آیا انسان بر مریخ قدم خواهد گذاشت؟

احسان سنایی

ساعت ۱.۳۹ بامداد: درهای غول پیکر بزرگ‌ترین ساختمان دنیا باز شده است. صدها خبرنگار و عکاس از خواب خود گذشته و در جای‌جای محوطه ایستاده‌اند. آرام آرام چرخ‌های غول‌پیکر بزرگ‌ترین خزنده مکانیکی زمین نیز تکانی به خود می‌دهند.

چهار دهه پیش بود که این ماشین کهنه‌کار، موشک‌های سه هزار تنی ساترن را به سمت سکوی پرتاب می‌برد؛ روزهایی که طلیعه عصر تسخیر ماه بود. اما این‌بار؛ در صبحگاه بیستم اکتبر ۲۰۰۹، آن‌چه بیشتر بر دوش‌های خسته او سنگینی می‌کند؛ نه محموله ۸۱۶ هزار کیلو گرمی‌اش، که سنگینی نگاه میلیون‌ها انسانی است که سال‌ها انتظار چنین لحظاتی را می‌کشیدند: آیا انسان بر مریخ قدم خواهد گذاشت؟

موشک یکصد متری Ares 1-X سوار بر سکوی پرتاب -B39؛ پایگاه فضایی کندی ناسا

ساعت ۹.۱۷ دقیقه صبحگاه بیستم اکتبر: موشک یکصد متری Ares 1-X پس از طی مسافتی ۶.۷ کیلومتری از ساختمان مونتاژ، بر سکوی پرتاب شماره -B39 پایگاه فضایی کندی ناسا آرام گرفت تا در چندین روز آینده، همگان نظاره‌گر پرتاب تاریخی آن باشند؛ پرتابی که نگاه کنجکاو خبرگزاری‌های جهان را بار دیگر به سمت پروژه کانستلیشن (Constellation) سوق داد. پروژه‌ای بلندپروازانه که هدف نهایی‌اش ثبت نخستین قدم‌های بشر بر خاک مریخ است.

مأموریت آزمایشی Ares I-X، نخستین قدم سازمان فضایی آمریکا برای بازنشسته کردن ناوگان شاتل‌های فضایی و جای‌گزینی آن‌ها با موشک‌های پیشرفته سری Ares است. موشک‌هایی که در آینده‌ای نه چندان دور انسان را بار دیگر به ماه فرستاده و راه سفر به مریخ را هموارتر خواهند ساخت.

البته اجرای چنین برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای که تحت عنوان پروژه کانستلیشن شناخته می‌شوند، بسته به سیاست‌های فضایی دولت اوباماست؛ و آینده چنین تصمیماتی نیز بسته به موفقیت نخستین مأموریت آزمایشی این پروژه؛ یعنی مأموریت Ares 1-X.

مأموریت‌های سرنشین‌داری که هم اکنون در چشم‌انداز کاری سازمان‌های فضایی خصوصی لحاظ شده‌اند، در این میان بزرگ‌ترین رقیب ناسا در پیش‌نویس تجدیدنظر دولت آمریکا در خصوص برنامه‌های سرنشین‌دار فضایی این کشور در آینده است.

لوگوی مأموریت Ares 1-X

یکی از این رقبا، کمپانی SET با موشک فالکون - ۹ است که طبق برنامه، فعالیت‌های رسمی فضایی‌اش را در اواخر سال میلادی جاری و یا اوایل سال ۲۰۱۰ آغاز خواهد کرد.

تابستان سال جاری، کمیته‌ای از طرف کاخ سفید مأمور شد تا برنامه‌های ناسا در حوزه مأموریت‌های سرنشین‌دار آتی را مورد بازبینی قرار دهد. طبق گزارش این کمیته، ناسا بودجه کافی برای بازنشسته کردن ناوگان شاتل‌ها تا سال ۲۰۱۵، و از سرگیری مأموریت‌های سفر به ماه تا سال ۲۰۲۰ را ندارد.

به دنبال اعلام نتایج بررسی کمیته کاخ سفید؛ باراک اوباما، رییس جمهور ایالات متحده دست به انجام تغییراتی در سیاست‌های کلان فضایی کشور زد که یکی از آن‌ها، حذف موشک‌های سری Ares 1 از برنامه‌های فضایی بود.

اما ناسا، تاکنون ۳۵۰ میلیون دلار برای ساخت موشک ۹۹ متری Ares 1-X هزینه کرده است؛ موشکی که عظمت آن در ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه است. با این وجود، مقامات ناسا معتقدند که در صورت لغو ادامه فعالیت موشک‌های Ares-1 نیز، پرتاب هفته آینده پرتابی تعیین کننده و تاریخی است. «باب اس»، مدیر این مأموریت می‌گوید:

«مدت‌هاست که ناسا وسیله نقلیه جدیدی را ساخته است. تمام هدف ما از این پرتاب آزمایشی، کسب اطلاعات و ارتباط دادن آن‌ها به مدل‌های کامپیوتری است. با استفاده از این (شبیه‌سازی‌ها) نیز خواهیم دریافت که چگونه از چنین اطلاعاتی برای پرتاب بعدی استفاده کنیم.»

در حدود ۴۰% از موشک‌های تازه‌کار در جریان نخستین پرتاب‌شان ناموفق بوده‌اند؛ اما با این حال، ناسا شدیداً به موفقیت این پرتاب آزمایشی اطمینان دارد.

جان شانون، مدیر برنامه شاتل‌های فضایی می‌گوید:

«نظر شخصی من این است که اگر فکر می‌کردیم که 1-X قرار است با مشکلی مواجه شود، آن را هرگز برای پرتاب آماده نمی‌کردیم؛ حتی اگر این پرتاب آزمایشی باشد.»

