«ترانه یار دبستانی، متعلق به مردم ایران است»

مینو صابری

منصور تهرانی نزدیک به سی سال پیش با سرودن و ساخت آهنگ «یار دبستانی» یکی از ماندگارترین سرودهای انقلابی را خلق کرد.

با ایشان گفت و گویی تلفنی داشتم:

سرود یار دبستانی چگونه خلق شد؟

این ترانه بر اساس فیلم «از فریاد تا ترور» بود. چند ماه بعد از انقلاب، فیلم را ساختم، داستان آن این بود که سه یار دبستانی از هم جدا می‌شوند و بعد از ده، پانزده سال به هم می‌رسند (البته داستان مربوط به قبل از انقلاب است) و هر کدام در جامعه به جایی رسیده‌اند.

اسم اصلی این فیلم «سه یار دبستانی» بود که تهیه کننده نام آن را تغییر داد و شد از «فریاد تا ترور».

سال گذشته، تعدادی دانشجو به حالت اعتراض به آقای جمشید جم گفته بودند شما خواننده اصلی این سرود نیستید، برای اولین بار چه کسی این ترانه را اجرا کرد؟ زنده‌یاد فریدون فروغی یا آقای جمشید جم؟

برای اولین بار آقای فروغی در فیلم خواند اما در کاست، آقای جمشید جم این را خواندند و در واقع با صدای ایشان این ترانه بین مردم معروف شد و به گوش همه رسید. البته خودم هم در خارج از کشور بازسازی کردم و با تنظیم دوست هنرمندم، آقای عبی یگانه، خواندم که در شهر گوتنبرگ سوئد هست.

این ترانه بیش از پنج خواننده دارد حتی یک دختر خانم آمریکایی این را خوانده، یک پسر بچه‌ی پنج ساله هنرمند، مهران مرادی خوانده و گروه‌های مختلفی به زعم خودشان اجرا کرده‌ا‌ند و کلیپ ساخته‌ا‌ند. اما آنچه در ایران معروف شد با صدای آقای جمشید جم بود.

منصور تهرانی، آهنگساز

نقش کسی که در فیلمی که ساخته بودید و زنده‌یاد فریدون فروغی برای آن، ترانه‌ی یار دبستانی را خواند، چه کسی بازی کرده بود؟

کسی این ترانه را نمی‌خواند، این ترانه‌ی متن بود که در طول فیلم پخش می‌شد. موقعی که یکی از یاران دبستانی دنبال آن یکی می‌رود و در جنوب شهر پیداش می‌کند در جست‌وجوی این دوست، برای یار دبستانی‌ا‌ش این آهنگ پخش می‌شود و خیلی هم تأثیرگذار بود.

با این‌که بعد از یک ماه، این فیلم را پایین کشیدند و اجازه نمایش ندادند اما همان یک ماه با استقبال خوبی روبه‌رو شده بود و خوب فروخت. اما من هیچ پولی بابت ساخت این فیلم نگرفتم فقط برای ترانه که روی کاست ضبط شد بیست و چهار هزار تومان به من پرداخت شد.

بابت کارگردانی، سناریو، ساخت موسیقی متن، یک ریال هم پول نگرفتم. تهیه کننده‌ها گفتند این فیلم پایین کشیده شد، توقیف شد... و چیزی به من ندادند.

آقای جمشید جم، گلایه‌ی دوستانه‌ا‌‌ی می‌کردند از کسانی که از این سرود استفاده می‌کنند ولی اصلاً حق سازنده اثر و خواننده را در نظر نمی‌گیرند، آیا شما هم هیچ بهره‌ای از نظر مالی نبرده‌ا‌‌‌ید؟

اصلاً از نظر مالی بهره نبرده‌ا‌یم و همان‌طور که گفتم آدم‌ها و گروه‌های متفاوتی این را می‌خوانند بدون اینکه از بنده اجازه بگیرند. حتی آقای احمدی‌نژاد چهارسال پیش، زمان کاندیداتوری‌اش از این ترانه به شکل کورال با صدای دخترها و پسرها سود برد و تصادفاً موفق هم شد.

نمی‌خواهم بگویم به‌خاطر این ترانه پیروز شد اما حتماً تأثیر داشته است. اما ما از آقای احمدی‌نژاد پولی دریافت نکرده‌ا‌یم. همان موقع خیلی‌ها به من ایمیل می‌زدند که قضیه چیست؟ شما پولی دریافت کردید؟ من در پاسخ می‌گفتم من خبر ندارم من در سوئد هستم و خبری از این داستان ندارم.

اصولاً نظرم این هست (به‌خصوص از زمانی که دانشجوها در سال هفتاد و پنج این را دسته‌جمعی خواندند) این ترانه دیگر متعلق به من نیست، متعلق به همه ایرانیانی است که از این ترانه به عنوان یک صدای آزادی استفاده می‌کنند، به‌خصوص متعلق به دانشجویان است.

