«آلبوم تمبر، تاریخ مصور هر کشور است»

مینو صابری

چندی قبل، به مناسبت گرامی‌داشت «مسعود کیمیایی»، کارگردان سینما، تمبری منقوش به عکس وی در شیراز رونمایی شد که خود آقای کیمیایی هم در آن شرکت داشت.

فریدون نوین فرحبخش، متولد ۱۳۰۹، با وجود تحصیلات دانشگاهی در رشته‌ی زبان انگلیسی، به‌دنبال علاقه‌اش به تمبر، حرفه‌ی پدرش؛ مرحوم «حسین نوین فرح‌بخش» را دنبال کرد. او همچنان در موسسه‌اش در تهران به فعالیت در زمینه‌ی تمبر مشغول است.

فریدون نوین فرح‌بخش به‌واسطه‌ی داشتن مجموعه‌ی کاملی از تمبرهای ایران، در جشنواره‌های مختلف دنیا شرکت و مدال‌ها و جوایز ارزنده‌ی را از آن خود کرده است؛ (عکس از صدف فراهانی)

آقای فرحبخش، اخیرا تمبری در شیراز با تصویری از مسعود کیمیایی رونمایی شد؛ آیا این تمبر، تمبر رسمی کشور است؟

خیر. شرکت پست از چند سال قبل اعلام کرد افراد می‌توانند با پرداخت مبلغی و ارائه‌ی یک قطعه عکس از خودشان یا بستگان‌شان، یک برگ که شامل شانزده قطعه تمبر هست دریافت کنند.

این تمبر، تمبر شخصی نامیده می‌شود؛ یعنی این تمبر، تمبری نیست که شرکت پست، پشت باجه مصرف کند. این برگه‌را به متقاضی می‌دهند و متقاضی می‌تواند از این تمبر برای استفاده پستی روی پاکتی که برای دیگران می‌فرستد استفاده کند.

«فریدون فرح‌بخش»، بزرگ‌ترین کلکسیونر تمبر ایران؛ (عکس از صدف فراهانی)

این نوع تمبر از دو قطعه‌ی به‌هم چسبیده تشکیل شده که یک قطعه‌ عکس هست و یک قطعه هم لوگویی است که شرکت پست آماده کرده تا زمانی که متقاضی تقاضای تمبر شخصی می‌کند از بین آن لوگوها یک مدل را انتخاب کند. لوگوی انتخاب شده دارای قیمتی معادل ۶۵ تومان است؛ یعنی به مبلغ ارسال یک نامه برای شهرستان.

اشخاص زیادی از جمله خود من هم این نوع تمبر را درخواست کرده‌ایم، دیگران هم این کار را کرده‌اند؛ برای آقای کیمیایی هم همین‌گونه بود. در واقع این تمبر خصوصی است و هیچ ارتباطی با تمبری که در داخل کشور از طرف شرکت پست فروخته می‌شود ندارد.

بین تمبرهای رسمی کشور که تاکنون منتشر شده، آیا تمبرهایی داریم که تصاویری از هنرمندان عالم سینما روی آن نقش بسته باشد؟

بله. سال ۱۳۸۳، چهار قطعه تمبر به هم چسبیده منتشر شد که این تمبر دقیقا در ارتباط با «موزه‌ی سینما» بود.

تصاویری از مکان‌های فیلمبرداری از جمله یکی از تصاویر مربوط به بازیگران فیلم «گاو»، یعنی آقای «عزت‌الله انتظامی» در این تمبر وجود داشت. تمبری هم با صحنه‌ای از فیلم «خانه‌ی دوست کجاست» ساخته‌ی آقای «عباس کیارستمی» بود که تصویر منظره‌ای از لوکیشن آن فیلم است به همراه عکس پسربچه‌ای که در فیلم بازی کرده بود.

در مورد سینما فقط همین تمبرها چاپ شد؛ البته در رابطه با فستیوال فیلم، هم پیش از انقلاب و هم در دوره‌ی جمهوری اسلامی تمبر منتشر می‌شد.

