گاوبانگی؛ فصل جفتگیری مرال

مینو صابری

٢٨ چادر گاوبانگی در مناطق جنگلی استان گلستان برپا شده است. هدف از برپایی این چادرها جلوگیری از شکار بی رویه‌ی گونه‌ای از گوزن‌ها است که به زبان بومی «مرال» خوانده می‏شوند. گاو بانگی اصطلاحی است که در مورد فصل جفت‏گیری مرال‌ها به‌کار برده می‌شود. فصل جفت‏گیری این‌گونه از حیات وحش که فرا می‏رسد گوزن‏های نر با ایجاد صدا، گوزن‏های ماده را به قلمرو خود فرامی‏خوانند.

با دو تن از افراد مطلع و مسئول در این زمینه گفت‏وگو کرده‏ام. نخست مهندس «حسین آبسالان»، معاون محيط طبيعي استان خراسان شمالي توضیحاتی درباره‏ی خصوصیات این گونه گوزن و هم‏چنین زیستگاه آنها ارائه می‏دهد و سپس سرمحیطبان، «نعمت‌الله آگاهی» در پاسخ به پرسش‏هایی پیرامون گاوبانگی و فعالیت‏هایی که محیط‌بانان در زمینه‏ی جلوگیری از شکار این «گونه» انجام می‏دهند توضیحاتی می‏دهد.

حسین آبسالان

مهندس حسین آبسالان در مورد ویژهگی‏های مرال‏ها می‏گوید:

مهندس حسین آبسالان: در ایران سه نوع گوزن زندگی می‏کند: گوزن زرد، شوکا و مرال. مرال بزرگ‏ترین نوع گوزن است که در برخی نقاط به آن گاو کوهی هم می‏گویند. زیستگاه مرال، بزرگ‏ترین نوع گوزن، در رشته ارتفاعات البرز است که بیشترین تعداد آنها در «دو دانگه» در «پارک ملی گلستان» مشاهده می‏شود.

گوزن نر دارای شاخ، و گوزن ماده فاقد شاخ است. رشد شاخ‏ها در مرال متفاوت است و بستگی به تغذیه، وراثت و سن آنها دارد. شاخ گوزن در اواخر زمستان تا اوایل بهار می‏افتد و دوباره شروع به رویش می‏کند. این شاخ ابتدا یک پوشش مخملی دارد. بعد از چند ماه که رشد کرد، گوزن با زدن شاخ خود به تنه‏ی درختان، پوشش مخملی را از شاخ‏هایش جدا می‏کند.

فصل جفت‏گیری مرال‏ها معمولاً از ١٥ شهریورماه تا ١٥ مهر ماه است. در این زمان مرال‏های نر با صدای غرش و سپس تعقیب کردن همدیگر و نمایش شاخ و شاخ به شاخ شدن با مرال‏های نر دیگری که به قلمرو آنها وارد می‏شوند، به نوعی مبارزه می‏پردازند تا برای تسلط قلمرو و هم‏چنین دوران جفت‏گیری با مرال‏های ماده آماده شوند.

در فصل جفت‏گیری، گوزن‏ها کمتر مسئله‏ی حفاظت از خودشان را مد نظر می‏گیرند. شکارچیان هم از این موقعیت استفاده - یا سوء استفاده - می‏کنند و در زیستگاه‏های این حیوان با تقلید صدای گوزن که معمولاً از ابزاری لوله مانند مثل شاخ کل ِ بز استفاده می‏شود، اقدام به شکار آن می‏کنند. شکارچیان در مسیر این حیوان می‏ایستند و با یکی دو بار تقلید کردن صدا، او را به خود نزدیک می‏کنند و شکار انجام می‏شود.

محیط‏بانان در بسیاری از مناطق جنگلی مانند البرز مرکزی یا شرق و غرب رشته کوه البرز، برای حفاظت از این گونه گوزن، آن‏‌هم در این فصل حساس سال، با نصب چادرهایی در نزدیک محل‏هایی که حیوان در آن زندگی می‏کند، به صورت شبانه‏روزی مراقبت به عمل می‏آورند تا بر منطقه تسلط داشته باشند و شکارچیان کمتر بتوانند وارد منطقه شوند.

مرال ماده

از نعمت‏الله آگاهی، سرمحیط‏بان در پارک ملی گلستان پرسیدم: شنیده‏ام که شما اقداماتی برای جلوگیری از شکار گوزن در منطقه انجام داده‏اید. ممکن است در این زمینه اطلاعاتی به ما بدهید؟

نعمت‏الله آگاهی: ما در فصل گاوبانگی، چادرهایی در مناطق برپا کرده‏‌ایم و ماموران ما به‏طور شبانه‏‌روزی در منطقه کشیک می‏دهند. این افراد به صورت شیفتی کار می‏کنند. نه شبانه‏‌روز در چادرها هستند و شش شبانه‏‌روز به خانههاشان می‏روند. در این مدت این ماموران سوار بر اسب یا پیاده از کلیه‏ی مناطق جنگلی که فصل گاوبانگی یا همان جفت‏گیری مرال هست، حفاظت به عمل می‏آورند.

