نجوم رادیویی و گامی به پیش

احسان سنایی

برخی مناطق رشته کوه های آند در آمریکای جنوبی، به دلیل آسمان صاف و ندرت بارش در طول سال، مناطق بسیار مناسبی برای انجام فعالیت‌های نجومی، و البته شدیداً طاقت فرسا برای اقامت انسان‌هاست. یکی از این مناطق، فلات چاژنانتور واقع در صحرای آتاکاما، با ارتفاع ۵۰۰۰ متر از سطح دریا می‌باشد.

سکوت مرگ‌بار این فلات دورافتاده و بکر، چندی نیست که با صدای آرام چرخ‌های یک ترانسپورتر ۱۴ چرخ، حامل یک بشقاب رادیویی صد تنی شکسته شد. این نخستین آنتن از مجموعه ۶۶ آنتن با قطرهای ۱۲ و ۷ متر بود، که قرار است نهایتاً «آرایه‌ی زیرمیلیمتری-میلیمتری بزرگ آتاکاما» یا به اختصار ALMA را شکل دهند.

نخستین آنتن آرایه ALMA، به سمت سکوی استقرار حرکت می‌کند. آنتن‌هایی که در زمینه‌ی تصویر مشاهده می‌شوند، هنوز در حال ساختند.

هوای فلات جاژنانتور آن‌چنان رقیق است - فشار آن تقریباً معادل نصف فشار هوای سطح دریاست - که آنتن‌ها ۲۷ کیلومتر آن‌طرف‌تر و در ارتفاع ۲۹۰۰ متری از سطح دریا ساخته می‌شوند؛ ارتفاعی که برای تنفس عادی مشکل ساز نیست. اما هوای رقیق، کلید موفقیت آرایه‌ی ALMA است.

این آنتن‌ها قرار است که آسمان را در طول موج‌های مادون قرمز و رادیویی مورد مطالعه قرار دهند؛ یعنی بخشی از طیف الکترومغناطیس که به شدت توسط بخار آب جوی جذب می‌شود. با این حساب، کاربران ALMA، در چنین منطقه‌ی خشک و مرتفعی، صاف‌ترین دید ممکن از آسمان را در محدوده‌ی طیفی میلیمتری و زیرمیلیمتری خواهند داشت.

بقیه بشقاب‌ها نیز به زودی خواهند رسید. دانشمندان ALMA امید دارند تا سال ۲۰۱۰، سه آنتن اولیه را به هم متصل ساخته و حدود ۱۵ ماه بعد از آن نیز نخستین رصدهای علمی را آغاز کنند.

آن‌ها قرار است که با شفافیت بسیار بالا، طول موج‌هایی را از آسمان دریافت کنند، که تاکنون تلاش علمی زیادی در این زمینه صورت نپذیرفته است. هدف، مطالعه‌ی برخی از سردترین نقاط کیهان است. مشاهده‌ی ابرهای فشرده ای از گاز و غبار که زایشگاه ستارگان محسوب می‌شوند، و رصد کهکشان‌های دوردست در مرزهای جهان ما، از جمله اهداف آتی آرایه ALMA است.