منبع‌بازهای ژورناليست می‌آيند

مصطفی قوانلو قاجار

تصور كنيد كه در اتاقتان نشسته‌ايد اما همزمان در يك تحريريه آنلاين (online news room) حضور داريد. در اين تحريريه چند نفر از آمريكای جنوبی، آمريكای شمالی، شرق آسيا، خاورميانه، اروپا، و جزاير سيلمان و در اقيانوسيه حضور دارد.
شما همگی مشغول نوشتن مطالبی در مورد گرم شدن زمين و برگزاری كنسرت‌های live earths هستيد كه اين روزها در سراسر جهان در حال برگزاری است. خبرها و مطالبتان در مورد چگونگي برگزاري اين كنسرت، نقل قولهايي از خوانندگان در مورد محيط زيست است. همه مطالبي كه خبرنگاران در اين تحريريه آنلاين آماده مي‌كنند متعلق به يك مطلب اصلي به نام كنسرت‌هاي "زمين زنده" است. بنابراين خبرها و مطالب مختلف مكمل خبري ديگري مي‌شود و خبرها مثل پازل كنار هم مي نشينند تا خبر اصلي را كامل كنند. البته چنين تحريريه‌اي در حال حاضر وجود ندارد اما روزي فرا خواهد رسيد كه چنين تحريريه‌هايي بنابر يك پديده تازه در روزنامه‌نگاري شكل بگيرد.

منبع باز چگونه به وجود آمد

نام اين پديده روزنامه‌نگاري منبع باز است. اولين بار اندرو لئونارد در مقاله‌اي كه براي سايت سالن مي‌نوشت آن را به كار برد. در سال 1999 نام روزنامه نگاري منبع باز در حالي بر سر زبانها افتاد كه كسي آن را نمي‌شناخت. روزنامه نگاري منبع باز را شايد بتوان پسرعموي روزنامه‌نگاري شهروندي يا روزنامه‌نگاري مشاركتي ناميد. اين نوع روزنامه نگاري بر اساس كنار هم چيدن يا كنار هم گذاشتن اطلاع مختلف در كنار پديد مي‌آيد. اصطلاح Open-Source نامي آشنا براي برنامه‌نويسان است. چرا كه اكنون نرم‌افزارهاي بسياري بر اساس شيوه Open-Source يا منبع‌باز نوشته شده است. در اين شيوه برنامه‌نويس‌ها كدهاي مختلف برنامه‌نويسي كه حاصل نوشته‌هاي نرم‌افزارنويسان ديگر است را دانلود و اديت مي‌كنند. در اين شيوه يك برنامه‌نويس براي دريافت كدهاي يك برنامه پول نمي‌پردازد و اين كدها مشمول كپي‌رايت نمي‌شود بنابراين هر نرم‌افزارنويسي از آن استفاده مي‌كند. هم اكنون مرورگرهايي مثل موزيلا، سيستم‌هاي ويرايش متني مانند مووبيل تايپ، وردپرس و سيستم عامل لينوكس بر همين اساس نوشته شده است. هم اكنون يك برنامه‌نويس مي‌تواند بر اساس همين خاصيت در كدهاي سيستم عامل لينوكس رايانه‌اش دست ببرد و آن را طور كه دوست دارد بنويسد يا به اصطلاح customize كند.

شباهت‌هاي كدهاي برنامه‌نويسي با خبر

يك برنامه‌نويس سطر به سطر برنامه‌اش را بر اساس كدهاي برنامه‌نويسي مي‌نويسد و آنها را مي‌آفريند همانند يك روزنامه‌نگار كه مقاله‌اش را بر اساس فكر شخصي خودش مي نويسند. شركت‌هاي بزرگي مانند مايكروسافت نرم‌افزارنويسان بسياري دارند كه به طور مداوم مشغول نوشتن برنامه‌هاي جديد هستند. برنامه‌هايي كه محصول آنها ويندوز ويستا مي‌شود. اما هيچ كس كدها و برنامه‌ها را نمي بينند يك برنامه‌نويس شاغل در اين شركت به اصطلاح برنامه و كدهاي نوشته شده‌اش را به شركت مايكروسافت مي‌فروشد و آن را جايي منتشر نمي‌كند. در روزنامه‌نگاري نيز خبرنگاري كه براي يك روزنامه كار مي‌كند خبر خود را تنها براي يك روزنامه مي‌نويسد و همان خبر يا مطلب را به روزنامه ديگر نمي‌دهد. در دنياي برنامه‌نويسي يك برنامه‌نويس بر كار نظارت دارد و نوشته‌هاي برنامه‌نويسان را تحويل مي‌گيرد و ويرايش نهايي را در كدها انجام مي‌دهد. در دنياي روزنامه‌نگاري اين كار را يك سردبير انجام مي‌دهد خبرها را اديت مي‌كند روي خط مي‌فرستد و يا براي چاپ آماده مي‌كند.
برنامه‌نويس‌هايي كه در يك شركت كار مي‌‌كنند هركدام يك قسمت از برنامه كلي را مي‌نويسند. در روزنامه‌نگاري نيز هر خبرنگاري در يك حوزه فعاليت مي‌كند و يك خبرنگار سعي مي‌كند در حوزه‌اي كه براي او مشخص شده خبر بنويسد.