کتاب راهنمای تمبرهای ایرانی نوشته فریدون نوین فرح‌بخش

شما سال‌ها پیش کتابی در باره‌ی تمبر منتشر کردید که مشخصات تمام تمبرهای رسمی کشور در این کتاب موجود است. گویا همه ساله هم هر تمبرجدیدی که در کشور منتشر می‌شود به چاپ جدید این کتاب اضافه می‌شود.

من در یک کلکسیون تمبر، یک سری تمبر در ابعاد بزرگ و کوچک دیدم که مربوط به خانواده سلطنتی و تاج‌گذاری و جشن‌های دوهزار و پانصد ساله بود؛ اما تصاویر این تمبرها را در کتاب شما ندیدم.

این تمبرها در ایران منتشر نشدند. برخی کشورهای کوچک خلیج فارس مثل عمان، فوجیره...، از همان سوژه‌ی «تاج‌گذاری» و «جشن‌های دوهزار و پانصد ساله» استفاده کردند و چنین تمبرهایی را منتشر کردند که بازار خوبی هم داشت و در ایران و خارج خوب فروش رفت.

تعدادی تمبر هم به‌طور رسمی به مناسبت سفر «شاه» به خارج از کشور در کشورهایی منتشر شد. کشورهایی مانند «اتیوپی»، «تونس»، «ایتالیا» و خیلی کشورهای دیگر؛ که متقابلآ زمانی‌که آن‌ها هم به ایران می‌آمدند باز به همان مناسبت تمبر چاپ می‌شد.

هستند افرادی که کلکسیونی از تمبر دارند اما زیاد به این کار وارد نیستند و گاه به این موضوع فکر می‌کنند که شاید تمبر گران‌قیمتی در مجموعه تمبرهاشان داشته باشند که شاید ‌بشود با فروش آن زندگی‌شان را از این رو به آن رو کنند. این‌جور افراد برای این‌که بفهمند تمبرهاشان قیمتی است یا نه باید چکار کنند؟

همان‌طور که شما هم اشاره کردید کتابی هر ساله از طریق موسسه‌ی ما چاپ می‌شود که حاویِ آخرین قیمت تمبرها است.

تمبری نیست که در پست فروخته و مصرف پستی شده باشد و در این کتاب نباشد. در این کتاب قیمت روز داده می‌شود. اگر این افراد به کتاب مراجعه کنند، می‌توانند قیمت اصلی را پیدا کنند که البته این قیمت‌ها، قیمت فروش مغازه‌ها است.

فریدون فرح‌بخش معتقد است که تمبر همیشه حاوی رویدادها، رخدادها و حوادث هر کشوری است؛ (عکس از صدف فراهانی)

اگر هم تشخیص آن برای‌شان مشکل باشد و یا کتاب نداشته باشند می‌توانند تشریف بیاورند مغازه و تمبر را به ما نشان دهند تا ما با کمال میل تمام مسائل را برای‌شان روشن کنیم.

گران‌ترین تمبر ایرانی چه تمبری است؟ و اصولا چه چیزی باعث می شود یک تمبر قیمیتی شود؟

گران‌ترین تمبر، تمبری است که به اصطلاح به آن «یک تومان برنز» می‌گویند که دارای نشان رسمی آن زمان کشور «شیر و خورشید» است.

مبلغ یک تومان برای استفاده پستی فقط برای استفاده‌ی بارنامه‌های پستی بود. آن زمان روی هر پاکت، تمبری با قیمت «پنج شاهی» مورد استفاده قرار می‌گرفت، (پنج شاهی معادل یک چهارم «قران» یا همان ریال است)؛ اگر آن پاکت پست سفارشی می‌شد، هزینه‌اش «ده شاهی» بود و یا حداکثر برای یک پاکت یک قران یا دو قران مصرف می‌شد.

به‌ندرت پیش می‌آمد که چهار- پنج قران استفاده شود، مثلآ برای پاکت‌هایی که بیمه و یا سنگین بود مبلغ این حدود بود.

از این تمبر یک تومانی، برای ارسال بسته به شهرستان‌ها که کرایه‌اش از حد معمول زیادتر می‌شد استفاده می‌کردند. این تمبر را برای این جور موارد چاپ کردند.

از این نوع تمبر یک تومانی، فقط پانصد قطعه چاپ شد که تقریبآ همه مصرف شد؛ شاید فقط شش ـ هفت قطعه‌ی مُهرنخورده‌ی این تمبر در دنیا موجود است و مشخص است که آن‌ها دست چه کسی است و شناسنامه‌اش هم معلوم است.

