بازگشایی پرونده قتل پازولینی

بیژن روحانی

درخواست برخی سیاستمداران ایتالیایی برای بازگشایی و بازخوانی پرونده قتل پازولینی، فیلم ساز و نویسنده برجسته و همچنین نتیجه تحقیقات یک دانشگاه آمریکایی روی پنجاه و دو تابلو با موضوع «شام آخر» که به کشف تغییر عادت غذایی انسان طی هزار سال گذشته منجر شد، موضوعاتی هستند که طی هفته گذشته انعکاسی گسترده در رسانه‌ها داشته اند.

سی و چهار سال پس از قتل پیر پائولو پازولینی سینماگر، شاعر و نویسنده نامدار ایتالیایی، همچنان پرونده مرگ خونین او یک معماست. والتر ولترونی شهردار سابق رم و از سیاستمداران دمکرات و چپ ایتالیا اخیرا در نامه‌ای سرگشاده به وزیر دادگستری این کشور از او خواسته است بار دیگر به پرونده این جنایت رسیدگی شود. پازولینی در پاییز سال ۱۹۷۵ در ساحل شهر اوستیا در نزدیکی رم با ضربات متعدد چماق به قتل رسید، به گونه‌ای که جسدش، چیزی بیش از یک توده خون آلود و درهم پیچیده نبود.

پیر پائولو پازولینی (۱۹۲۲-۱۹۷۵)

زندگی و آثار پازولینی از بسیاری جهات بحث‌ و جدل‌های فراوانی را در جامعه آن روز ایتالیا برمی‌انگیخت. او که کار هنری خود را ابتدا با شعر آغاز کرده بود در دهه شصت نخستین رمان خود را به نام «پسران زندگی» منتشر کرد. داستانی در مورد پسران نوجوانی که زندگی خود را در خیابان‌ها بدون هیچ هدف مشخصی با دزدی و خشونت و تن‌فروشی سپری می‌کنند.

کتاب به شدت مورد انتقاد دولت دمکرات مسیحی ایتالیا قرار گرفت و شکایتی علیه او تنظیم شد. حزب کمونیست نیز کتاب را فاقد «قهرمانان مثبت» ارزیابی کرد. برخی آثار سینمایی او نیز به تیغ سانسور گرفتار شدند و چندین بار دیگر شکایت‌هایی علیه او تنظیم شد.

پس از قتل پازولینی، نوجوانی هفده ساله به نام «پینو پلوزی» دستگیر و به قتل فجیع این روشنفکر و هنرمند سرشناس اعتراف کرد و از سوی دادگاه به ده سال زندان محکوم شد. پلوزی خود نمونه یکی از شخصیت‌های کتاب پازولینی بود: پسری خیابانی.

صحنه‌ای از فیلم سالو یا صد و بیست روز سدوم

مطابق روایت اولیه این نوجوان، او با پازولینی در ایستگاه مرکزی قطار در رم آشنا شده و به دعوت او با اتومبیل آلفا رومئو این کارگردان به گردش رفته و سپس با هم شام خورده و به کنار دریا می‌روند. او به دادگاه گفت که پازولینی را به دلیل تمایلات جنسی اش نسب به خود به قتل رسانده است. اما همان زمان نیز تردیدهایی در این زمینه وجود داشت، از جمله آن‌که وسیله قتل برای وارد کردن چنان ضربات خرد کننده‌ای مناسب به نظر نمی‌رسید.

پلوزی تا سال ۲۰۰۵ همچنان بر سر اعتراف خویش به قتل باقی بود اما ناگهان در آن زمان در جریان یک مصاحبه و در کمال ناباوری بیان کرد که او قاتل پازولینی نیست بلکه او توسط سه نفر دیگر که با لهجه سیسیلی صحبت کرده و پازولینی را «کمونیست کثیف» خطاب می‌کردند به قتل رسیده است. او گفت این حقیقت را از ترس آسیب رسیدن به خانواده اش در طول این سالها پنهان کرده و خود قتل پازولینی را بر عهده گرفته است.

اما همواره فرضیات دیگری برای این قتل مشکوک مطرح شده است. پس از اعترافات جدید پینو پلوزی مبنی بر بی گناه بودنش، یکی از دوستان و همکاران پازولینی به نام سرجو چیتی اعتراف دیگری کرد. او مدعی شد در همان زمان بخشی از نسخه اصلی یکی از فیلم های مشهور پازولینی به نام «سالو، ۱۲۰ روز سدوم»، ربوده شده بود و پازولینی مشغول مذاکره با ربایندگان برای پس گرفتن آنها بود و در نهایت توسط باجگیرها به قتل رسید.

