| رادیو زمانه > خارج از سیاست > نجوم > بازی با کهکشان‌ها | ||
بازی با کهکشان‌ها
احسان سناییاگر مسافت زمین تا خورشید را یک سانتیمتر بپنداریم، آنگاه نزدیکترین ستاره به خورشید ۶۰ کیلومتر از ما فاصله خواهد داشت! حال فرض کنید کهکشانی با حدود یکصد میلیارد ستاره به چه اندازه خواهد بود. اما کهکشان‌ها بر خلاف ستارگان آن‌چنان از هم دور نیافتادهاند. آن‌ها به‌هم برخورد میکنند, از هم عبور میکنند و گاهی هیچ برخوردی هم بین ستاره‌هایشان رخ نمیدهد. اما آنچه به جا میماند یک نمایش کیهانی باشکوه است: نمایشی که کارگردانش گرانش است. گروهی متشکل از هفت دانشگاه برجستهی جهان که در اقدامی جالب توجه تمامی داوطلبان همکاری را به روی صحنه می‌برد. نقش ما، نقش یک تراشکار است.
کار ساده‌ای است؛ اما نه برای یک کامپیوتر! تنها ذهن پویا و دقیق ما انسان‌ها قادر است از میان چندین گزینه، محتمل‌ترین انیمیشن بازسازی‌شده از برخورد دو کهکشان همسایه را با تصویر واقعی‌شان مطابقت دهد. سال‌ها پیش، گروهی ۲۶ نفره از ستاره‌شناسان دانشگاه‌های آکسفورد، ناتینگهام، پورتموث، ییل، جان هاپکینز، جورج میسن و کالیفرنیا- برکلی، در اقدامی ابتکاری، پروژه‌ای عمومی موسوم به «باغ‌وحش کهکشانی» را با هدف دسته‌بندی یکصد میلیون جرم آسمانی مشاهده شده در جریان یکی از بزرگ‌ترین نقشه‌برداری‌های کهکشانی آسمان به نام SDSS، در فضای مجازی کلید زدند. در ابتدا، داوطلبان به دسته‌بندی دقیق هر کهکشان می‌پرداختند و تا آگوست ۲۰۰۷، ۸۰ هزار کاربر اینترنت توانستند در حدود ۱۰ میلیون کهکشان مجزا را با دقت بالایی دسته‌بندی کنند. تا به امروز، ۱۳ مقاله علمی برمحور همین پروژه که به ظاهر یک سرگرمی ساده می‌نماید، در مجلات علمی معتبر جهان به چاپ رسیده است. چندی پیش، این گروه، صفحه ویژه‌ای را راه‌اندازی کرد که به گفته مسئولان آن، در صورت مشارکت بالای داوطلبان، نتایج حاصله از این پروژه، انقلابی را در درک بشر از سازوکار برخوردهای کهکشانی ایجاد خواهد کرد. این پروژه فرصتی است تا هر کدام از علاقه‌مندان بدون داشتن کوچکترین اطلاعی از دنیای ستاره شناسی بتوانند تنها با ذهن روشن و حدس‌شان، کلاف در‌هم تنیده‌ی رویدادهای دخیل در برخوردهای کهکشانی را از هم باز کنند. با ورود به این وب‌سایت، ابتدا بایستی فرم عضویت رایگان آن را پر کنید تا به جمع ۲۵۰ هزار کاربر کنونی‌اش بپیوندید. پس از آن با کلیک بر روی گزینه Merge galaxies از منوی سمت راست، مجموعه‌ای از ۹ تصویر پیش رویتان ظاهر می‌شود. تصویر میانی، نمایی واقعی از یک جفت کهکشان برخوردیست و هشت تصویر پیرامونش نیز آخرین فریم از انیمیشن‌های کوتاهی را نشان می‌دهد که قبل و بعد این برخورد کیهانی را به تصویر کشیده‌اند. از این میان کافی است شما شبیه‌ترین تصویر شبیه‌سازی‌شده را به تصویر مرکزی انتخاب کنید. اگرچنان‌چه هیچ‌کدام از آن‌ها