پوشش در تاجيکستان: ملی، مذهبی يا مدرن؟

روشنا سورج، تاجيکستان

گزارش را از «اینجا» بشنوید.

امروز چنين به نظر می‌رسد که پوشش برای کشورهای فارسی زبان ايران، افغانستان و حتی تاجيکستان از مسائل داغ روز است. دولتهای ايران و افغانستان با بدحجابی مبارزه می‌کنند و کوشش می‌کنند از گسترش بيشتر پوشاک اروپايی جلوگيری کنند. اما در تاجيکستان ترجيج می‌دهند که جوان‌ها، بويژه دانشجويان لباس خاص دانشگاه و دبيرستان‌ها را رعايت و بيشتر لباس ملی يا سنتی بر تن کنند، يعنی نه حجاب و نه اروپايی.

دختران دانشجو در لباس محلی ختلان چکن حاضر می شوند و با ریاست دانشگاه هیچ مشکل ندارند

برای بررسی اينکه مقامات آموزشی و پرورشی چه لباسی را برای دانشجويان و دانش آموزان ترجيح می‌دهند و از سوی ديگر، خود جوانان بيشتر چه لباسی می‌خواهند بر تن کنند، در دو دانشگاه پايتخت تاجيکستان صحبتهای زيادی با دانشجويان و حتی استادان داشته ام.

ميسره حکمت، دختری مذهبی است که هم به شيوه غيرحضوری در دانشگاه تحصيل می‌کند و هم در يکی از شرکتها کار می‌کند. وی می‌گويد که در خانواده‌ای سنتی ولی نه مذهبی در منطقه رشت، در شرق تاجيکستان به دنيا آمده و از سن سيزده سالگی رعايت فرائض مذهبی، از جمله پوشش اسلامی را شروع کرده و در چهارده سالگی ازدواج ناموفقی داشته است، زيرا همسرش با پوشش اسلامی وی کاملاً ضد بوده و اين اختلاف نظر منجر به طلاق شده است.

وی می‌گويد هرچند فرزندان خردسال داشته، اما توانسته برای تحصيل به ايران برود و بعد از مدتی دوباره به وطنش بازگشته و به تحصيل پرداخته است. ميسره می‌گويد که هم در دانشگاه و هم در جای کار به دليل اینکه روسری بزرگی بر سر می‌کند، بارها با استادان و مديرانش مشکل داشته است. برايش بارها گفته‌اند که وی به مذهب تشيع گرويده و پيروی از پوشش زنان ايرانی می‌کند. اما وی می‌گويد که هيچ کاری با ايرانی و عرب و افغان ندارد و به خداوند و رسولش ايمان آورده است و ستر اسلامی فرض شده برای زنان را انجام می‌دهد و هيچگاه عضو هيچ حزب سياسی نبوده است. در همين حال، ميسره می‌گويد که در بسياری موارد با وی به عنوان زنی مؤمن برخورد می‌کنند و در شرکتی که کار می‌کند، مشتريان در مقايسه با ساير همکارانش ترجيح می‌دهند که به وی مراجعه کنند.

دانشگاه آموزگاری دوشنبه از قديمی‌ترين دانشگاه‌ها در تاجيکستان است و رياست اين نهاد آموزشی و پرورشی شديداً دنبال نظم و مقررات است. زبيدالله که بر گردن کراوات دارد می‌گويد که کراوات را اصلاً دوست ندارد اما به دليل اينکه رياست دانشگاه نمی‌گذارد بدون کراوات وارد دانشگاه بشود مجبور است ناراحتی ناشی از کراوات بر گردن کردن را در اين فصل گرما تحمل کند. وی می‌گويد که در دانشگاه آموزگاری نه پوشيدن حجاب مجاز است و نه دامن يا شلوار کوتاه و تنگ و رياست دانشگاه کوشش می‌کند تا دختران دانشجو فقط لباس ملی، يا سنتی تاجيکی بدون روسری يا لباس اروپايی محافظه کارانه بپوشند. به گفته وی در دانشگاه پوشيدن روسری کوچک تاجيکی که هيچ ربطی به پوشش اسلامی ندارد ممنوع نيست اما از آن استقبال هم نمی‌شود.

