هدف احداث «جاده‌ی ابر» تجاری است، نه عمرانی

مینو صابری

صحبت​های اخیر دکتر محمدی​زاده، رئیس سازمان محیط زیست، حاکی از آن بود که تلاش‌های فعالان محیط زیست و علاقه​مندان طبیعت برای جلوگیری از احداث جاده در دل جنگل ابر بی​نتیجه ماند و به​زودی این جاده ساخته خواهد شد.

با دکتر ناصر کرمی، در این باره گفت​وگو کردم:

دکتر ناصر کرمی

در خبرها آمده بود جاده​ای که قرار است از جنگل ابر عبور کند به​زودی ساخته خواهد شد. ابتدا توضیح بفرمایید ویژه​گی​های جنگل ابر چیست و چرا فعالان محیط زیست روی این موضوع حساس​اند؟

جنگل ابر یکی چشم​اندازهای کم​نظیر و متفاوت طبیعت ایران است. محدوده​ی بزرگی است مرکب از پارک ملی گلستان، منطقه​ی حفاظت شده​ی جهان​نما، پارک ملی خارتوران، منطقه​ی خوش​ییلاق و همین جنگل ابر که مجموعه‌ای درست کرده​اند که شاید غنی​ترین زیست​گاه طبیعی در ایران باشد.

جنگل ابر یکی از مهم​ترین مناطقی است که تنوع زیستی کشور ایران را برمی​تابد. شاید بخشی از این​ها به تنهایی با پارک ملی «یلو استون» در آمریکا قابل مقایسه باشد. متاسفانه این مجموعه از همه طرف در طی ۱۰۰ سال گذشته با تخریب، آسیب، لطمه و تصرف روبرو بوده و این منطقه خرد خرد لطمه​هایی دیده است.

یکی از آخرین مناطقی که تا همین ۱۰/۱۵ سال پیش کمتر آسیب دیده بود؛ همین جنگل ابر بود. منطقه​ای بسیار زیبا که توسط رسانه​ها معرفی شد و الان به یکی از مقاصد طبیعت​گردان ایران تبدیل شده است. شاید کم​تر طبیعت​گردی هست که تابستان هوس نکند یک شب به کمپینگ جنگل ابر برود.

اهمیت​اش از نظر جغرافیایی یکی این است که آن​جا ستیغی دارد که وقتی روی آن قرار می​گیرید؛ سمت راست‌تان یکی از انبوه​ترین جنگل​ها است که مه شدید و ابر می​بینید. درست مثل این​که وارد یک جنگل منطقه‌ی سردسیر، مثل جنگل​های مشهور کانادا شده​اید.

متاسفانه جنگل ابر از همه طرف در طی ۱۰۰ سال گذشته با تخریب، آسیب، لطمه و تصرف روبرو بوده

همان​جا که ایستاده​اید، سمت چپ​تان را که نگاه کنید یکی از مخوف​ترین بیابان​های دنیا گسترده شده است. این تلاقی دو اقلیم متفاوت در یک ناحیه؛ از نظر جغرافیایی چشم​انداز کم​نظیری ایجاد کرده و به​هر حال از نظر زیست​محیطی هم کل آن منطقه (از نظر تنوع زیستی) منطقه‌ی مهمی است. نمونه​ی آن این‌که کوچک​ترین پستان​دار دنیا؛ مگس​خوار کوچک آن​جا زندگی می​کند.

اولین باری که بحث جاده​سازی در جنگل ابر مطرح شد چه زمانی بود؟

اولین بار از دو سال پیش شروع شد و بلافاصله واکنش طرف​داران محیط​زیست را برانگیخت. ابتدا خود ما هم نمی‌دانستیم که منظورشان از جاده​ی ابر چیست. تصور می​کردیم می​خواهند شرایط همین جاده​ی موجود شاهرود - آزادشهر را بهتر کنند. گرچه جاده​ی مناسبی است! بعد مطلع شدیم که جاده قرار است از دل جنگل ابر بگذرد.