هرکسی که وارد باشد می‌داند که این چند قطعه تمبر در دست چه کسانی است. آخرین قیمتی که برای این تمبر پرداخت شد چند سال پیش از طرف یک آقای دکتری بود که ساکن آلمان هستند و در یک حراجی در سوئیس این تمبر را پنجاه‌هزار مارک خریداری کردند که هنوز هم در کلکسیون‌شان موجود است.

تمبر یک تومانی برنز، گرانترین تمبر ایرانی؛ از این نوع تمبر، فقط پانصد قطعه چاپ شد

این گران‌ترین تمبر ایران است. همین تمبر، مُهر خورده‌اش امروز پنج میلیون تومان قیمت دارد.

برخی فکر می‌کنند قدیمی بودن تمبر الزاما گران‌بودن تمبر را می‌رساند؛ این‌طور نیست. قدمت در تمبر به‌هیچ‌وجه شرط نیست. از همان تمبر شیروخورشیدی، انواع دیگرش هست که ۱۰ هزارتومان، ۵۰ هزارتومان، ۱۰۰ هزار تومان قیمت دارند؛ ولی تمبر «یک تومان برنز» چون کمیاب است و مُهر نخورده‌ی آن نیز بسیار کم است، قیمت‌اش بالا رفته و به این حد رسیده است.

از شما که بزرگ‌ترین مجموعه تمبرهای ایرانی را دارید می‌پرسم؛ چطور می‌شود که یک نفر به اصطلاح «تمبرباز» می‌شود؟

خداوند در وجود هر کسی یک عشقی گذاشته است؛ افراد از این عشق‌شان به صُوَر مختلف استفاده می‌کنند. یکی موسیقی کار می‌کند، یکی گل پرورش می‌دهد؛ عده‌ای هم برای خودشان سرگرمی ایجاد می‌کنند. سرگرمی سالم و تمیز که جمع‌آوری تمبر هم جزو همان‌ها است.

در ابتدا تمبر، برای اخذ کرایه پاکت‌های پستی که ارسال می‌شد آمد؛ هنوز هم همین‌طور است ولی در کنار آن، از بدو انتشار تمبر در دنیا، در ششم ماه می ۱۸۴۰ در انگلستان، عده‌ای به فکر افتادند که تمبرهای مختلف را جمع‌آوری کنند. لغت تمبر از زبان فرانسوی آمده و در ایران هم از این واژه استفاده می‌کنیم.

تمبر همیشه حاوی رویدادها، رخدادها و حوادث هر کشوری است و هر موردی هم که پیش بیاید و لازم باشد به‌روی تمبر نقش می‌بندد و به‌دست افراد می‌رسد؛ الآن فرض کنید یک آلبوم تمبر گذشته را ورق بزنید، تمام حوادثی که در طول سال‌های گذشته اتفاق افتاده شما در یک آلبوم تمبر می‌بینید. اصلآ این تاریخ است.

در واقع می‌شود گفت آلبوم تمبر تاریخ مصور هر کشوری است. فرهنگ هر کشوری است. تمام خصوصیات بارز یک کشور و مردم آن به‌روی تمبر نقش بسته است.

این یک سرگرمی سالم و تمیز است که آموزنده هم است. نظم و ترتیب را یاد می‌دهد. کسی که تمبر جمع می‌کند باید با تمبر کار بکند؛ وقتی این‌طور شد، دیگر فکر و حواس‌اش متمرکز روی تمبر است و به مسائل دیگر فکر نمی‌کند.

کسانی که تمبر کار می‌کنند دارای عمر طولانی هستند، به‌جهت این‌که مسائل مختلف سراغ‌شان نمی‌آید که روی آن فکر کنند. فکرشان متمرکز روی مجموعه‌ی تمبرشان است که این چرا این‌جور شده و آن چرا آن‌طور شده؛ مخصوصا اگر تمبرهای قدیم باشد که هر یک برای خودشان یک کتاب است.

اگر کسی بخواهد روی تمبر کار کند می‌تواند استفاده‌های خیلی زیاد، خوب و مفیدی از آن ببرد.