این لباس هم برای وزارت آموزش و پرورش قابل قبول است

زبيدالله می‌گويد که مقررات دانشگاه را در مورد اينکه به دختران شيک پوش اجازه نمی‌دهد با دامن کوتاه مينی ژوپ يا تی شرت و بلوز و شلوار تنگ نيمه برهنه يا به صورت کلی، شلوار جين در درس حاضر شوند، می‌پذيرد، زيرا به گفته وی، چنين لباسهايی شهوت انگيزند و استادان و جوانان را از روند دانش آموزی منحرف می‌کنند.

با دختری صحبت می‌کنم که بر تن لباس سنتی تاجيکی از پارچه اطلس دارد و خود را شبنم معرفی می‌کند و در بخش زبان فرانسوی درس می‌خواند. شبنم می‌گويد که لباس سنتی نمونه‌ای از ويژگيهای ملی هر قوم است و دوست دارد تا فرانسه هم با همين لباس ملی تاجيکی برود. وی می‌گويد در لباس ملی راحت است و به علاوه، در خانواده و دانشگاه هيچ مشکلی با والدين و استادان ندارد.

چند تن ديگر از دانشجويان دانشگاه آموزگاری دوشنبه که نخواستند نامشان فاش شود می‌گويند که هرچند مقررات دانشگاه را در مورد لباس رعايت می‌کنند، اما هيچ عقيده‌ای به درستی اين مقررات ندارند. آن‌ها بر اين باورند که اصلاً سر و لباس، يعنی ظاهر دانشجو برای استادان نبايد مهم باشد. مهم اين است که دانشجو از سواد خوب و سطح بالای اطلاع و فرهنگ روشنفکری برخوردار باشد و در آينده متخصصی ورزيده بشود.

ستاره با این لباس اسلامی دیگر در دانشگاه مشکل دارد

بخشی از دانشکده‌های دانشگاه ملی تاجيکستان در کنار رود دوشنبه بنياد شده است و دانشجويان آن جا را جزيره می‌نامند. هنگامه، دانشجوی دانشکده ژورناليسم و ترجمانی که بر تن پيراهن و شلوار سنتی از پارچه ادرس تاجيکی دارد، می‌گويد به خاطر تحصيل از یک ناحيه دوردست و کوهستانی بدخشان به دوشنبه شهر آمده است و نخستين شرط پدرومادرش اين بوده است که در پايتخت لباس ملی تاجيکی را با لباس اروپايی عوض نکند و در دانشگاه هم فقط با لباس ملی حاضر شود. وی که بر سر روسری کوچک تاجيکی ندارد می‌گويد که روسری امروز جزء لباس ملی دختران شهری تاجيک محسوب نمی‌شود و والدين و استادان پوشيدن روسری کوچک را مهم نمی‌دانند و کسی هم برای نپوشيدن روسری ايراد نمی‌گيرد. روسری کوچک تاجيکی از پشت کاکل دختران بسته می‌شود و قسمت‌های بناگوش، زلف و جبين کاملاً پيدا باقی می‌ماند.

به گفته هنگامه، وزارت آموزش و پرورش تاجيکستان عليه پوشش اسلامی در دانشگاه‌ها شديداً مبارزه می‌کند و اين نقض حقوق بشر است. او می‌گويد که چندی پيش وزير آموزش و پرورش به دانشگاه ملی آمد و در حضور آن‌ها دختری را که مانتو و ستر اسلامی بر تن داشت تهديد به اخراج از دانشگاه کرد و گفت که به چه دليل از پوشش ايراني‌ها پيروی می‌کند و اگر می‌خواهد لباس اسلامی بر تن کند، چرا برای تحصيل به نهادهای آموزش و پرورشی اسلامی نمی‌رود. اما دختر گفت که مسلمان است و لباس اسلامی وی هيچ مغايرتی با قانون اساسی تاجيکستان ندارد و در صورت اخراج از دانشگاه هم ستر اسلامی را رعايت می‌کند.

