رنگ‌های ایرانی در تقویم زنان

بیژن روحانی

مردم اودینه (Udine)، شهری در شمال شرقی ایتالیا‌، امسال با رنگ‌های مختلفی از ایران آشنا می‌شوند. «رز ایرانی» نام پنجمین دوره جشنواره «تقویم زنان» است که هر سال در این شهر به مناسبت روز زن به مدت چند روز برگزار می‌شود و تمرکز خود را هر بار بر مسایل زنان یکی از کشورهای جهان می‌گذارد.

در جشنواره امسال که از پنج مارس کار خود را آغاز کرده، در کنار آشنایی با جنبه‌های تاریخی و اجتماعی ایران، آثار هنری چند هنرمند ایرانی نیز به نمایش درآمده‌اند. نمایشگاهی از مانیا اکبری، نمایش فیلم «گیلانه» اثر رخشان بنی‌اعتماد، شعرخوانی توسط فاطمه معتمد آریا، نمایش فیلم «ده» اثر عباس کیارستمی، سخنان فیروزه خسروانی در خصوص زنان سینمای ایران، معرفی گلی ترقی و آثار او، نمایش فیلم «پیر حرا» اثر مهوش شیخ‌الاسلامی، اجرای موسیقی توسط مرجان و مهسا وحدت و سرانجام نمایش «شمس پرنده» اثر پری صابری، تنها بخشی از برنامه‌های متنوعی هستند که این جشنواره در سال ۲۰۰۹ به ایران اختصاص داده است.

همچنین به همین مناسبت، هفته‌نامه «زنان» از ضمیمه‌های روزنامه لارپوبلیکا (La Repubblica) نیز مقالاتی از چند عکاس و سینماگر ایرانی از جمله نیوشا توکلیان، مانیا اکبری و فیروزه خسروانی منتشر کرده است.

تصویر کتاب «صورتی، رنگ ایران است» اثر واناوانوچینی

در میان برگزارکنندگان و مشاوران مختلف این جشنواره، وانا وانوچینی (Vanna Vannuccini)، روزنامه‌نگار و نویسنده ایتالیایی که در سال‌های اخیر بر مسایل ایران متمرکز بوده، حضور پر رنگی دارد. خانم وانوچینی که به عنوان خبرنگار روزنامه پرتیراژ لارپوبلیکا چندین بار در سال‌های اخیر به ایران سفر کرده و آنجا حضوری مستمر داشته، در سال ۲۰۰۶ کتابی را با نام «صورتی رنگ ایران است» منتشر کرد که در آن جنبه‌های گوناگون و به ظاهر متناقض زندگی ایران معاصر توصیف شده است.

او همچنین از بنیان‌گذاران نشریه Effe، از نخستین مجلات فمنیسیتی در ایتالیا بوده و از چهل سال گذشته تاکنون مقالات خود را در نشریات مختلف منتشر کرده است. وانوچینی در خصوص پنجمین دوره جشنواره «تقویم زنان» می‌گوید:

«مطابق یک سنت چند ساله، همیشه به مناسبت هشت مارس جشنواره‌ای در اودینه (Udine) برای زنان برگزار می‌شود و هر بار مسایل زنان یکی از کشورهایی که با ما از نظر فرهنگی متفاوت هستند مورد توجه قرار می‌گیرد. به عنوان مثال پیش از این و در سال‌های گذشته این جشنواره به زنان چینی، هندی و ژاپنی هم اختصاص داشته است. امسال و در دوره پنجم این جشنواره، به زنان ایرانی پرداخته می‌شود و بنابراین از من که همیشه در این سال‌های اخیر به مسایل ایران توجه کرده‌ام خواسته شد تا با جشنواره همکاری کنم.»

اثری از مانیا اکبری در جشنواره اودینه

وی در ادامه می‌گوید:‌ «همچنین خانوم فلیچتا فرارو (Felicetta Ferraro ) کاردار سابق فرهنگی ایتالیا در ایران نیز با این برنامه همکاری دارند. همکاری ما در قالب ارائه پیشنهادهای متفاوت برای چگونه برگزار کردن جشنواره و دعوت از هنرمندان مختلف بود. یکی از دلایلی که ما امسال زنان ایرانی را انتخاب کردیم آن بود که در ایران امروز، زنان نقش بسیار مهم و درجه اولی در زندگی، هنر، ادبیات و سینما دارند و به این ترتیب از طریق صدای زنان ایرانی می‌توان خود ایران را بهتر شناخت.»