او همچنین معتقد است که شکست ۴۰ درصدی موشک‌های آزمایشی برای Ares 1-X صادق نیست؛ چراکه فناوری این موشک مشابه موشک‌های سوخت جامد شاتل است و این موشک‌ها نیز از سال ۱۹۸۱ بدون هیچ شکستی در حال فعالیتند.

کلاهک موشک Ares 1-X در ساختمان مونتاژ موشک‌های پایگاه فضایی کندی. این کلاهک، نمونه بدل کلاهک‌هایی است که در چندین سال آینده انسان را به مدار زمین و ماه انتقال خواهند داد. محفظه مخروطی قسمت پایین، محل قرارگیری فضانوردان و استوانه مرتفع نوک کلاهک نیز اصطلاحاً «سیستم شکست پرتاب» نامیده می‌شود. سیستمی که در صورت بروز هر گونه مشکلی در حین عملیات پرتاب؛ چهار موتور خارج شده از میانه این استوانه را فعال کرده و بدین ترتیب کلاهک را با محفظه فضانوردان از پیکره اصلی موشک جدا می‌کند تا جان فضانوردان به خطر نیفتد. به ابعاد یک انسان در این تصویر توجه کنید.

با این حال، موشک‌های سوخت جامدی که از اوایل دهه ۸۰ در پرتاب‌های سرنشین‌دار به کار رفته‌اند؛ فقط بصورت دوگانه استفاده می‌شوند و خود، جزیی از سیستم بزرگ‌تری شامل سه موتور فوق پیشرفته سوخت مایع هستند که در انتهای هر شاتل نصب شده است.

این موشک آزمایشی، مجهز به ۷۰۰ حس‌گر است تا در حین عملکرد موتورها، دانشمندان به دقیق‌ترین جزییات پرتاب نیز دسترسی داشته باشند. موشک، درست مانند موتورهای سوخت جامد شاتل به مدت ۲.۵ دقیقه فعال خواهد بود و سپس قطعات مختلف آن بوسیله چتر نجات در اقیانوس اطلس فرود خواهد آمد. با این حساب مسئولین ناسا در این پرتاب خواهند توانست عملکرد چترهای نجات غول پیکر طراحی شده برای پروژه کانستلیشن را نیز محک بزنند.

پروژه کانستلیشن ناسا، متشکل از دو فضاپیما و سه موشک است. موشک دومرحله‌ای Ares-1، با هدف انتقال فضانوردان به ایستگاه فضایی و نیز مأموریت‌های آتی سفر به ماه استفاده خواهد شد. موشک Ares V، دومین سری از موشک‌های این پروژه است که هم اکنون در حال طی پروسه طراحی اولیه است.

موشک غول پیکر Ares V، برای حمل بار و تجهیزات به فضا طراحی شده و قرار است تا در مأموریت های سفر به ماه، ابزار و ادوات حیاتی و نیز تحقیقاتی پایگاه‌های آتی بشر در ماه را به آن‌جا منتقل کند.

از این موشک احتمالاً در مأموریت‌های آینده سفر به مریخ نیز استفاده خواهد شد. موشک Ares-IV نیز که به تازگی به مجموعه موشک‌های پروژه کانستلیشن اضافه شده است؛ توانایی حمل انسان و تجهیزات را به مدار ماه داشته و جای‌گزین بسیار مناسبی برای شاتل‌های فضایی کنونی محسوب می‌شود.

در کلاهک موشک‌های Ares نیز فضاپیمای اوریون جای خواهد گرفت؛ فضاپیمایی که قابلیت حمل شش انسان را داشته و برای سفر به مدار زمین و اتصال به ایستگاه فضایی بین‌المللی و نیز سفرهای آتی انسان به ماه استفاده خواهد شد.

موشک Ares 1-X در حال انتقال به سکوی پرتاب

دومین فضاپیمای درنظرگرفته شده برای برنامه کانستلیشن نیز، «الطیر» نام دارد که در حقیقت «ماه نشین» مسافران آینده ماه محسوب می‌شود.

موشک Ares 1-X، نمونه کاملاً مشابه موشک Ares 1 نیست. مرحله اول این موشک به جای پنج قسمت، چهار قسمت دارد و به جای قسمت پنجم آن، تنها مدل شبیه‌سازی شده‌ای از نمونه اصلی قرار داده شده است. در کلاهک موشک نیز مدل‌های بدلی از فضاپیمای اوریون و سیستم نجات فضانوردان با جرم و ابعاد مشابه نمونه اصلی قرار داده شده است.

انتظار می‌رود پرتاب هفته آینده ۲.۵ دقیقه به طول انجامیده و موشک تا ارتفاع ۴۵ کیلومتری از سطح زمین پرواز کند. ۲ دقیقه و ۳۳ ثانیه پس از پرتاب، مرحله اول موشک جدا شده و با چتر نجات در آب‌های اقیانوس اطلس فرود خواهد آمد و بقیه قسمت‌های بدل موشک نیز با سقوط در اقیانوس از میان خواهند رفت؛ هر چند در پرتا‌ های واقعی، مرحله دوم موشک نیز برای استفاده مجدد با چتر به آرامی بر روی زمین فرود خواهد آمد.

حال بایستی منتظر ماند و دید که موشک Ares 1-X در عمل چه خواهد کرد. پرتاب بعدی پروژه کانستلیشن در صورت تصویب، Ares 1-Y نام دارد که در سال ۲۰۱۴ انجام خواهد شد.

رومیان باستان، به مریخ Ares می‌گفتند.