همین ترانه را که زنده‌یاد فریدون فروغی خواندند. گویا بعد از فوت ایشان، این ترانه در یک سی‌دی در مراسم ختم او در دسترس مردم قرار گرفت و تا پیش از آن کسی نشنیده بوده، شما آن را در اختیار خانواده‌ا‌ش گذاشته بودید؟

خیر، خودم هم آن را ندارم دوستان گفتند در یوتیوب هست که حالا یا از روی فیلم درآورده‌ا‌ند که در یوتیوب پخش کردند. خودم هنوز هم صدای زنده‌یاد فروغی را ندارم.

این اواخر، سکانسی از فیلم «از فریاد تا ترور» را در یوتیوب دیدم، همان سکانسی که یک دوست در جست‌وجوی دوست دیگرش است. خیلی آرزو دارم این فیلم را داشته باشم یا حداقل یکبار دیگر آن را ببینم.

احتمالاً فیلم دست تهیه کننده هست؟

بله، اما فکر نمی‌کنم اجازه بدهند دوباره این فیلم پخش بشود. این فیلم در فضایی ساخته شد که گروه‌های سیاسی بودند و عقایدی در فضای اول انقلاب داشتند که شور انقلاب بود و افکار مختلف، تضاد فکرهای مختلف بود که برای من هم جذابیت‌ها‌یی داشت.

البته نمی‌خواستم فیلم سیاسی بسازم و بیشتر روی مسایل اجتماعی این سه یار دبستانی تأکید داشتم اما به هر حال در حاشیه‌ی‌‌ فیلم، این چیزها بود و به همین دلیل هیچوقت اکران نشد و فکر هم نمی‌کنم اکران شود، مگر اینکه خودم به ایران بیایم و صحنه‌هایی را که باید سانسور شود به شکلی حذف کنم که به فیلم لطمه نخورد و این فیلم پخش شود.

بازیگرانی که در این فیلم بازی کرده بودند چه کسانی بودند؟

آقای مصطفی طاری، آقای عزتالله رمضانی‌فر و تعدادی بازیگر که سرشناس نبودند.

این فیلم دقیقاً چه زمانی اکران شد؟

اواسط سال ۵۸ شروع به ساخت کردیم و سال ۵۹ اکران شد.

بعد از اکران فیلم، این ترانه را با صدای آقای جم در استودیو ضبط کردید؟

بله، وقتی اکران فیلم تمام شد و با صدای فریدون فروغی اجازه پخش پیدا نکرد با آقای جمشید جم آشنا شدم که دیدم صدایش هم خیلی خوب است و در استودیو خواندند و خیلی هم خوب خواندند.

گرچه این ترانه از نظر مادی چیزی برای من نداشت، اما از جهت معنوی داشت و بسیار هم مفتخر هستم. بعضی‌ها از این ترانه ایرادهایی می‌گیرند همان‌طور که از ترانه‌ی «ای ایران» سروده‌ی «‌گل گلاب» هم می‌گیرند. وقتی یک ترانه مورد توجه مردم به‌خصوص دانشجویان قرار گرفته‌، یک خرده اغماض بفرمایند.

گرچه از طرف مردم چه در برخوردها و چه توسط ایمیل همیشه عشق و تشویق بوده و من را تشویق می‌کنند اما بعضی‌ها هم بودند که خرده‌گیری‌هایی کرده‌ا‌ند که آن‌ها هم اغماض بفرمایند حالا که ترانه‌ای مورد توجه مردم به‌خصوص دانشجوها قرار گرفته، یک خرده کوتاه بیایند.

فریدون فروغی

در مورد ترانه‌هایی که سروده‌ا‌ید و خواننده‌های مشهوری آن‌ها راخوانده‌ا‌ند، بگویید.

خوب شد که این سوال را کردید، چون من بیش از صد ترانه سروده‌ام اما فقط صحبت از یار دبستانی می‌شود، مرسی که این سوال را کردید. من بیش از صد ترانه سروده‌ام البته در این سال‌ها خیلی کم‌کار بوده‌ام چون در سوئد هستم و در لس‌آنجلس نیستم.

سلیقه‌ها فرق می‌کند به اضافه‌ی اینکه من به حرمت همین «یار دبستانی» سعی کرده‌ام ترانه‌های بد نگویم و ترانه‌ای نباشد که به نام من لطمه بزند. بنابراین خیلی کم کار کرده‌ام. یک آلبوم به نام «ترانه‌سرا» با صدای خودم اجرا کرده‌ام که هشت ترانه در آن هست که آقای عبی یگانه آن‌ها را تنظیم کرده‌اند.

اما ترانه‌هایی که آن سال‌ها داشتم، خانم گوگوش خواندند، آقای ابی، آقای ستار، تقریباً می‌توانم بگویم با تمام خواننده‌ها کار کرده‌ام. اتفاقاً ترانه‌ای از خانم گوگوش که در آن سال‌ها خیلی محبوب شد و مورد توجه مردم قرار گرفت و در مجله جوانان در رفراندم اول شد، ترانه‌ی «مخلوق» بود (داغ یک عشق قدیمو اومدی تازه کردی...) برای خانم گوگوش پنج ترانه سروده‌ام که ایشان در کنسرت‌هاشان اغلب این ترانه‌ها را می‌خوانند.

برای خانم هایده، ترانه «بزن تار» را ساخته‌ا‌م، اگر بخواهم بشمارم وقتتان گرفته می‌شود همه در سایت من هست.