تردید در کشف ارتش کمبوجیه

بیژن روحانی

خبر پیدا شدن بقایای ارتش کمبوجیه، پادشاه هخامنشی، در مصر طی هفته‌های گذشته توسط دو برادر ایتالیایی (برادران کاستیلیونی) واکنش‌های متفاوتی را میان افکار عمومی، رسانه‌ها، دستگاه‌های مسئول و متخصصان برانگیخته است. در حالی که بسیاری به استقبال این خبر رفته‌اند، برخی دیگر به آن به دیده شک و تردید نگاه کرده‌اند.

از او ابتدا در خصوص درستی اخباری که این روزها در خصوص پیدا شدن ارتش کمبوجیه منتشر شده‌اند سؤال می‌کنم:

من این ادعا را تأیید نکرده بلکه آن را تکذیب می‌کنم. می‌توان گفت در واحة البحرین (در مصر)، تنها اثر باستانی که تاکنون به دست آمده، معبدی متعلق به سلسه سی‌ام فراعنه است و تاکنون در هیچ‌کدام از حفاری‌های مجاز و معمول ما نشانی از این ارتش به دست نیامده است.

زیور آلاتی که گفته شد هخامنشی هستند

اما در عکس‌های مربوط به این گزارش (گزارش کاستیلیونی)، اسکلت‌های انسانی همراه با باقیمانده سلاح و زیور آلاتی است که با آن‌چه در سنگ‌نگاره‌ها از سربازان ایرانی دیده می‌شود شباهت دارد.

ببینید هیچ‌کس زمانی که برادران کاستیلیونی می‌گویند ما این اشیاء را یافتیم، آن‌جا حضور نداشته و هیچ‌کس نمی‌داند آن‌ها این اشیاء را دقیقاً کجا پیدا کرده‌اند و هیچ‌کس (غیر از خودشان) تاکنون این اشیاء را از نزدیک ندیده است. بنابراین این یک رویه و روش علمی نیست. این آقایان باستان‌شناسان آماتور هستند و حرفه‌ای به حساب نمی‌آیند. چون باستان‌شناسان حرفه‌ای و متخصص به گونه‌ی دیگری عمل می‌کنند.

حرفه‌ای ها در ابتدا اشیاء پیدا شده را در جای خود باقی گذاشته تا از آن مستند‌نگاری علمی، عکاسی و گزارش کاوش تهیه کنند و سپس بلافاصله مقامات مسؤول را در خصوص یافته‌های خود در جریان می‌گذارند.

به دلیل این‌که از نظر علمی، نقطه ای که شما یک شیء را در آن پیدا می‌کنید بسیار مهم است. بعد از تمام این مراحل علمی است که اشیاء پیدا شده می‌توانند از نقطه اولیه خود به جای دیگری منتقل شوند. آقایان کاستیلیونی باستان‎‌شناسان آماتوری هستند که مدت‌هاست اجازه ورود به مصر را دیگر ندارند چون مقامات مصری دقیقاً به خاطر روش‌های غیرعلمی‌شان به آن‌ها بی‌اعتمادند.

یعنی بنابرگفته شما اکنون اثری از این یافته‌ها در آن منطقه پیدا نمی‌شود؟

من نمی‌دانم که آن‌ها این اشیاء را با خود برده یا آن‌جا رها کرده‌اند. اما حقیقت این است که هیچ‌کس نمی‌داند این اشیاء مورد ادعا دقیقاً در کجا و کدام نقطه یافت شده‌اند. وهیچ‌کس هم نمی‌تواند تأیید کند که این اشیاء از منطقه یا مکان دیگری به آن‌جا آورده نشده باشند، و این که الان آن‌ها دقیقاً کجا هستند مبهم است.

با کمال صداقت باید بگویم نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده که مصر دیگر به این افراد اعتمادی ندارد. این ماجرا (ارتش کمبوجیه) مربوط به خیلی وقت پیش است. می‌دانم که مصر پس از این ادعای آن‌ها در گذشته، حدود ده سال پیش، یک هیئتی را برای بررسی به آن منطقه فرستاد ولی چیزی پیدا نشد.

اسکلت‌های یافت شده در صحرا، اکنون صحت انتساب این تصاویر به ارتش کمبوجیه مورد تردید قرار گرفته است

پس به گفته‌ی شما این عکس‌های منتشر شده، جدید نیست؟

نه این عکس‌ها جدید نیستند و به حدود ده سال پیش، یا اندکی بیشتر و کمتر، بر‌می‌گردد. در هرحال مطمئناً این عکس‌ها مربوط به قبل از سال ۲۰۰۳ هستند به خاطر این که از آن زمان به بعد من می‌دانم که این دو برادر نمی‌توانند به مصر وارد شوند. دلیلش را من ‌نمی‌دانم ولی مقامات مصری به آن‌ها بی‌اعتماد هستند و آن‌ها هیچ پروژه‌ای در مصر ندارند.

مقامات ایرانی بسیار مشتاق هستند که در مورد درستی یا نادرستی این ادعا تحقیقات صحیحی انجام شود و در صورت امکان هیئتی مشترک با حضور باستان‌شناسان ایرانی موضوع را از نزدیک پی‌گیری کند.

نظر من در خصوص این ماجرا این است که اگر آن‌ها بخواهند به منطقه بیایند، طبیعتاً من به همراه مقامات رسمی مصر از همکاری با آن‌ها بسیار خوشحال خواهیم شد و نتایج تمام تحقیقاتی را که تاکنون انجام داده‌ایم در اختیار آن‌ها می‌گذاریم.

پائولو گاللو در پایان ضمن تصدیق این نکته تاریخی که در مورد حضور ایرانی‌ها و پادشاهان هخامنشی مانند کمبوجیه و داریوش در مصر هیچ تردیدی نیست، می‌گوید شخصاً در خصوص ناپدید شدن یک لشکر پنجاه هزار نفری در صحرا تردید دارد. او دلایل خود را این گونه شرح می‌دهد:

تنها منبعی که از ناپدید شدن این لشکر سخن‌ می‌گوید فقط هردوت است. تمام داستان و تاریخ‌نگاری هرودوت، مورخ یونانی، علیه کمبوجیه است. او در حقیقت می‌خواهد تصویری منفی از کمبوجیه ترسیم کند. احتمالاً به همین دلیل او از این تحرک نظامی در صحرا سخن می‌گوید تا نشان دهد کمبوجیه اصلاً فرمانده خوبی نبوده است. اما عجیب است که از این واقعه فقط هرودوت سخن می‌گوید.

هرودوت وقتی از کمبوجیه می‌نویسد، برای این که تصویر او را کاملاً بد نشان دهد، می‌گوید او گاو مقدس مصری‌ها، به نام آپیس در شهر ممفیس را کشت. این داستان را هم فقط هرودوت می‌گوید. اما ما این‌جا می‌توانیم ثابت کنیم که هردوت حقیقت را نمی‌گوید.

در جریان حفاری‌های باستان‌شناسی در مقبره گاو مقدس، تابوت بسیار زیبا و بزرگی به دست آمد که آن را کمبوجیه برای تدفین این گاو مقدس ساخته و به مصری‌ها اهدا کرده است. بنابراین باستان‌شناسی برخلاف گفته‌های هرودوت نشان داد که این گاو توسط کمبوجیه کشته و سوزانده نشده و کمبوجیه اصلاً به آن بی احترامی نکرده است. بنابراین من به گفته‌های هرودوت زیاد اعتماد ندارم.