گاز ایران سلاح سیاسی در برابر ترک ها

نسیم محمدی

این تراژدی هر ساله تکرار می شود، هر سال از زمان امضای قرارداد. فصل زمستان همه ساله برای کشور ترکیه فصل دغدغه واضطراب بوده. از آن زمان که قلم نمایندگان انرژی کشورهای ایران و ترکیه برای عقد قرار داد صادرات گاز لغزید تا به امروز هر فصل زمستان تنش هایی برای هر دو کشور در پی داشته است. چرا که هر زمستان به دلیل افت فشار، صادرات گاز به ترکیه قطع و یا با کاهش مواجه می شود.

در سال 1996 که ایران قرارداد صادرات گاز به ترکیه را امضا کرد مقرر شد تا این صادرات از سال 2001 آغاز شده و 29 میلیون متر مکعب روزانه به این کشور صادر شود که سالانه این رقم به 100 تا 150 میلیون فوت مکعب می رسد. در واقع ایران تامین یک سوم واردات گاز ترکیه را بر عهده گرفت.

ترکیه هفت سال است که از ایران گاز وارد می کند و این گاز با لوله ای که از تبریز می گذرد به آنکارا منتقل می شود. طی هفت سال گذشته بارها صادرات گاز ایران به ترکیه بویژه در فصل سرما قطع شد که علت اصلی آن افت فشار گاز بود. امسال هم از دیگر سالها مستثنی نبود. برف سنگینی که تهران و دولت را فلج کرد تبعاتی هم برای کشور همسایه خریدار در پی داشت.

اما امسال اندک تفاوتی با دیگر سالها دارد. سرمای شدید و مصرف بیش از اندازه ی داخل که بهانه ی هر ساله ی کشور است، از یک سو و قطع جریان گاز ترکمنستان به ایران که هفته ی گذشته به دلیل اختلاف بر سر قیمت رخ داد از سوی دیگر، بهانه ی تازه ای به دست ایران داد تا خود را در خصوص احترام نگذاشتن به قرارداد صادرات به حق بداند.

این در حالی است که هفته ی پیش منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ی ایران، کاهش صادرات گاز کشور را به ترکیه تایید کرد و آن را نتیجه ی قطع گاز صادراتی ترکمنستان به ایران دانست. برخی رسانه ها علت آن را انجام تعمیرات در خط لوله عنوان کردند در حالی که بحث اصلی به دلیل درخواست افزایش قیمت از سوی ترکمنستان بود. در آغاز فصل سرد میزان صادرات گاز ایران به ترکیه از 29 میلیون متر مکعب به 2 میلیون متر مکعب رسید و پس از بارش سنگین برف این اندک نیز قطع شد و ترکیه که به شدت نیازمند این گاز بود در صدد جبران این میزان متر مکعب کاهش از دیگر کشورها برآمد. این کشور از روسیه در خواست کرد تا بخشی از جبران کسری گاز را بر عهده گیرد اما به گفته ی مقام های ترکیه، روسیه نیز به دلیل سرمای شدید اعلام کرد که توان جبران کاهش صادرات ایران را ندارد. ترکیه روزانه 5 میلیون متر مکعب گاز از روسیه وارد می کند و در واقع این کشور سوپاپ اطمینانی در زمان ضعف ایران برای ترکیه محسوب می شود. این در حالی است که کارشناسان معتقدند مصرف روزانه گاز ترکیه در آینده ی نزدیک به 140 میلیون متر مکعب خواهد رسید.

نگاه از زاویه دید ترکیه

هر بار قطع جریان گاز ایران واکنش هایی را از سوی منتقدان دولت ترکیه به همراه دارد. در این زمان نیز برخی منتقدان ترک معتقدند که ایران توانایی جبران اندکی از این کاهش را دارد و این تنها بهانه ای است تا در جریان مذاکره ی عبدالله گل، رییس جمهور ترکیه با آمریکا، نشان دهد که تا چه حد در منطقه توانایی داشته و اندک زهر چشمی از ترکیه بگیرد. آنها معتقدند که به دلیل مذاکره ی عبدالله گل با بوش، رییس جمهور امریکا در خصوص ایران و نقش این کشور در تنش های موجود در عراق، ایران در صدد است تا از گاز صادراتی به عنوان سلاح سیاسی استفاده کند و گوشمالی به ترکیه دهد.

