شهر فرنگ

امید حبیبی‌نیا
پژوهش‌گر ارتباطات

به منظور بررسی اولیه سایت‌های خبری عمده فارسی زبان که در خارج از کشور مستقر هستند، در بخش دوم این مطلب نگاهی به محتوای این سایت‌ها خواهیم انداخت تا جهت‌یابی، برخی از شیوه‌های برجسته‌سازی و اولویت‌های خبری آن‌ها و شیوه تنظیم خبر آن‌ها را مورد بحث قرار دهیم تا از این طریق شباهت‌ها و افتراق‌های آن‌ها آشکارتر شود.

بخش اول این مطلب را می‌توانید در این‌جا بخوانید

به همین منظور شش تارنمای خبری بی‌بی‌سی، صدای آلمان، فردا، زمانه، گویا و صدای آمریکا در ساعت ۲۴ روز هشتم آذرماه ۱۳۸۶ مورد بررسی قرار گرفته و پس از ارزیابی‌های حاصل به طور محدود با یکدیگر مقایسه شدند.

از آن‌جا که تحقیقات مبتنی بر تحلیل محتوا و تحلیل ساختاری بسیار وقت‌گیر و بالطبع پرهزینه هستند، در این بررسی که می‌تواند مقدمه‌ای بر بحث بارزیابی علمی تارنماهای خبری قلمداد شود، تنها برخی از جنبه‌های خاص این تارنما با درنظر گرفتن نیم‌صفحه اول آن‌ها مورد توجه قرار گرفت.

سایت بی‌بی‌سی در زمان مورد بررسی

بی‌بی‌سی: خبر اول این سایت در ساعت مورد بررسی مربوط به پاکستان است. خبر دوم به یک آموزگار بریتانیایی و سومی به ورود مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران به لندن مربوط می‌شود.

از میان این سه خبر، تنها خبر سوم به ایران مربوط می‌شود و عنوان هر سه خبر نیز مبتنی بر شخص است.

در نیم‌صفحه بالایی سایت بی‌بی‌سی همچنین عناوین خبری دیگری نیز به چشم می‌خورند که به این مناطق و حوزه‌ها مربوط می‌شوند:
● لبنان (سیاسی، خارجی)
● اسراییل (سیاسی، خارجی)
● ایران/ آلمان (هنری)
● ایران (نظرات شما، فرهنگی)

به علاوه در بالای سمت چپ سایت نیز ویدیویی در ارتباط با جوانان فقیر فرانسوی وجود دارد. در ستون افقی مختص گزارش‌های ویژه نیز به ترتیب عناوین زیر دیده می‌شود:
● مسلمانان بریتانیا (اجتماعی)
● انتخابات آمریکا (سیاسی)
● مین‌روبی در افغانستان (عکس)

با توجه به محتوای نیم‌صفحه نخست سایت بی‌بی‌سی می‌توان گفت:
● از هفت عنوان موجود در این نیم‌صفحه، پنج مورد شخصیت‌مدار بوده است. به عبارت دیگر عنصر خبری «چه کسی» بیشترین مورد استفاده را در تنظیم خبر در این سایت داشته است.
● هر سه تیزر اصلی این سایت در ساعت مورد بررسی از نظر روزنامه‌نگاری اشتباه هستند؛ یا تکرار تیتر اصلی هستند و هیچ اطلاع تازه‌ای به خواننده نمی‌دهند تا وی را برای ادامه خبر ترغیب کنند و یا از لحاظ نگارشی به طرز بارزی غلط به نظر می‌آیند.
● عنوان خبر چهارم برای مخاطب اتفاقی که خبر نداشته باشد «عون» و «سلیمان» چه کسانی هستند، سردرگم‌کننده است و ممکن است رغبتی به کلیک کردن بر روی آن نشان ندهد.
● تصاویر خبر سوم، ویدیو، مسلمانان بریتانیا و رپ چندان با دقت انتخاب یا کادربندی نشده‌اند؛ در عوض تصویر مربوط به مین‌روبی در افغانستان به خوبی با متن سازگار است.
● تارنمای بی‌بی‌سی تنها تارنمای خبری در میان تارنماهای مورد بررسی است که از تیکر یا متن متحرک عنوان‌های خبری استفاده می‌کند که بر جذابیت صفحه، به روز بودن آن و به ویژه تحرک و پویایی آن می‌افزاید.
● تنوع گزینه‌ها (ویدیو، نظرات شما، پادکست) می‌تواند بالقوه برای مخاطب جذاب باشد؛ زیرا این سایت به خوبی با توجه به امکانات و پشتیبانی خوبی که دارد از تنوع مولتی‌مدیا بهره می‌گیرد.
● نوار کناره (Navigation) راهنما حاوی ۱۲ حوزه خبری یا گونه مختلف می‌شود که در میان تارنماهای مورد بررسی از نظر میزان تنوع، بی‌همتا است.
● در صفحه اول این سایت همچنین امکانات دیگری نظیر جستجو، لینک به بخش‌های مختلف سایت بین‌المللی بی‌بی‌سی، برنامه‌های رادیو، آموزش زبان انگلیسی، هواشناسی و بخش روز هفتم نیز وجود دارد که قدرت انتخاب مخاطب را بالاتر می‌برد.
● از میان عناوین نیم‌صفحه نخست، تنها چهار عنوان را می‌توان کمتر سیاسی به حساب آورد؛ به این ترتیب درترکیب نیم‌صفحه نخست این سایت مطالب سیاسی ارجحیت بارزی دارند.
● درگیری و کشمکش و منفی بودن، بیشترین ارزش خبری است که در نیم‌صفحه نخست سایت بی‌بی‌سی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