با تصویر میانی شباهتی نداشت، با کلیک بر روی گزینه More، دسته دیگری از شبیه‌سازی‌ها نمایش داده می‌شود. با انتخاب هر فریم، انیمیشن مربوطه در ستون سمت راست صفحه نمایان می‌شود. اگر انتخابتان هنوز مطابق با تصویر واقعی نبود، کافی است با راست‌کلیک بر روی تصویر منتخب در ستون و انتخاب گزینه Enhance، به دومین مرحله وارد شوید. در این مرحله شما قادر به تنظیم پارامترهایی همچون جرم، سرعت، ابعاد و زاویه برخورد هرکدام از دو کهکشان مربوطه‌اید. با چپ‌کلیک بر روی تصویر شبیه‌سازی‌شده منتخب‌تان و حرکت آن به اطراف هم می‌توانید از زوایای مختلفی این رقص مرگ کیهانی را مشاهده کنید و از درصد تطابق آن با تصویر واقعی اطمینان حاصل نمائید. هر چه ویژگی‌های تاثیرگذار در برخورد را به واقعیت نزدیک کنید، کارتان به یک ستاره‌شناس حرفه‌ای نزدیک‌تر می‌شود. در آخرین قدم، با اطمینان از تطبیق نهایی داده‌ها با تصویر واقعی، می‌توانید شبیه‌سازی‌های منتخب خود را ذخیره کرده و این‌چنین نتیجه‌ی کار خود را به انبوه اطلاعات بایگانی‌شده پروژه باغ‌وحش کهکشان‌ها اضافه کنید. مابقی کارها با دانشمندان است! آرشیو این پروژه، در حدود ۳۰۰۰ جفت کهکشان برخوردی را شامل می‌شود؛ اما آنچه از پشت تلسکوپ‌ها و در پهنهی گیتی می‌بینیم، صرفاً نمایی یخ‌زده از زندگی چندین‌میلیارد سالهی دو کهکشانی‌ست که در بخشی از عمرشان به هم برخورد کرده‌اند. آنچه ما برای درک سازوکار این برخورد نیاز داریم، تصاویری از قبل و بعد این رویداد کیهانی است. تصاویری که در حقیقت برای ثبت‌شان بایستی میلیون‌ها سال صبر کرد؛ اما به لطف قوانین قاطع و جهان‌شمول علم فیزیک، می‌توان با در دست‌داشتن پارامترهای خاصی تنها در چند ثانیه آن‌ها را شبیه‌سازی کرد.
این برخوردها متقابلاً میان هیچ ستاره‌ای رخ نمی‌دهند؛ بلکه این تعاملات گرانشی ستارگان منفرد است که دو کهکشان را به هم می‌ریزد و آن‌ها را پاره‌پاره می‌کند و یا در اکثر موارد از ادغام هسته‌های آن‌ها، تجمعی بزرگ و بیضی‌گون از ستارگان را موسوم به "کهکشان‌های بیضوی" تشکیل می‌دهد. نرخ برخوردهای کهکشانی در گذشته بیشتر از امروز بوده است؛ چرا که با انبساط جهان، این تجمعات فرفره‌گون و فراوان از هم دورتر و دورتر شدند و احتمال برخوردشان نیز این‌چنین کمتر و کمتر شد. طبق برآوردها، تنها 3 درصد از کهکشان‌ها هم‌اکنون بصورت جفت‌های برخوردی دیده می‌شوند و البته کهکشان ما نیز چنین سرنوشتی را در آینده‌ای دور انتظار می‌کشد. نزدیکترین همسایه‌ی کهکشانی ما؛ آندرومدا، هم‌اکنون با سرعت یکصد تا یکصد و چهل کیلومتر در ثانیه در حال پیش‌روی به سمت راه شیری است. این همسایه البته تا حدود ۳ میلیارد سال دیگر به ما نخواهد رسید. پیوستن به اعضای پرشمار خانواده «باغ‌وحش کهکشانی»، قدمی کوچک به سوی جهشی بلند در تحول درک بشر از کهکشان‌ها و تکوین جهان ماست.  |
||
