فاجعه‌ای خاموش در رودهای بولیوی

برگردان: احسان سنایی

بولیوی، با قله‌های بلند آند و جنگل گرمسیری مرطوب‌اش؛ کشور «ترین‌»های اکولوژیکی‌ست. اما طی همین زمستان اخیر نیمکره‌ی جنوبی؛ سرمای نامتعارف جزئی از نواحی استوایی این کشور، جمعیت ماهیان آب شیرین‌اش را به‌شدت مورد هدف قرار داد و بالغ بر ۶ میلیون ماهی و هزاران تمساح، لاک‌پشت آبی و «دلفین رودخانه‌ای» را به کام نابودی کشاند.

به‌گفته‌ی دانشمندانی که از این رودهای آسیب‌دیده دیدن کرده‌اند؛ حادثه‌ی مزبور، بزرگ‌ترین فاجعه‌ی بوم‌شناختی شناخته‌شده در بولیوی بوده و به‌عنوان تمثیلی از ویرانی‌های حیات وحش حاصله از دگرگونی ناگهانی اقلیم؛ در تاریخ بی‌سابقه است.

دکتر «میشل ژیگو» (Michel Jégu)؛ پژوهشگری از انیستیتو مطالعات توسعه‌ی مارسی در فرانسه که هم‌اکنون در موزه‌ی تاریخ طبیعی «Noel Kempff Mercado» شهر سانتاکروز بولیوی مشغول به‌ کار است؛ در این‌باره می‌گوید: «شمار عظیمی از ماهیان مرده‌‌اند. در رودهای نزدیک به سانتاکروز، حدوداً یک‌هزار ماهی، در هر صد متر از رودخانه مرده‌اند».

نظر به اینکه وقوع این نوع از وقایع ناگوار اقلیمی، به‌واسطه‌ی دگرگونی اقلیم، اخیراً شایع‌تر شده؛ دانشمندان جهت هماهنگی پژوهشی در باب این واقعه و سرعت بازیابی اکوسیستم منطقه، شتاب می‌ورزند.

انبوهی از ماهیان مرده در ساحل یکی از رودهای بولیوی

حجم عظیم گوشت گندیده‌ی ماهی، چنان آب‌ رودهای Grande، Pirai و Ichilo را آلوده کرده که مقامات محلی ‌بایستی‌که به فکر منابع دیگری جهت تأمین آب آشامیدنی شهرک‌های واقع در سواحل‌شان باشند. ماهیگیران بسیاری هم که منبع اصلی درآمدشان را حال از دست رفته می‌بینند؛ از هرگونه صید از بین جمعیت‌های در معرض بازیابی، منع شده‌اند.

مقصر دست‌کم غیرمستقیم این حادثه، وسعت هوای سرد قطبی‌ای‌ بود که طی ماه ژوئیه بر فراز منطقه‌ی «مخروط جنوبی»¹ آمریکای جنوبی مستقر گردید. این وقفه‌ی ممتد سرما را همچنین می‌توان هم‌پیوند با مرگ‌ومیر دست‌کم ۵۵۰ پنگوئن در طول سواحل برزیل، و هزاران رأس از احشام پاراگوئه و برزیل و نیز صدها تَن در همان مناطق دانست.

دمای رودهای بولیوی که معمولاً ۱۵ درجه‌ی سلسیوس بوده؛ در آن روزها به ۴ درجه افت کرد. «هوگو مامانی» (Hugo Mamani)، سرپرست سازمان SENAMHI (مرکز ملی پیش‌بینی آب و هوای بولیوی)، نیز تأیید می‌کند که دمای هوای شهر سانتاکروز طی ژوئیه‌ی سال جاری، به ۴ درجه افت کرد؛ یعنی کمی بالاتر از رکورد ۲.۵ درجه در سال ۱۹۵۵.