با توجه به آنکه امریکا به شدت مخالف ادامه این قرارداد میان ترکیه و ایران است و بارها ترکیه را در جهت فسخ قرارداد تحت فشار قرار داده و در مقابل با اصرار ترکیه بر این امر مواجه شده، در نتیجه این کشور نمی تواند شکایتی از این عمل ایران به بوش برد و ایران هم بسیار خوب بر این امر واقف است.

مقامات ترکیه به دلیل کارشکنی های ایران و بی توجهی به مفاد قرارداد و پایبند نبودن به روال طبیعی صادرات بارها تصمیم گرفتند تا به دادگاه بین المللی شکایت کرده و با محکوم کردن ایران در دادگاه، ایران را مجبور به پرداخت غرامت کنند. اما هر بار با وساطت رییس جمهور دو کشور یا وزرای نفت مسئله خاتمه یافته و ایران متعهد می شود که روال طبیعی صادرات را از سر گیرد و به بندهای قرار داد و صادرات منظم 29 میلیون متر مکعب روزانه پایبند باشد.

به همین دلیل بود که سال گذشته پس از بالا گرفتن تنش میان دو کشور به دلیل قطع صادرات گاز، مقامات ترکیه در صدد تلافی بر آمدند و تصمیم گرفتند که با پیوستن ایران به خط لوله ناباکو مخالفت کنند. بر این اساس کشور ترکیه خواستار تغییر مفاد قرارداد خط لوله ی انتقال گاز خاور میانه و آسیای میانه به اروپا ( موسوم به خط لوله ی ناباکو ) شد تا از پیوستن عرضه کنندگان دیگر همچون ایران جلوگیری کند. مقامات ترکیه مصمم بودند تا اجازه ندهند گاز ایران به عنوان دومین دارنده ی ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان از طریق ناباکو با قیمتی کمتر از قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه، به کشورهای اروپایی صادر شود.

خط لوله ی ناباکو از کشور های ترکیه، اتریش، بلغارستان، رومانی و مجارستان می گذرد و گاز خاورمیانه و آسیای میانه را به اروپا منتقل می کند.

در این میان تنها نتیجه ی متعهد نبودن ایران به قرارداد، خدشه دار شدن چهره ی این کشور در زمینه ی صادرات انرژی در منطقه است. زیرا هنگامی که دیگر کشورهای منطقه و یا حتی اروپا که در پی واردات انرژی از ایران هستند، شاهد چنین درگیری ها و تنش هایی باشند، هرگز حاضر نخواهند شد قدم پیش نهاده و قراردادی امضا کنند. در نهایت نتیجه این می شود که همه ی کشور ها از عقد قراداد با ایران گریزانند و کشور باید در پی یافتن " طرف دیگر قرارداد " بدود و یا با پیشنهاد قیمتی پایین تر از سطح بازار، توجه طرف دیگر را جلب کند.

از سوی دیگر گویا طبیعت هم چندان با ایران یار نیست و یا عملیات خرابکارانه گروه های مخالف دولت ترکیه هم علتی است افزون بر دیگر علل. حتی اگر گرمای شدید مرداد ماه هم بهانه ای برای افت فشار گاز باقی نگذارد، عملیات های انفجاری این گروه ها در محدو ده ی خط لوله ی انتقال گاز، نمی گذارد که این خط لوله روی آرامش را به خود ببیند. بنابر این نه تنها مشکلاتی را برای دولت ترکیه ایجاد می کنند بلکه بهانه ای به دست ایران می دهند تا از هر شرایطی برای کاهش و یا قطع گاز صادراتی استفاده کند.

رجب طیب اردوغان پادرمیانی کند

با ادامه ی روند قطع گاز هم اکنون ترکیه با 35 میلیون متر مکعب کمبود گاز مواجه است که شرایط دشواری را برای مصرف کننده گان ترکیه ای ایجاد کرده است. به دلیل مدیریت این بحران دولت ترکیه از نیروگاه ها خواست تا از سوخت جانبی استفاده کرده و در مصرف گاز صرفه جویی کنند.برای پایان بخشیدن به این شرایط رسانه ها و دولت از رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه خواستند تا مستقیم وارد عمل شود و با محمود احمدی نژاد رییس جمهور ایران مذاکره کند.

با توجه به نیاز روزافزون ترکیه به گاز طی سالهای آتی مذاکره ی رجب طیب اردوغان و احمدی نژاد جز وقت کشی تا گذر بحران سرما و قول و قرارهای تکراری بین دو کشور نتیجه ی متفاوتی در پی نخواهد داشت.