به عقیده ناصر کرمی ساخت جاده در جنگل ابر حتی توجیه اقتصادی هم ندارد

ضرورت ساخت این جاده چیست؟

بحثی به عنوان توجیه زیست​محیطی داریم که مغایر با هنجارهای محیط زیست است؛ این به کنار. ساخت این جاده حتی توجیه اقتصادی هم ندارد! به موازات همین جاده؛ جاده​ی شاه​رود به آزادشهر را داریم که اگر ساکنین شهرستان علی​آباد کتول بخواهند رفت و آمد کنند از همین جاده می​توانند عبور کنند. این​ها می​گویند جاده​ای که قرار است ساخته شود حدود ۳۰/۴۰ کیلومتر کوتاه​تر از جاده​ی فعلی است.

می​خواهند جاده​ی جدیدی را با تونل و پل در جاده​ی کوهستانی و نیز از دل جنگل بگذارنند که در یک فاصله​ی ۱۴۰ کیلومتری؛ مسیر ۴۰ کیلومتر کوتاه​تر باشد.

جاده​هایی داریم که جاده​های مرگ​بار و پر ترددی​هستند اما وزارت راه هیچ​وقت سراغ آن​ها نرفته است. نمونه​اش جاده​ی خرم​آباد به اندیمشک که به جاده​ی مرگ مشهور است. سراغ آن نرفتند ولی جاده​ی آزاد​شهر به شاه​رود جاده​ی مناسبی است. یعنی از مسیر مناسبی عبور کرده و کیفیت بهتری دارد. جاده​ی خیلی پر ترددی هم نیست.

این موضوع همیشه محل تردید بوده چون جاده​ای که توجیه اقتصادی ندارد، توجیه فنی هم ندارد. مطلقآ نه ارزیابی زیست​محیطی دارد و نه توجیه فنی. جاده​ای است که اصلآ ضرورت احداثش از نظر اقتصادی، فنی، زیست​محیطی حس نمی​شود. به همین خاطر همیشه این بدگمانی به​صورت خیلی جدی وجود داشته است. چون نمونه​های مشابهی هم بوده که نه فقط با احداث جاده؛ گاه با پراکندن شایعه​ی احداث جاده در یک منطقه‌ی پرت ارزش افزوده​ی آن​جا را اضافه می​کنند!

پروژه​ای جاده‌ی ابر، بهانه​ی لازم برای فروش اراضی، تغییر کاربری و ارزش قیمت آن​ها را برای عده​ی معدودی ایجاد می‌کند.

اراضی​ای که کشاورزی، مرتعی و یا جنگلی است، اما در تملک اشخاص قرار داشته و قیمت پائینی دارد؛ به​صورت انبوه توسط افرادی خریداری می​شود. بعد این​ افراد یک فشار پوپولیستی، برای تصویب احداث جاده در آن منطقه به دولت وارد می​کنند. سپس قیمت این اراضی افزایش پیدا می​کند و زمینه​ی تغییر کاربری آن اراضی می​شود.

پروژه​های متعدد این​گونه داشته​ایم. مثلآ جاده​ی گرماب دربه لار. این جاده هیچ​وقت قرار نبوده ساخته شود؛ منتهی فقط با شایعه​اش انبوهی ویلا و مجتمع​های توریستی سر بر آورد. فقط با این بحث که به​زودی این​جا جاده ساخته می​شود و شما اگر در اراضی مرتعی و کوهستانی ویلا بسازید؛ رفت و آمدتان راحت می​شود.

همیشه این بدگمانی وجود داشته که این جاده یک پروژه​ی تجاری است. یک پروژ​ه​ی راه و عمران نیست. پروژه​ای است که بهانه​ی لازم برای فروش اراضی، تغییر کاربری و ارزش قیمت آن​ها را برای عده​ی معدودی ایجاد می‌کند.