شکارچیان این منطقه، بیشتر بومی هستند یا از سایر مناطق هم برای این کار می‌آیند؟

هم بومی هستند و هم از مناطق دیگر می‏آیند. در این فصل، زدن مرال برای شکارچیان بسیار راحت است. مخصوصاً بو‏می‌هایی که در منطقه هستند و با صدای مرال آشنا هستند بیشتر به منطقه هجوم می‏آورند.
افراد ما به‌طور شبانه‏‌روزی برای جلوگیری از تخلفات شکار مرال در این منطقه زحمت می‏کشند.

شما از نظر قانونی در مقابل شکارچیان تا چه حد اختیار عمل دارید؟

وظیفه‏ی ما این است که شکارچیان را در مناطق دستگیر کنیم؛ به هر نحوی که شده است. بعد پرونده‏‌ی او را تکمیل می‌‏کنیم و به دستگاه قضایی تحویل می‌‏دهیم. مراحل بعدی با دستگاه قضایی است. ما اختیار آن‏چنانی نداریم که اینها را جریمه یا محاکمه کنیم.

با شکارچیانی که جواز شکار دارند چگونه برخورد می‏کنید؟

به هیچ‏وجه پروانه‏ی شکار برای داخل پارک‏های ملی صادر نمی‏شود. فقط برای مناطق آزاد صادر می‏شود. دیگر این‌که پروانه‏ی ویژه در فصل به‌خصوصی صادر می‏شود. چند سالی هست که پروانه‏ای برای شکار مرال در داخل پارک ملی صادر نشده است. در مواردی که شکارچی پروانه‏‌ی شکار داشته باشد ما اختیاری نداریم.

از آغاز فصل گاوبانگی امسال تا به امروز آیا شما به مواردی برخورد کرده‏اید که ناچار شوید شکارچیانی را دستگیر کنید؟

پیش از اینکه فصل جفت‏گیری مرال‏ها آغاز شده باشد به یک مورد برخوردیم که الحمدالله دستگیرش کردیم. الان پرونده‏اش در دادگاه «گالیکش» در حال رسیدگی است.

مرال نر

برای آگاهی مردم بومی این منطقه تدبیری در نظر گرفته شده است؟

ما سعی‏مان بر این است که مردم را با محیط طبیعی آشنا کنیم. تبلیغات ما در این خصوص هم‌‏چنان ادامه دارد.

شما میزان شکار این نوع گوزن را در منطقه چگونه می‏بینید؟ آیا شکارچیان زیادی برای شکار به این مناطق هجوم می‏آورند؟

بله خیلی هجوم می‏آورند. مخصوصاً در این فصل که فصل جفت‏گیری مرال‏ها است. به همین لحاظ همکاران ما مجبور هستند شبانه‌‏روز و بدون داشتن هیچ امکاناتی تلاش کنند؛ آنها شب‏‌ها را در این مناطقی که بسیار سرد است، در چادر صبح می‏کنند و صبح تا غروب در جنگل‏ها دور می‏زنند. این افراد زحمات زیادی می‏کشند و متأسفانه حقوق بسیار ناچیزی هم دریافت می‏کنند.

آیا هدف شکارچیان از شکار مرال‏ها فقط مصرف‌ گوشت آنها است؟

بله. عده‏ای برای گوشت مصرفی خودشان مرال شکار می‏کنند و عده‏ای هم گوشت آن را برای فروش به شهرهای دیگر می‏برند.

در پایان اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید.

من از رسانه‏ها درخواست می‏کنم که مردم را مطلع کنند و به آنها بیاموزند که از طبیعت نگهداری کنند تا لااقل بخشی از محیط طبیعی‏مان، برای نسل‏های بعدی هم باقی بماند. این‏طور که پیش می‏رود تا چند سال دیگر واقعاً حیات وحش ما از بین می‏رود! تعداد بسیار زیادی اسلحه‏ی گلوله‏زنی دست برخی از مردم افتاده و از این بابت تخلف زیاد صورت می‏گیرد. ما تعداد کمی مأمور رسمی در منطقه داریم. خواهش من این است که رسانه‏ها به مردم سفارش کنند تا همکاری لازم را با مأمورین ما داشته باشند.