایران

سید‌سراج‌الدین میردامادی

در ادامه برنامه قبل که به بررسی انتخابات رایانه‌ای در فرانسه اختصاص داشت؛ ابتدا از دکتر ابراهیم امینی نماینده پیشین مجلس و عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی پرسیدم: به‌کارگیری رایانه در شمارش آراء چقدر می تواند ضامن دقت و سلامت در انتخابات باشد ؟

دکتر ابراهیم امینی، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی

ـ اینکه قرار باشد انتخابات به‌صورت رایانه‌ای برگزار بشود و آنچه که در دنیا به عنوان انتخابات رایانه‌ای مطرح هست مد نظر مسئولان باشد؛ نیاز به یک سری زیر ساخت‌های فنی، فرهنگی و قانونی دارد که فکر نمی کنم از نظر زیر ساخت‌های فنی کشور ما به مرحله‌ای رسیده باشد که علیرغم پیشرفت‌هایی که از نظر فن‌آوری ایجاد شده؛ هنوز ظرفیت لازم را برای برگزاری انتخابات رایانه‌ای را داشته باشد.

از نظر قانونی هم چون شیوه برگزاری انتخابات متفاوت است نیاز می‌باشد که قوانین متناسب تصویب شود ، دولت اگر می‌خواهد انتخابات را رایانه‌ای برگزار کند؛ لایحه‌ای را متناسب با آن به مجلس بفرستد و مجلس تصویب کند؛ و از نظر فرهنگی هم صاحب‌نظران ، احزاب و گروه‌های سیاسی و نخبگان را به‌طور کلی جامعه را به طور دقیق در جریان این شیوه برگزاری انتخابات قرار بدهد که هم مردم آگاه باشند و هم اقناع وجدان برای آنها حاصل بشود که انتخابات کاملا محرمانه خواهد بود و از آراء هم صیانت می‌شود و حقی از انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان ضایع نمی‌شود.

فکر می کنید چرا شورای نگهبان در دوره قبل که وزارت کشور در اختیار اصلاح طلبان بود با رایانه‌ای شدن انتخابات مخالفت و در این دوره موافقت کرد؟

ـ البته آنرا باید خوشان جواب بدهند. منتها فکر می‌کنم یکی از نگرانی‌هایی که شورای نگهبان داشت نگرانی است که در دنیا نسبت به این شیوه برگزاری انتخابات وجود دارد زیرا خیلی از کشورهای دنیا علیرغم پیشرفت لازم ترجیح می دهند که انتخابات به‌صورت دستی برگزار بشود. دلیلشان هم این است که نرم‌افزارهایی که برای استفاده انتخابات رایانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد این قابلیت را دارد که طراحان جهت‌گیری خاصی به او بدهند، کدهای خصمانه به آن بدهند و به‌نفع برخی کاندیداها و برخی جریانات آراء را غیر واقعی اعلام بکند.

به همین دلیل است که در دنیا اقبال جدی به این شیوه برگزاری انتخابات نشده است اگر چه در بعضی از کشورها به این شیوه انتخابات برگزار می‌شود و شاید همین مسئله مد نظر شورای نگهبان بوده است که اگر نرم‌افزار هایی غیر واقعی ساخته بشود امکان کنترلش از سوی شورای نگهبان وجود ندارد.

انتظار می‌رفت به خصوص در این دوره که متولیان اجرای انتخابات و ناظرین انتخابات که از یک جریان سیاسی واحد هستند این دغدغه بیشتر مد نظر شورای نگهبان باشد و ترجیح بدهد که انتخابات به همان شیوه عادی و سنتی خودش برگزار بشود.

در اکثر کشورهایی که انتخابات بصورت رایانه‌ای برگزار می‌شود ، اخذ رأی سر صندوق‌ها به‌صورت رایانه‌ای انجام می‌شود و آنچه که بصورت رایانه‌ای است جمع بندی آراء در صندوقهای مختلف است؛ فکر نمی‌کنید در ایران، به‌صورت رایانه‌ای در آوردن، آن‌را از همان ابتدا دچار مشکلات مضاعف می‌کند؟

ـ آن‌ها هم الان همین را مد نظر دارند. آنچه که مد نظر دارند این است که شمارش آراء به‌صورت رایانه‌ای باشد؛ اما انتخابات رایانه‌ای به معنی واقعی کلمه در دنیا مطرح است. در مقوله دولت الکترونیک قرار می گیرد.

در دولت الکترونیک به دنبال این هستند که مردم از صرف وقت خودداری بکنند و وقت زیادی صرف برخی امور نکنند و از طریق وارد شدن در اینترنت بتوانند برخی کارها را انجام بدهند مثلا فیش‌های آب و برق‌شان را بپردازند؛ یا برای کنکور ثبت نام بکنند و نیازی به اقدامات فیزیکی و صرف وقت نباشد.