با دانشجوی دختر شيک پوشی صحبت می‌کنم که در محوطه دانشگاه روی ميسه‌های بهار دراز کشيده است. وی به سؤال من بسيار فشرده پاسخ می‌دهد که با اين لباس‌های شيکش بسيار راحت است و انتخاب لباس کار خصوصی هر فرد است و هيچ گزارشی هم در اين مورد به کسی نخواهد داد.

اما منظومه فيروز، دانشجوی ديگر دانشگاه ملی که بلوز آستين دراز سرخ و شلوار سياه بر تن کرده، می‌گويد درست است که انتخاب لباس کار خصوصی فرد است، اما جامعه تاجيکستان سنتی است و جوانان بايد آن را احترام کنند و اگر لباس اروپايی هم می‌پوشند، بايد بسيار برهنه و کوتاه و تنگ نباشد.

هنگامه دانشجوی بخش خبرنگاری دانشگاه ملی تاجیکستان در لباس تاجیکی از پارچه ادرس

ستاره و فرزانه، دو تن از دختران دانشجوی حجاب پوش می‌گويند که برای رعايت ستر اسلامی و ادامه درس در دانشگاه شديداً مبارزه می‌کنند و هرگز از هيچکدام آن‌ها دست بر نمی‌دارند. بعد از بازديد وزير آموزش و پرورش تاجيکستان از دانشگاه، رياست دانشگاه ملی تاجيکستان ملاقاتی با دختران محجبه برگزار کرد تا آن‌ها را از پوشیدن ستر ممنوع کند. اما دختران دانشجوی محجبه به محی الدين کبيری، عضو پارلمان تاجيکستان که رئيس حزب نهضت اسلامی اين کشور است مراجعه کردند و وی برای دفاع از حقوق دختران مذهبی در ملاقات حضور داشت و ثابت کرد که اين تقاضای وزارت آموزش و پرورش مغاير با قانون اساسی تاجيکستان است. از آن زمان تاکنون، به گفته دانشجويان، هرچند رياست دانشگاه کوشش می‌کند تا حجاب دختران را ناديده بگيرد، اما به قول بيشتر دانشجويان، اين سکوت، موقتی است.

سراج الدين امام قول، معاون رئيس دانشکده زبان و ادبيات دانشگاه ملی تاجيکستان از دانشجويان شکايت می‌کند و می‌گويد که دانشجويان امروز افتخار ملی ندارند، زيرا همه شان از شيوه لباس پوشی کشورهای همسايه پيروی می‌کنند و نمی‌خواهند لباس ملی بر تن کنند.

اين در حالی است که در راهروها و صحن دانشگاه، صدها دانشجو را می‌ديدم که بيشتر آن‌ها بر تن لباس مطابق با مقررات دانشگاه داشتند که نه اروپايی بود و نه مذهبی.

چنين به نظر می‌رسد که مقررات دانشگاه‌های تاجيکستان در مورد پوشش دانشجويان از استاندارد يگانه‌ای برخوردار نيست. از سويی جوانان دانشجو مجبورند با کراوات بر گردن و پيراهن روشن و شلوار مشکی يا تيره در درس حاضر شوند و در دست کيف کتاب و دفتر داشته باشند و اصلاً با خود تلفن همراه نداشته باشند. از سوی ديگر از دختران دانشجو تقاضا می‌شود که حجاب بر سر نکنند و همزمان، دامن و شلوار تنگ و کوتاه نپوشند و فقط پيراهن دراز و گشاد سنتی از پارچه‌های تاجيکی بر تن کنند.

پرزيدنت امام علی رحمان، سال گذشته در سخنرانی اش در دانشگاه کشاورزی تاجيکستان گفته بود که بلوز و دامن و شلوار تنگ و کوتاه دختران دانشجو به روند تدريس مزاحمت می‌کند.

بر اساس اطلاع منبعی در دولت تاجيکستان، در حال حاضر مقامات ذيربط سرگرم بررسی تعيين پوششی رسمی برای دانشجويان و دانش آموزان‌اند.