روزنامه‌نگاري منبع‌باز و چالش‌هاي پيش رو

يكي از مشكلات نرم‌افزارهاي منبع‌باز كپی رايت است. بسياري مي‌گويند كه جنبش جهاني نرم‌افزارهاي منبع‌باز كپي رايت را از بين مي‌برد. در روزنامه‌نگاري نيز اگر قرار باشد كه يك خبر با منابع مختلف ويرايش شود يا مطالب جديد به آن اضافه شود، ضد قانون كپي رايت عمل شده است. البته همه اينها به عنوان يك چالش مطرح شده و درباره آن نظرات و راه‌حل‌هاي مختلفي مطرح شده است. از جمله اينكه روزنامه‌نگاري منبع‌باز تمركزگريز است و هويتش در بي‌هويتي آن است. يعني اينكه اين نوع روزنامه‌نگاري براي از بين بردن روزنامه‌نگاري حرفه‌اي به صحنه نيامده بلكه آمده تا نوعي از روزنامه‌نگاري را با قواعد خاص خود و طرفداران خاص خود شكل دهد. به طور مثال ممكن است هزاران روزنامه يا سايت حرفه‌اي كنسرت‌هاي live earth را پوشش دهند اما هيچ كدام نمي‌توانند به گستردگي شيوه منبع‌باز عمل كنند. اين شيوه به كار سرعت مي‌دهد و صداهاي جهاني را منعكس مي‌كند. از سوي ديگر ممكن است بي‌طرفي زير سوال رود و نويسنده بر اساس اغراض شخصي‌اش خبر كنسرت را در محلي كه زندگي مي‌كند بنويسد. عده‌‌ای می‌‌گويند روزنامه‌نگاری منبع‌باز آماتوريسم را در روزنامه‌نگاری تقويت می‌‌كند. از سوی ديگر اين عقيده وجود دارد كه روزنامه‌نگاری منبع‌باز محصول كار بلاگرهای خوش‌ذوق و ماهر می‌‌شود و آنها را متحد می‌‌كند. اگر بلاگرها در يک مجموعه بنويسند و خبرهای يكديگر را كامل كنند، آلترناتيو پرتوانی در برابر روزنامه‌نگاری حرفه‌ای می‌‌شوند.

آينده‌ی روزنامه‌نگاري منبع‌باز

فن‌آوري‌هاي جديد تأثيرات خود را در همه حوزه‌هاي زندگي بشري گذاشته‌اند. هنگامي كه توروالدز لينوس در
طول بهار و تابستان سال 1991 بر روي سيستم عاملي كار مي‌كرد كه توانايي‌هاي سيستم عامل يونيكس را داشته باشد، هيچ وقت فكر نمي‌كرد كه نتيجه ابداع او حتي بر روزنامه‌نگاري نيز تأثير داشته باشد وهشت سال پس از آن اصطلاح Open-Source Journalism (روزنامه‌نگاري منبع‌باز) متولد شود. هرچند هم اكنون تجربه عملي در اين زمينه وجود ندارد و روزنامه‌نگاري منبع‌باز به صورت خاص وجود دارد. اما ويكي نيوز يكي از نمونه‌هاي در حال تكاملي است كه اكنون به زبان‌هاي مختلف در حال نوشته شدن است. OpinionRepublic.com منبعي باز براي بحث و نظر و افكارسنجي درباره هرچيز و هر كس است. تكامل اين‌گونه سايت‌ها در آينده جايگاه روزنامه‌نگاري منبع‌باز را مشخص خواهد كرد.

-----------------------------
مرتبط:
ژورنالیسم شهروندی و ايجاد تغيير در اوضاع جهان
شما با يک موبايل «شهروند خبرنگار» هستید