سایت صدای آلمان در زمان مورد بررسی

دویچه‌وله (صدای آلمان): خبر اول این سایت مربوط به ایران است. سه عنوان خبری دیگر در پایین خبر اصلی که بخش اصلی صفحه را به خود اختصاص داده است، دیده می‌شوند که به فلیپین، اتحادیه اروپا و پاکستان مربوط می‌شوند.

در نیم‌صفحه این سایت همچنین این موضوعات به چشم می‌خورند:
● استادان ایرانی (فرهنگی)
● موسیقی (فرهنگی)
● اعتیاد (اجتماعی)
● فلیپین (سیاسی، خارجی)
● اتحادیه اروپا (اقتصادی)
● پاکستان ( سیاسی، خارجی)

در ستون‌های کناری سمت چپ نیز برنامه رادیویی و بخش اینترنت قرار گرفته است. با توجه به محتوای نیم‌صفحه نخست این سایت می‌توان گفت:
● عناصر خبری «چه» و «چه کسی» در تنظیم خبر اول نقش بیشتری داشته‌اند.
● تیزر خبر اصلی کمی مبهم به نظر می‌رسد زیرا مشخص نیست که آیا جلمه دوم نقل قولی از فرد ذکر شده است یا خیر.
● از میان ۹ عنوان نیم‌صفحه بالایی این سایت، تنها سه عنوان را می‌توان کاملاً سیاسی ارزیابی کرد. در واقع برخلاف سایت بی‌بی‌سی، مطالب فرهنگی در این سایت در روز و ساعت مورد بررسی ارجحیت یافته‌اند.
● تصاویر انتخاب شده برای عناوین این نیم‌صفحه به خوبی قابل درک هستند و همه عناوین هم دارای عکس هستند. به علاوه در بالای صفحه در سمت چپ، تصویری هم با عنوان عکس روز جای گرفته است، کادر گسترده عکس‌ها نیز بر جذابیت این تصاویر می‌افزاید.
● شش بخش در نواره راهنمای کناره به حوزه‌های خبری و یک بخش نیز تحت عنوان آلمان شناسی، در کنار رادیو، تلویزیون و ما وشما وجود دارند.
● مجاورت، در بر گیری، فراوانی و تضاد ارزش‌های خبری مورد توجه در تنظیم خبر اولی با تیتر اصلی، تیزر و سه تیتر فرعی مرتبط بوده است.
● امکانات جانبی سایت شامل پخش رادیویی برنامه‌های فارسی و پخش زنده برنامه‌های تلویزیونی، جستجو، لینک به سایت‌های دیگر صدای آلمان و ارسال خبر بر روی موبایل می‌شود.

سایت رادیو فردا در زمان مورد بررسی

رادیو فردا: پس از خبر مربوط به ایران، خبرهای بعدی به ترتیب به پاکستان، ایران (فرهنگی) و ایران (سیاسی) مربوط می‌شود.

