آیا جایزه‌ی نوبل احتیاج به بازبینی دارد؟

احسان سنایی

نوبل، معتبرترین جایزه‌ای است که به یک دانشمند تعلق می‌گیرد، و نام افراد سرشناسی چون آلبرت اینشتین، فرانسیس کریک و الکساندر فلمینگ را می‌توان در لابه‌لای دانشمندان بزرگ برنده نوبل مشاهده کرد. با این حال، طبق اظهارات ۱۰ تن از برحسته‌ترین پژوهشگران جهان، این جایزه برازنده‌ی اهداف مشخص شده‌اش نیست.

از امضاء‌کنندگان این نامه‌ی سرگشاده که در مجله نیوساینتیست منتشر شده است، می‌توان به افرادی چون «سر دیوید کینگ»، دانشمند ارشد دولت پیشین بریتانیا، «سر تیم هانت»، برنده‌ی جایزه نوبل پزشکی سال ۲۰۰۱ و «استیون پینکر»، پروفسور روان‌شناسی دانشگاه هاروارد نام برد.

آن‌ها معتقدند جایزه‌ی نوبل نیاز به بازبینی داشته و بایستی با گسترش حوزه‌های تحت پوشش خود، مطالبات علمی قرن ۲۱ را نیز در نظر بگیرد. آن‌ها مدعی‌اند دامنه‌ی رشته‌های علمی تحت پوشش سیستم کنونی نوبل که شامل پزشکی و فیزیولوژی، شیمی و فیزیک است، برای بازتاب پیشرفت‌های حوزه‌های علمی نوین، بسیار محدود است.

«نوبل»

هر چند جایزه نوبل به طور مسلم شناخته‌شده‌ترین جایزه‌ی علمی است، اما برخی محققین که شایسته‌ی دریافت آنند، از این امر مستثا شده‌اند؛ چراکه این جایزه به رشته‌هایی چون زیست‌شناسی تکاملی، بهداشت عمومی، محیط زیست، گیاه‌شناسی، روان‌شناسی و یا بوم‌شناختی تعلق نمی‌گیرد.

به‌عنوان مثال، چارلز داروین انگلیسی می‌توانست مستحق دریافت چنین جایزه‌ای به پاس یکی از بزرگترین پیشرفت‌های علمی، یعنی ارائه‌ی فرضیه تکامل موجودات، باشد. «سر ریچارد دول» نیز به دلیل کشف رابطه مابین استعمال سیگار و سرطان ریه، هیچگاه چنین جایزه معتبری را دریافت نکرد.


این دانشمندان خواهان اضافه نمودن حداقل دو رشته‌ی علمی، یعنی محیط زیست و بهداشت عمومی به لیست جوایز نوبل هستند که همانند جایزه کنونی صلح نوبل، آن‌ها را می توان به افراد و نهادهای خاصی اهدا نمود.

آن‌ها همچنین معتقدند یا رشته پزشکی بایستی گسترش یافته و تمام علوم مرتبط با آن را نیز شامل شود؛ یا جوایزی را در رشته‌هایی چون علوم رفتاری و زیست‌شناسی بنیادی به این لیست اضافه کرد.

حداقل سه نفر از امضاءکنندگان این نامه، طبق سیستم پیشنهادی‌شان مستحق دریافت جایزه‌ی نوبلند: «پیتر ریون»، مدیر باغ گیاه‌شناسی ایالت میسوری، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین گیاه‌شناسان دنیا؛ «ای او ویلسون»، پروفسور بازنشسته‌ی دانشگاه هاروارد و یکی از بزرگ‌ترین تئوریسین‌های تکامل و «فرانس دو وال»، پروفسور علوم رفتاری از دانشگاه اموری آتلانتا که تغییرات شگرفی را در درک ما از نزدیک‌ترین گونه‌های جانوری منسوب به انسان‌ها ایجاد کرد.

آن‌ها از نوبل، به‌عنوان مؤسسه‌ای بسیار عالی که بهتر از هر جایزه‌ی دیگری به توسعه و ترویج تحقیقات و نیز برداشت عمومی از موضوعات علمی دامن زده است، نام برده‌اند.

در ادامه‌ی این نامه نوشته شده است:

«با این حال، از زمان اهدای نخستین جوایز، علم بطور قابل توجهی تغییر کرده است. زمانی که آلفرد نوبل در سال ۱۸۹۵ وصیت نامه‌اش را امضاء کرد، او نمی‌توانست موضوعاتی چون گرمایش جهانی و ویروس HIV/ایدز را پیش‌بینی کند.

او هم‌چنین از رشته‌های علمی نوینی که یافته‌هایشان می‌تواند جهان ما را به سمت و سویی بهتر تغییر دهد، باخبر نبود. بسیاری از این رشته‌ها، در جوایز پیشنهادی وی نمی‌گنجند. به‌عنوان مثال اگر سازمان جهانی بهداشتی وجود دارد که مالاریا را ریشه‌کن می‌کند، چنین پیشرفتی در هیچ حوزه‌ای از این جوایز موجود نمی‌گنجد.