ساخت این جاده تا چه حد به محیط زیست منطقه آسیب می​رساند؟

منطقه​ی جنگل ابر و مناطق پیرامون آن از نظر تنوع زیستی و چشم​اندازهای جغرافیایی؛ یکی از مناطق کم​نظیر ایران است. همیشه در این طرح​ها؛ در بحث توسعه​ی اکوتوریست در ایران؛ یکی از نخستین مناطقی که برای بحث سرمایه​گذاری، بحث جذب توریست جذابیت داشته این جنگل بوده است.

شاید ۱۰/۱۵ سال پیش کسی آن​جا را نمی​شناخت ولی اگر روزهای آخر هفته بروید می​بینید در شب مردم با ده‌ها اتوبوس و اتومبیل آمده​اند آن​جا اطراق کرده​اند. یک بحث محیط​زیست و یک بحث توریسم داریم. یک بحث احداث جاده و یکی هم امکانی که برای تغییر کاربری ایجاد می​کند.

تغییر کاربری اراضی قطعآ چنان استرس شدیدی به منطقه وارد خواهد کرد که قطعآ در کم​تر از ۱۰ سال به دگرگونی کامل چشم​انداز محیطی و طبیعی آن​جا منجر خواهد شد. بحث حیات​وحشی که از آن​جا عبور می​کند، همواره نادیده گرفته می​شود.

زمانی که جاده​ای احداث شود، انگار یک مسلسل روبروی محیط اطراف گذاشته​اید و هرچه محیط زنده در اطراف وجود دارد را مرتب به تیربار می​بندید.

در مورد بحث توریسم؛ استرس رفت و آمد و تراکم شدیدی در آن​جا ایجاد می​شود. به اراضی زمینه​ی تغییر کاربری داده و بخش عمده‌ای که جذابیت منطقه‌ به​عنوان یک قطب اکوتوریستی را به وجود آورده، از بین می​برد. منطقه‌ای که می​توانست یک منبع عظیم سرمایه​گذاری اقتصادی باشد!

متاسفانه مردم محلی مجاب نشده​ و آموزش ندیده​اند که حال به دنبال این هستید که جاده ساخته شود. بعد هم ارزش زمین​تان بالا برود و زمین را تکه​تکه کنید و بفروشید. اگر این جاده ساخته نشود و به​جای آن سرمایه‌گذاری اکوتوریستی انجام شود، به یک منبع درآمد پایدار در همه​ی طول تاریخ دست پیدا می​کنید. نه این​که شما یک​بار زمین را بفروشی و تمام شود و فقط یک انسان متمول که از دوردست می​آید، از این سرمایه بهره‌مند ​شود.

همان مسائلی که در کندلوس و کلاردشت و امثال آن رخ داده است. الان کلاردشتی​های قدیمی بسیار پشیمان‌اند که زمین​هایشان را تکه​تکه کردند و به تهرانی​ها فروختند. می​گویند اگر ما این کار را نکرده بودیم الآن می​توانستیم هتل و مجموعه توریستی بزنیم. همین بلا بر سر جنگل نیز می​آید. یعنی با احداث این جاده هم چشم​انداز طبیعی​اش تخریب می​شود و هم موقعیت اکوتوریستی​اش از بین می​رود.

آیا امیدی برای جلوگیری از اجرای این طرح هست؟

با این مصاحبه​ی اخیر که مدیر سازمان محیط​زیست انجام داد باید بگویم نه. به هر حال سنبه​ی مدعیان احداث این جاده خیلی پر زورتر از طرف​داران محیط زیست بود! ما خیلی سعی کردیم ولی متاسفانه موفق نشدیم. این​همه کاری که رسانه​ها و طرف​داران محیط زیست کرده و متاسفانه موفق نشدند. تصور می​کنم این جاده ساخته خواهد شد و ۱۰ سال دیگر؛ جنگل ابر آن چیزی نیست که اکنون می​بینیم.