ولی اینکه چگونه سرمای هوا چنین فاجعه‌ای را به باور آورده، در هاله‌ای از ابهام است. تاکنون هیچ‌گونه بررسی سفت و سخت و گسترده‌ای از وسعت آسیب‌های بوم‌شناختی منطه صورت نپذیرفته و تنها به مشاهدات روایی بسنده شده است.

دکتر «فونس اسمولدرز» (Fons Smolders)؛ دانشمند شیلات، از دانشگاه Radbound هلند، از متخصصینی‌ست که منطقه را مورد بازدید قرار داده و مشتاق انجام پژوهشی درخور، از ابعاد این حادثه است؛ چراکه چنین رخدادهای اقلیمی نامنظمی شاید در آینده شایع‌تر شود.

اغلب، وقتی‌که سرما موجب مرگ ماهیان دریاچه‌ها می‌شود؛ مرگ‌ومیرها مستقیماً به‌واسطه‌ی «هایپوکسی»‌ست (Hypoxia)؛ عارضه‌ای که با افت بیش از حد سطح اکسیژن خون، و ناتوانی‌اش از تأمین نیازهای بافتی و سلولی بدن جانور رخ می‌دهد. علت‌اش این است که دماهای سطحی سردتر، نسبت آمیزش هوا با آب را دچار کاهش می‌کند.

از آنجایی‌که مرگ‌ومیر اساساً در رودها رخ می‌دهد؛ اسمولدرز گمان می‌برد که ارتباطاتی با امراض مسری نیز وجود داشته باشد. او در این‌باره می‌گوید: «برخی از ماهیانی که دیدم، خال‌های سفیدرنگی داشتند که شاید این از وجود نوعی بیماری خبر می‌دهد. احتمالاً سرما آنان را مستعد ابتلا به هر عفونتی کرده بود».

«زمانی‌که ماهی می‌میرد؛ معمولاً یک عامل آن را موجب نشده؛ بلکه عوامل متعددی در آن دخیل‌اند». این را دکتر «استیون کوک» (Steven Cooke)؛ یک بوم‌شناس آبزیان از دانشگاه Carleton، در اتاوای کانادا می‌گوید که سال گذشته نقدی بر شوک سرمایی در ماهیان نوشته بود. او در ادامه می‌گوید: «اگر شوک سرمایی یا دماهای سردتر، در مرگ‌ومیرها دخالتی داشته باشند؛ احتمالاً عاملی دیگر هم در جریان است».

اکثریت پژوهش‌های صورت‌پذیرفته در حوزه‌ی شوک سرمایی ماهیان؛ به‌جای رودخانه‌های حوزه‌های حارّه‌ای، در رودخانه‌هایی با دماهای معتدل انجام گرفته است. مثلاً ماهیان آب‌های معتدل، اغلب به‌واسطه‌ی قطع نابه‌هنگام آب گرم پمپ‌شده از نیروگاه‌های ساحلی می‌میرند.

ژیگو اما فرضیه‌ی دیگری دارد. او معتقد است سوزاندن کشتزارهای حومه‌ی سانتاکروز که جزئی معین از چرخه‌ی زراعت منطقه به‌شمار می‌رود؛ امسال با نرخ بیشتری صورت گرفته که همین ممکن است با افزودن دود به آلودگی‌های رودخانه، عاملی پیش‌راننده در مرگ ماهی‌ها بوده باشد. او می‌گوید: «ما به سرمایه‌گذاری مناسبی برای انجام این پژوهش‌ها امید بسته‌ایم تا که بفهمیم چرا ماهیان می‌میرند». خوشبختانه با تأمین بودجه‌‌ در اکتبر سال جاری، این فرآیند آغاز خواهد شد.

منبع: nature

پانوشت:
۱. منطقه‌ای جغرافیایی در آمریکای جنوبی؛ زیر مدار رأس‌الجدی، که مشتمل بر کشورهای آرژانتین، شیلی، اروگوئه و گاهاً پاراگوئه و برزیل می‌شود.