چون آمار شرکت کنندگان در انتخابات در کشورهای اروپایی و آمریکایی به‌شدت کاهش پیدا کرده است، یکی از دلائلش را همین می‌دانند که مردم نمی‌خواهند چند ساعت از وقت‌شان را برای گذراندن در صف‌های انتخابات صرف کنند. پس انتخابات رایانه‌ای باعث می‌شود که فرد در خانه‌اش ، محل کارش و یا هرجایی که دسترسی به اینترنت دارد بتواند در انتخابات شرکت کند.

البته این مستلزم یک سری اقدامات مقدماتی است مثلا به کد محرمانه نیاز دارد که هر شهروند داشته باشد که فقط بتواند خودش رأی بدهد و امکان دادن رأی تکراری هم نباشد این امکانات من فکر نمی‌کنم در کشور ما موجود باشد. الان به‌دنبال همین مطلب هستند که صرفاً شمارش آراء رایانه‌ای باشد.

شمارش رایانه‌ای هم باعث می‌شود یک بخش از مواد راجع به قانون انتخابات که اجازه نظارت بر انتخابات از طریق کاندیداها پیش‌بینی کرده که از طریق نمایندگان‌شان سر صندوق‌ها اعمال می‌شود بر فرایند انتخابات تا شمارش آراء نظارت داشته باشند.

اگر این شمارش ماشینی باشد چنین حقی هم از کاندیداها سلب می‌شود و عملا نمایندگان آن‌ها نمی‌توانند نظارتی داشته باشند بر شمارش آراء تا تخلفی صورت نگیرد. این یکی از نگرانی‌های جدی این شیوه از برگزاری انتخابات است.

یعنی شمارش سر صندوق بصورت دستی انجام می‌شود و بعد صندوق آراء به سایت‌های شمارش انتقال پیدا می‌کنند؟


ـ نه! شمارش صندوق هم رایانه‌ای هست، یعنی آراء را به‌صورت عادی در صندوق‌ها می‌ریزند. بعداً این صندوق‌ها به سایت‌هایی منتقل می‌شود و در آنجا شمارش رایانه‌ای انجام می‌شود.

البته نمایندگان مجلس هم پیگیر هستند تا طرحی را به‌تصویب برسانند که بر اساس آن دولت مکلف بشود آراء صندوق‌ها را در محل اخذ رأی شمارش کند که حالا اگر این هم به اجراء گذاشته شود؛ چون در شمارش ماشینی امکان نظارت وجود ندارد، این نگرانی و دغدغه به جای خودش باقی است.

احمد سلامتیان، تحلیلگر مسایل سیاسی مقیم پاریس

برخی بر این باورند مشکل انتخابات در ایران پیش از آنکه بخواهد شمارش آراء بصورت رایانه‌ای یا سنتی به اجرا گذاشته بشود ساختار آن است. از احمد سلامتیان تحلیلگر سیاسی مقیم پاریس در این باره پرسیدیم.

ـ از انتخابات سال 1351 تا به‌حال در ایران یعنی هفت سال پیش از انقلاب، وزارت کشور ایران پیشنهاد این‌را کرده که فهرست انتخاباتی و کارت الکتورال در ایران تهیه شود. تا امروز متأسفانه انجام نشده است.

انقلاب شده دولت‌های مختلف آمده‌اند. سیستم‌های مختلف آمده‌اند. حال آن‌که همه متفق‌القول هستند یکی از مشکلات اساسی پیچیدگی و مشکل بودن و عدم توانایی کنترل سیستم انتخاباتی ایران و ایجاد آن سه امنیت در ایران؛ فقدان فهرست انتخاباتی و کارت انتخاباتی است.

و این هم که کشوری جمعیتش در حال تغییر است استدلال کافی نیست. زیرا آمریکا بعد از حمله به افغانستان و عراق، با تمام ایراداتی که به این دو حمله وجود دارد؛ این کار را انجام داد و در عراق و افغانستان فهرست و کارت انتخاباتی ایجاد کرد.

امروز کشور عراق و کشور افغانستان که خیلی ادعای دموکراسی‌شان هم از ما کمتر است دارای فهرست‌های انتخاباتی هستند. اصلاح واقعی و عمده انتخاباتی از نظر من این است که دولت‌ها برنامه اساسی خودشان بکنند؛ و در اولین فرصت فهرست انتخابات کنندگان و کارت انتخاباتی (انتخاب کنندگان) و حوزه های انتخاباتی دقیق درست بکنند که امنیت رأی‌دهندگان و صیانت از رأی و مساوات در رأی، به بهترین وجه بتواند تأمین بشود.

با این اوصاف انتخابات رایانه‌ای دارای مشکلاتی است که موجب اطمینان بخشی به رأی‌دهندگان در خصوص تضمین سلامت و دقت در شمارش آراء نمی‌شود. علاوه بر آن شمارش دستی نیز نیروی انسانی و وقت زیادی را می‌طلبد. هرچند این شکل از شمارش آراء نیز تضمین‌کننده سلامت و دقت نیست؛ اما رأی دهنده حد اقل احساس می‌کند دریافت کننده رأی او یک انسان است و نه یک ماشین تا بشود به‌راحتی آنرا تغییر داد.

بخش پیشین را در اینجا بخوانید!