فیلم سالو یکی از بحث برانگیزترین آثار پازولینی است که براساس یکی از داستان‌های «مارکی دو ساد» ساخته شده اما در آن پازولینی دست به افشاگری علیه رسوایی‌های اخلاقی فاشیست‌ها در ایتالیا می‌زند. دوست پازولینی پس از آن که در سال ۲۰۰۵ این نکته را فاش کرد، به فاصله کوتاهی درگذشت.

جسد پازولینی

اما فرضیه دیگری نیز در این میان مطرح شد که این جنایت را به دنیای سیاست مرتبط می‌ساخت. در آن زمان پازولینی سرگرم تحقیق و نوشتن داستانی به نام «نفت» بود که در آن اشاراتی به ماجرای کشته شدن رییس شرکت نفتی ایتالیا، انی ENI می‌شد. به اعتقاد پازولینی، کشته شدن رییس این غول نفتی، بخشی از یک طرح پیچیده و بلند مدت برای یک «کودتای سفید» در کشور بود.

اکنون آقای ولترونی از سیاستمداران معاصر ایتالیا، در نامه‌اش از وزیر دادگستری خواسته تا با استفاده از فن‌آوری‌ها و آزمایش‌های جدید روی آثار به جای مانده از صحنه قتل، پرتو تازه‌ای به روی این جنایت مرموز بتاباند تا مشخص شود نابغه ایتالیایی چگونه به قتل رسیده و قاتلانش چند نفر بوده اند.

سال‌ها پیش فدریکو زری، منتقد هنر ایتالیایی در مورد مرگ پازولینی نوشته بود:« شباهت فراوانی میان سرانجام پازولینی و کارواجو (نقاش ایتالیایی سده شانزدهم و هفدهم) وجود دارد. به عقیده من، هر دوی این مرگ‌ها توسط خود این هنرمندان ساخته و پرداخته، صحنه آرایی، کارگردانی و بازی شده است». در هر حال هنوز پرده آخر این بازی فرو نیفتاده است.

نامه سرگشاده به وزیر دادگستری ایتالیا

شام آخر اثر جاکوبو بوسانو، سده شانزدهم

جایی که هنر از زندگی تقلید می‌کند

«شام آخر»، یکی از صحنه‌های مهم زندگی مسیح، تاکنون دستمایه آثار هنری فراوانی بوده و از سده‌های میانی تا دوران رنسانس هنرمندان مختلفی با رویکرد ویژه خود این صحنه مشهور را تصویر کرده‌اند و بی‌تردید یکی از مشهورترین آنها، یک نقاشی دیواری در صومعه سانتا ماریا دله گراتزیه در شهر میلان و اثر لئوناردو داوینچی است.
اما این بار صحنه شام آخر به کمک محققان آمده تا بتوانند تغییرات زندگی انسان و به خصوص عادت غذایی او را طی هزار سال گذشته دریابند.

مسیح پیش از دستگیری و به صلیب کشیده شدن، در آخرین وعده غذایی با یارانش به آنها نان و شراب داد و خواست که از آن پس نان و شراب را به یاد او بخورند و بیاشامند.

اکنون محققان دانشگاه کورنل در آمریکا می‌گویند با استناد به نقاشی‌های متعدد شام آخر به این نتیجه رسیده‌اند که حجم غذای انسان در طول هزار سال گذشته چند برابر شده است.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که تمایل انسان‌ معاصر به بیشتر غذا خوردن و استفاده از ظرف‌های بزرگتر که در نهایت به رشد درصد افراد چاق منجر شده، تمایلی است که به آهستگی در طی هزار سال رشد کرده و بهترین سند برای این ادعا تاریخ هنر است.

به این منظور پنجاه و دو تابلوی معروف از صحنه «شام آخر» مربوط به زمان‌های متفاوت انتخاب شده و در آنها حجم غذا و اندازه بشقاب‌ها و تناسبشان با میانگین ابعاد سر آدم‌ها در تصاویر مقایسه شده است.

این بررسی نشان داد که در طی هزار سال گذشته حجم غذا به اندازه ۶۹ درصد، اندازه بشقاب‌ها ۶۶ درصد و اندازه نان به میران ۲۲ درصد بزرگتر شده است.

به اعتقاد برایان وانسینک مدیر این مطالعات، از آنجا که هنر زندگی واقعی را الگوی خود قرار می‌دهد، تغییر عادات زندگی انسان در «مشهورترین صحنه شام تاریخ» به وضوح قابل بررسی است.