علوم بنیادینی چون نورولوژی و بوم‌شناختی که برخی از آن‌ها نهایتاً به پیش‌گیری از چنین تهدیداتی کمک می‌کنند نیز از قلم افتاده‌اند.»

«آلفرد نوبل»

جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، به وصیت کارخانه‌دار و شیمیدان سوئدی، آلفرد نوبل که بیشتر او را به دلیل ابداع دینامیت می‌شناسند، پایه‌گذاری شد؛ و در سال ۱۹۰۱ نیز نخستین جوایز این بنیاد اهدا شد. طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح؛ به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به بشر کرده باشند.

ششمین جایزه یعنی نوبل اقتصاد نیز در سال ۱۹۶۸، توسط بانک مرکزی سوئد پایه‌گذاری شد که البته در لیست جوایز مرتبط با بنیاد نوبل جایی ندارد. جایزه‌ای با این سوابق، دانشمندان را واداشته تا پیشنهاداتی را مبنی بر اضافه کردن برخی رشته‌های علمی دیگر با حمایت سازمان‌های بشردوستانه و یا دیگر خیرین به این لیست، ارائه دهند.


مایکل سولمن، دبیرکل بنیاد نوبل که این نامه به او نوشته شده است، به نیوساینتیست گفت که این نامه را به هیأت مدیره بنیاد ارائه داده است؛ اما اصلاح چنین قوانین جایزه‌ای بسیار غیرمحتمل است.

او اضافه کرد: «هیأت مدیره با معرفی جوایز جدید مخالف است؛ چراکه انجام چنین کاری، زمان‌بر بوده و پرخرج است». او هم‌چنین به این موضوع اشاره کرد که آلفرد نوبل، با برخی از رشته‌های پیشنهاد شده آشنایی داشته؛ و افرادی چون «شروود رونالد»، «ماریو مولینا» و «پاول کروتزن» نیز به‌عنوان مثال پیش از این، جایزه نوبل شیمی را برای معرفی کلوروفلوئورکربن‌ها به‌عنوان ترکیبات تهدیدآمیز لایه ازون دریافت کرده‌اند.

جایزه ی صلح نوبل نیز به پیشرفت‌های علمی و پزشکی تعلق می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷ ال‌گور، معاون رئیس جمهور سابق آمریکا به همراه سازمان IPCC، در سال ۱۹۹۹ سازمان بین‌المللی پزشکی «سانس فرونتیرز» و در سال ۱۹۷۰، «نورمن بورلاگ» به‌دلیل تهیه‌ی گندم اصلاح‌شده؛ همگی موفق به دریافت چنین جایزه‌ای شدند.

«برگی از وصیت‌نامه‌ی نوبل»

با این حال، «لری بریلیانت»، با اشاره به متخصصین اپیدمولوژیستی که بر روی ریشه‌کن ساختن آبله فعالیت کرده می‌گوید: «اگر مالاریا ریشه‌کن شد؛ چنین کاری مستحق جایزه‌ی صلح نوبل بود. ریشه‌کن کردن صلح نیست؛ اما خود موضوعی شگفت است.»

در صورت اصلاح قوانین بنیاد نوبل، نفرات زیر بیشترین شانس تصاحب این جایزه‌ی معتبر علمی را خواهند داشت:

بهداشت عمومی:

ریچارد پتو ـ اپیدمیولوژیست انگلیسی به دلیل بهبود درک انسان از مخاطرات جدی استعمال دخانیات و مزایای داروهای کاهش‌دهنده‌ی کلسترول

بنیاد بیل و ملیندا گیتس ـ مؤسسه خیریه مدیر شرکت مایکروسافت که تغییرات قابل توجهی را در بودجه‌های اختصاص‌یافته به پژوهش در خصوص بیماری‌های ایدز، مالاریا و سل موجب شد.

محیط زیست

ای او ویسلون ـ بوم‌شناس آمریکایی و تئوریسین تکامل

جین لوبچنسو ـ بوم‌شناس آمریکایی که عمر خود را صرف مطالعه بر اکوسیستم‌های دریایی و تأثیرات مخرب گرمایش زمین بر آن کرده است.

دانیل پائولی ـ زیست‌شناس دریایی فرانسوی به دلیل مطالعات ارزشمندش بر تأثیرات انسان بر آبزیان

زیست‌شناسی بنیادی

دونالد جانسون ـ سرپرست تیم اکتشافی لوسی، یکی از قدیمی‌ترین فسیل‌های اجداد انسان

پیتر ریون ـ گیاه‌شناس آمریکایی، به دلیل تحول درک ما از تکامل گیاهان و حشرات

جورج ویلیامز ـ زیست‌شناس تکاملی آمریکایی، به دلیل ایجاد فرضیه ژن‌ـمرکزی تکامل

علوم رفتاری

فرانس دو وال ـ دیرین‌شناس آلمانی، به دلیل ایجاد تحول در علم روان‌شناسی از طریق مطالعه‌ی رفتار بوزینه‌ها

لورنا وینگ ـ روان‌پزشک انگلیسی، به دلیل ایجاد تحول در علم وهم‌شناسی

آنتونیو داماسیو ـ عصب‌شناس آمریکایی، به دلیل کشف نقش اعصاب در احساسات و تصمیم‌گیری انسان‌ها