اشتباه در نتایج نخستین کالبدشکافی مومیایی در تاریخ

احسان سنایی

در سال ۱۸۲۵، دکتر آگوستوس بوزی گرانویل، با سخنرانی خود در جمع اعضای انجمن سطلنتی، نوعی شور و هیجان علمی را برانگیخت. این پزشک ایتالیایی‌الاصل، با ارائه نتایج نخستین کالبدشکافی یک مومیایی مصری در تاریخ، علت مرگ او را اعلام کرد.

این مومیایی با قریب به ۲۶۰۰ سال قدمت، متعلق به زنی حدوداً ۵۰ ساله بود که شش سال پیش از کالبدشکافی، در گورستان شهر باستانی تبس یافت شده و به موزه بریتانیا انتقال داده شده بود.

خطوط هیروگلیف نقش شده بر بدنه چوبی تابوت این مومیایی، جسد را متعلق به شخصی به نام ایرتیرسنو، به معنای «بانوی خانه» می‌دانست. بر اساس اظهارات دکتر گرانویل، علت مرگ این زن که بعدها به «مومیایی دکتر گرانویل» مشهور شد، سرطان تخمدان بوده است.

اما پس از گذشت قریب به دو قرن از این آسیب شناسی هوشمندانه و خاص، نظر دانشمندان تغییر کرده است. هر چند دکتر گرانویل در تشخیص تومور سرطانی موجود در یکی از تخمدان های زن مصری دچار اشتباه نشده بود، اما طبق تحقیقات اخیر پژوهشگران این تومور خوش خیم بوده و اثر مهلکی بر بدن شخص بیمار نداشته است.

مومیایی با قریب به 2600 سال قدمت، متعلق به زنی حدوداً پنجاه ساله

مطالعات، ابتدا علت مرگ را به مالاریا نسبت دادند، اما دانشمندان انگلیسی علت شایع دیگری را دلیل مرگ او می دانند: سل.

بیماری سل، در زمان حیات ایرتیرسنو در مصر باستان شیوع داشته و تیمی به سرپرستی هلن داناگو از یونیورسیتی کالج لندن نیز، اخیراً آثاری از این بیماری را در جسد مومیایی یافته اند. نتایج نمونه گیری از بافت ریه زن مصری که نشان از التهاب ریوی، و دیگر عوارض ناشی از سل می دهند، به همراه کشف DNA «میکروباکتریوم توبرکولوسیس» در شش‌ها و کیسه صفرا، که همان باکتری عامل ایجاد این بیماریست، احتمال ابتلای وی را به سل افزایش داد و نهایتاً کشف اسیدهای مترشحه از دیواره‌های سلولی باکتری عامل سل در شش‌ها و استخوان‌های ران زن بود که این احتمال را به یقین مبدل ساخت.

طبق گزارش منتشر شده در نشریه «دستاوردهای انجمن سلطنتی»، ایرتیرسنو از سل ریوی رنج می‌برده و عوارض آن نیز به تمامی بدن وی سرایت کرده بود.

پیش از این، دانشمندان در دومین کالبدشکافی این مومیایی در سال ۱۹۹۴ مقادیری چربی را بصورت پراکنده در میان ماهیچه‌ها مشاهده کردند که نشان از تحلیل رفتن ماهیچه‌ها در طول حیات این شخص می‌داد. زن مصری احتمالاً به دلیل مشکلات ریوی شدید به یک‌جانشینی روی آورده بود.

کالبدشکافی دکتر گرانویل، گام بلندی در تاریخ مصرشناسی به شمار می‌آمد، چراکه او برای نخستین بار دست به تشریح یک مومیایی زده بود. او در دست‌نوشته‌های خود آورده است:

«... تصمیم گرفتم همان‌طور که زیبا و بی‌نقص است، برای انجام تحقیقات بیشتر آن را زیر چاقوی تشریح ببرم؛ پس یکی از کامل‌ترین نمونه‌های هنر مومیایی مصر باستان را به امید استنتاج برخی واقعیات گویای جذابیت این موضوع، قربانی کردم ...»

اکثر اندام‌های نرم و ظریف مومیایی هنوز دست نخورده و سالم هستند و این برای یک مومیایی مصری کاملاً غیرعادی است.

نتایج تحقیقات دکتر گرانویل نشان می‌داد که زن در هنگام مرگ، بین ۵۰ تا ۵۵ سال داشته و بچه‌دار نیز بوده است.

او با مشاهده تورم تخمدان‌های زن، نتیجه گرفت که علت مرگ او بایستی سرطان تخمدان بوده باشد.