سایر عناوین در این نیم‌صفحه عبارتند از:
● مرجان ساتراپی (هنری/سیاسی)
● هولوکاست (سیاسی، خارجی)
● قتل‌های زنجیره‌ای (سیاسی، شما چه فکر می‌کنید؟)
● سیاست نفتی (اقتصادی)
● پاپ (سیاسی)
● فلیپین (سیاسی، خارجی)

در نواره کناره راهنما نیز هفت بخش به همراه بخش‌هایی چون وبلاگ‌ها و محبوب‌ترین‌ها وجود دارد. با توجه به محتوای نیم‌صفحه نخست این سایت می‌توان گفت:
● عنصر خبری چه کسی در تنظیم خبر اول به کار رفته است که در خبرهای دوم و سوم نیز تکرار شده است.
● از میان ۱۲ عنوان نیم‌صفحه بالایی این سایت، ۹ مورد به خبرهای سیاسی مربوط می‌شود.
● دو عنوان خبری که دراین نیم‌صفحه وجود دارند، بار دیگر در بخش خبرهای کوتاه نیز تکرار شده‌اند.
● انتخاب عکس‌ها و کادربندی آن‌ها به وضوح با بی‌دقتی صورت گرفته است و جز خبر اول، خبر مربوط به یادبود مختاری و پوینده و خبر مرجان ساتراپی، در بقیه موارد دقت لازم در مورد آن‌ها اعمال نشده است. در مورد عکس بخش شما چه فکر می‌کنید، اندازه عکس نادرست است و تصویر آشکارا در قالب کادر از پیش تعیین شده، کشیده و دراز شده است.
● بخش پر بیننده‌ترین با توجه به مخاطب جوان این سایت، می‌تواند برای مخاطبان جذاب باشد.
● امکانات جانبی سایت شامل جستجو، پادکست، پخش زنده و وبلاگ‌ها می‌شود.
● تضاد، شهرت و مجاورت ارزش‌های خبری بوده‌اند که در تنظیم چهار خبر نخست مورد توجه بیشتری قرار گرفته‌اند.

سایت رادیو زمانه در زمان مورد بررسی

رادیو زمانه: تیتر سه خبر اول این سایت شباهت بسیاری به خبرهای بی‌بی‌سی دارد که دو خبر آن مشترک است.

پس از پاکستان، رپ، جلیلی، در بخش خبرهای دیگر و از دست ندهید، به این حوزه‌ها پرداخته شده است:
● پوتین (سیاسی، خارجی)
● برنامه‌های فرهنگی ( فرهنگی)
● معلم انگلیسی (اجتماعی)
● غزه (سیاسی، خارجی)
● فلیپین (سیاسی، خارجی)
● زلزله (حوادث)
● روزنامه‌ها
● مرتضوی (سیاسی)
● احمدی‌نژاد (سیاسی)
● منتظری (سیاسی)
● کوبریک (هنری)
● دانشگاهی در عربستان (اجتماعی، خارجی)
● چادر ایرانی (هنری)
● فرح کریمی (سیاسی)

ترانه‌های دو صدایی و برنامه ویدیویی ابراهیم نبوی نیز در سمت راست کادر نیم‌صفحه نخست به چشم می‌خورند.

از میان ۱۹ عنوان نیم‌صفحه نخست سایت زمانه، تنها هفت عنوان غیرسیاسی است و به این ترتیب به نظر می‌رسد در زمان مورد بررسی اولویت این سایت با موضوعات سیاسی بوده است.

با توجه به محتوای نیم‌صفحه نخست این سایت می‌توان گفت:
● عنصر خبری «چه کسی» در تنظیم خبرهای اول تا سوم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
● بخش «از دست ندهید» که با کادربندی مناسب زیر خبرها قرار گرفته است، شبیه بخش مشابهی در سایت بین‌المللی بی‌بی‌سی است و به خوبی توجه مخاطب را جلب می‌کند.
● سایت رادیو زمانه تنها سایتی است که جعبه موسیقی دارد و نیز تنها سایتی است که فهرستی طولانی از وبلاگ‌ها را در نوار کناری خود شامل می‌شود.
● سایت رادیو زمانه تنها سایتی است که نواره کناری راهنما ندارد و به جای آن در کادر‌های افقی مطالب در بخش‌های گوناگونی چون گزارش ویژه، هنر و ادب و رسانه جای گرفته‌اند. برای ورود به برخی دیگر از بخش‌ها باید وارد یکی از مطالب شد.
● سایت رادیو زمانه در عین حال تنها سایتی است که نویسندگان ثابتش برای خود صفحه جداگانه‌ای دارند که به این ترتیب با تشخص دهی به نویسندگانش به خوبی می‌تواند با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند.
● از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد سایت رادیو زمانه، امکان درج نظر درباره تمام مندرجات سایت است. این نظرات البته فوراً و مستقیماً منتشر نمی‌شوند و مانند بخش صدای شما در سایت بی‌بی‌سی باید یک تهیه‌کننده آن‌ها را تأیید کند.
● انتخاب عکس‌ها با توجه به کادر تعیین شده برای آن‌ها خوب و قابل قبول به نظر می‌رسد و به خوبی جلب توجه می‌کنند.
● امکانات جانبی سایت شامل فهرست وبلاگ‌ها، پخش‌کننده اختصاصی، پخش برنامه‌ها، ویدیو، جعبه موسیقی و جستجو می‌شود.
● مجاورت، در بر گیری و تضاد بیشترین ارزش‌های خبری مورد استفاده در تنظیم خبرهای رادیو زمانه بوده است.

