GPS پروانه‌ها در شاخک آن‌ها جای دارد

احسان سنایی

طبق گفته دانشمندان، نوعی زمان سنج ۲۴ ساعته در شاخک پروانه‌های مونارش آمریکای شمالی، به مسیریابی آن‌ها در مهاجرت‌های ۴۰۰۰ کیلومتری‌شان تا خاک مکزیک کمک می‌کند.

پاییز هر سال، قریب به یک‌صد میلیون پروانه مونارش، به سمت جنوب مهاجرت می‌کنند. این حشرات، اصولاً از حرکت ظاهری خورشید در آسمان برای مسیریابی خود استفاده می‌کنند؛ اما طبق گزارشی که اخیراً در مجله ساینس به چاپ رسید، سیستم ناوبری پروانه‌ها، به جای مغز در شاخک آن‌ها واقع شده است؛ موضوعی که تعجب بسیاری از دانشمندان را برانگیخته است.

با این حال، برخی مشاهدات مربوط به ۵۰ سال پیش، حاکی از آن بود که در صورت قطع شاخک پروانه‌ها، آن‌ها از مسیر حرکت صحیح‌شان منحرف خواهند شد.

تجمع دسته‌ای پروانه‌های مونارش بر شاخه یک درخت، در مسیر مهاجرت به سمت مکزیک

گروه تحقیقاتی از آموزشگاه پزشکی دانشگاه ماساچوست ایالات متحده تصمیم گرفت تا به بررسی نقش شاخک پروانه‌های مونارش در روابط اجتماعی این حشرات بپردازد. حشراتی که در جریان مهاجرت‌های سالیانه‌شان، به شدت اجتماعی عمل می‌کنند.

این گروه، با قطع شاخک دسته‌ای از این حشرات، در یک شبیه سازی پرواز به مقایسه چگونگی کنترل جمعیت آن‌ها پرداختند. پروانه‌های سالم، مثل همیشه به سمت جنوب غرب پرواز کردند، اما پروانه‌های بدون شاخک، با وجود اینکه قدرت بال زدن‌شان تغییری نکرد اما همگی تصادفاً به اطراف پراکنده شدند.

با این وجود، محققان به بررسی چرخه‌های مولکولی ساعت شبانه روزی موجود در مغز پروانه‌های بدون شاخک نیز پرداختند که متوجه شدند تغییری در عملکرد مغز آن‌ها بوجود نیامده است.

آن‌ها با آغشته کردن شاخک برخی پروانه‌ها به رنگ سیاه و برخی دیگر به نوعی لعاب شفاف، همچنین دریافتند که پروانه‌های دسته اول، دسته جمعی در مسیر اشتباه پرواز می‌کنند؛ در حالی‌که تغییری در رفتار پروانه‌های دسته دوم مشاهده نشد و این یعنی شاخک‌ها، خود همچون مغز مجهز به حس‌گر نوری و زمان‌سنج درونی هستند و حتی ساعت موجود در شاخک این حشرات، قادر است مستقل از مغز آن‌ها نور خورشید را دریافت کرده و بطور مستقل نیز عمل کند.

دکتر استیون ریپرت، سرپرست این پژوهش معتقد است که شاخک‌ها را نمی‌توان صرفاً یک حس‌گر بویایی دانست؛ بلکه آن‌ها همچون گوش قادرند به تشخیص صداها پرداخته و همچون فشارسنج، تغییرات فشار هوا را نیز حس کنند.

حال بایستی ویژگی زمان‌سنجی را نیز به این لیست اضافه کرد. بر اساس این پژوهش، شاخک مورچه‌ها و زنبورهای عسل نیز عملکردی مشابه دارد.