سایت خبرنامه گویا در زمان مورد بررسی

خبرنامه گویا: خبر اصلی این سایت در زمان مورد بررسی، اطلاعیه گزارش‌گران بدون مرز بوده است. خبرهای بعدی در بخش حقوق بشر نیز به اعدام کودکان در ایران و منصور اسانلو مربوط می‌شود.

در نیم‌صفحه این سایت در زمان مورد بررسی نوار بالایی و کناری را آگهی‌های متحرک پوشانده است که با توجه به این‌که سردبیر این سایت بارها بر مستقل بودن آن تأکید کرده است، تمهیدی برای تأمین هزینه‌های اداره سایت به شمار می‌آید. با توجه به همین نیم‌صفحه می‌توان گفت:
● از میان ۱۲ عنوان این نیم‌صفحه، ۱۱ عنوان کاملاً سیاسی است.
● تضاد و درگیری بیشترین تیترهای این نیم‌صفحه را شکل داده‌اند.
● استفاده از عکس‌های کوچک برای مقالات در ستون سمت چپ و نیز خبر اول، در برابر شلوغی صفحه راهکاری برای تفکیک مطالب از یکدیگر بوده است، با این حال به دلیل ماهیت غیر تولیدی لینک‌ها در این صفحه، برای مخاطب دائمی چندان ناخوشایند نیست؛ ولی تصاویر متحرک (فلش) آگهی‌ها می‌توانند تمرکز مخاطب اتفاقی را بر هم بزنند.
● در نوار راهنمای کناره سایت علاوه بر بخش‌های مختلف تارنما، بی‌بی‌سی فارسی نیز جای گرفته است که در صفحه جداگانه‌ای تمام مطالب روزانه این سایت گنجانده می‌شود.
● در خبرنامه گویا، سه خبر اول سایت‌های بی‌بی‌سی، رادیو فردا، رادیو زمانه، صدای آلمان و پیام آشنا نیز به صورت آن لاین جا گرفته و به‌روز می‌شوند.
● به نظر می‌رسد که اغلب نویسندگان ثابت مقالات خبرنامه گویا به طیف طرفداران اصلاحات دل‌بسته باشند؛ با این حال مقالات متعلق به جناح مقابل نیز گاه در این سایت منتشر می‌شود.
● امکانات جانبی سایت، شامل فید چند سایت خبری، جستجو و اعلانات مربوط به رویدادهای فرهنگی و سیاسی است.

سایت صدای آمریکا در زمان مورد بررسی

صدای آمریکا: تیتر اصلی خبر این سایت درباره پاکستان است. از میان ۱۴ خبر دیگر این سایت چهار خبر به ایران می‌پردازد و همه آن‌ها سیاسی هستند.

در نیم‌صفحه بالایی این سایت، همچنین نظرسنجی درباره مخالفت رهبران جمهوری اسلامی با کنفرانس صلح خاورمیانه وجود دارد. اما بر خلاف معمول، گزینه «نه» در ابتدا آمده و به علاوه گزینه‌ای که به صورت از پیش تعیین شده (Default) وجود دارد، گزینه منفی است. در تازه‌ترین نظرسنجی همین سایت در باره «دامن زدن دولت احمدی‌نژاد به مشکلات مسکن» این بار گزینه از پیش تعیین شده «آری» است!

با توجه به نیم‌صفحه اول سایت صدای آمریکا می‌توان گفت:
● عنصر خبری «چه کسی» بیشتر از همه در تیترها به کار رفته است.
● تیتر خبر اول طولانی و کش‌دار به نظر می‌رسد. به علاوه تیزر آن از نظر نگارش فارسی کاملاً اشتباه است و نویسنده طرز استفاده از حرف اضافه، کاما و یا جایگزین مناسب برای «کاریر» (Career به معنای حرفه یا دوران کاری) را از یاد برده است.
● سایت صدای آمریکا تنها سایت مورد بررسی است که لینک‌های خبرها بدون هیچ تفکیک، کادربندی یا استفاده از تیزر و عکس، در آن به طرزی عریان و برهنه جای گرفته‌اند.
● تنها عکس خبری این سایت مربوط به پرویز مشرف می‌شود که از نظر انتخاب و کادربندی چندان صحیح به نظر نمی‌آید.
● در نوار کناره صفحه بخش‌های سایت، علاوه بر دسته‌بندی موضوعی به دسته‌بندی جغرافیایی نیز تقسیم شده‌اند.
● امکانات سایت شامل آرشیو برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، دریافت خبر با موبایل و جستجو است. در کادرهای زیرین، صفحه‌ای نیز به آنفولانزای مرغی اختصاص یافته است که مدت‌هاست دیگر در صدر اخبار یا توجهات عمومی قرار ندارد.
● ارزش‌های خبری در بر گیری، تازگی و مجاورت بیشتر از همه در تنظیم خبرها به کار رفته است.

نظرسنجی‌ها در ایران نشان‌گر گرایش روزافزون کاربران اینترنت به اعتماد و بهره‌وری از اینترنت برای کسب اخبار و اطلاعات است (عکس از راحله عسگری‌زاده، زمانه)

جمع‌بندی اولیه

همچنان که جدول دوم نشان می‌دهد، میزان اخبار سیاسی در نیم‌صفحه بالایی سایت گویا و صدای آمریکا بیشتر از بقیه و میزان اخبار و گزارش‌های فرهنگی در سایت‌های صدای آلمان و رادیو زمانه بیشتر از سایر تارنماها بوده است.

جدول دو - بررسی فراوانی سایت‌های مورد بررسی از نظر میزان اخبار سیاسی و فرهنگی؛ ا.ح، ۱۳۸۶ (نسخه بزرگ‌تر)



همچنین خبر مربوط به پاکستان در زمان مورد بررسی در صدر اخبار همه سایت‌ها به جز صدای آلمان و گویا بوده است. اخبار ایران بیش از همه در سایت گویا و سپس در رادیو فردا و رادیو زمانه در کانون توجه بوده است.

بررسی میزان تعامل مخاطبان با محتوای سایت‌های مورد بررسی؛ ا.ح، ۱۳۸۶ (نسخه بزرگ‌تر)

از نظر میزان تعامل مستقیم مخاطب با محتوای سایت، سایت رادیو زمانه بیشترین و سایت گویا کمترین مورد را داشته‌اند (جدول سوم)

به علاوه در زمان مورد بررسی تضاد و مجاورت بیشترین ارزش خبری مورد استفاده در این تارنما‌ها بوده است.

با توجه به ارزیابی بالا، به نظر می‌رسد که هنوز در مقایسه با سایت‌های خبری موفق چون بی‌بی‌سی، سی‌ان‌ان و ای‌بی‌سی، سایت‌های خبری فارسی از نظر طراحی و محتوا جای کار بسیاری دارند. ضمن آن که مخاطبان سایت‌های خبری فارسی با تنوع قابل توجهی از این سایت‌ها روبه‌رو هستند، همچنان کمبود سایت‌های خبری فارسی مستقل و رقابت جدی‌تر بین آن‌ها و نیز ارتباط نزدیک‌تر با مخاطب و امکان مشارکت بیشتر مخاطبان قابل مشاهده است.

در این زمینه شاید تحقیقات، بررسی‌ها، ارزیابی‌ها و یا حتی بهره‌برداری از ایده‌های تازه برای افزایش انگیزه، توانایی و یا رقابت‌جویی روزنامه‌نگاران آن لاین ضروری به نظر می‌رسد، امری که با توسعه روزافزون دامنه ارتباطات و بهره‌مندی بیشتر کاربران ایرانی از اینترنت کاملاً حیاتی است.

‌ ‌

مطالب مرتبط:
بررسی تطبیقی سایت‌های خبری عمده فارسی - بخش نخست: کلاف سردرگم

«ملال در صبحگاه» نگاهی به برنامه صبحگاهی رادیو صدای آمریکا

«خبرهای داغ؟» نگاهی به اخبار ۲۰:۳۰ شبکه دوم

مخاطب رسانه‌های ایران مردان‌اند

موبایل، رسانه‌ای برای گزارش‌گری در ایران

تحلیل ساختاری برنامه تلویزیونی نگاهی به مطبوعات