به اعتقاد وانوچینی، زنان ایرانی که به این جشنواره دعوت شده‌اند حتماً می‌بایست معرف ويژگی‌های ایران امروز باشند. او در مورد خصوصیت دعوت‌شدگان می‌گوید:

«ما امسال تأکید کردیم و اصرار ورزیدیم که تمام کسانی که به جشنواره دعوت می‌شوند کسانی باشند که حتماً در داخل ایران کار و زندگی می‌‌کنند. به این دلیل که اغلب ایران از طریق ایرانیانی که خارج از ایران هستند به بقیه جهان معرفی می‌شود. درست است که آن‌ها نیز ایرانی هستند اما به عقیده من آن‌ها به خوبی کسانی که در ایران زندگی می‌کنند، بیانگر واقعیت‌های جامعه امروز داخل ایران نیستند.»

وانوچینی ادامه می‌دهد: «ما امسال به عنوان مثال نمایشی از پری صابری را به اینجا آورده‌ایم. کارگردانی بسیار شناخته شده که با نمایش «شمس پرنده» خود امسال در کنار ماست و روز هشتم مارس آن را ارائه می‌کند. همچنین نویسندگان و هنرمندان دیگری که در داخل ایران زندگی می‌کنند مهمان ما هستند. بنابراین هدف ما ارائه چهره دیگری از ایران است که فراتر از کلیشه‌های رایج در مورد این کشور باشد.»

اثری از مانیا اکبری در جشنواره اودینه

جشنواره امسال نام خود را از کتاب وانوچینی وام گرفته است و این نویسنده در حقیقت بسیاری از موضوعات مطرح شده در جشنواره را هدایت کرده است. در پشت این نام چه معنایی برای نویسنده و برگزارکنندگان جشنواره نهفته بود؟

«فکر می‌کنم دلیل انتخاب نام کتاب من برای این دوره از جشنواره، موضوع آن باشد. نام این کتاب در حقیقت یادگاری از اولین سفر من به ایران است. یعنی هنگام انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۷(۱۳۷۶) که خاتمی در آن برنده شد. آن زمان من با پری صابری، کارگردان برجسته تئاتر، در ایران ملاقات کردم. او در حالی که به من یک فرش ایرانی را نشان می‌داد گفت که این‌ها رنگ‌های واقعی ایران هستند: سرخ، صورتی، ارغوانی.»

وانوچینی در ادامه می‌گوید: «ایرانیان به نظرم همواره از دوران باستان تاکنون استادان به کارگیری رنگ بوده‌اند. به همین دلیل، این ایده به ذهن من آمد و باعث شد تا من از این عنوان برای کتابم استفاده کنم. یعنی عنوانی که برخلاف تمام تصورات رایج و کلیشه‌ای غرب در مورد ایران است. تصوراتی که در آن نماد ایران فقط یک چادر سیاه است در حالی که این تمام واقعیت‌های ایران امروزی نیست. من خواستم این نکته را نشان دهم که واقعیت ایران بسیار پیچیده‌تر و گونه‌گون‌تر از آن چیزی است که ما در غرب فکر می‌کنیم. یعنی ایران در پاسدارانی با تفنگ کلاشنیکف و زنانی پوشیده در چادر سیاه خلاصه نمی‌شود.»

مرکز شهر اودینه

وانا وانوچینی نه تنها به ایران، بلکه به بسیاری از کشورهای مسلمان دیگر در خاورمیانه و شمال آفریقا سفر کرده است. برای او تفاوت مهمی بین زندگی زنان در ایران و حرکت‌های اجتماعی آنان با زنان برخی دیگر از کشورهای مسلمان وجود دارد:

«این تفاوت یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که ما سعی کرده‌ایم در جشنواره امسال به آن اشاره کنیم. یعنی تفاوت زنان ایرانی با زنان بسیاری از کشورهای مسلمان دیگر. این موضوع را در جریان صبحت‌های مختلف مان در این روزها بسیار برجسته کرده‌ایم. یعنی به عنوان مثال گرچه حجاب مسأله‌ای اجباری در ایران بعد از انقلاب است که خوشایند بسیاری از زنانی نیست که به نحوه دیگری از پوشش و به طور خاص پوشش غربی عادت کرده بودند، اما همین حجاب در حقیقت نوعی مجوز یا وسیله‌ای شد برای بسیاری از زنانی که به دلیل خانواده‌های بسیار سنتی خود نمی‌توانستند از خانه خارج شوند و در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت کنند. اما بعد از انقلاب توانستند در جامعه حضور داشته باشند.»

وانا وانوچینی در ادامه می‌افزاید: «به عنوان مثال در دانشگاه‌ها و مشاغل مختلف حضور بیشتری پیدا کنند. امروز حدود شصت و شش درصد دانشجویان در ایران را دختران تشکیل می‌دهند. به غیر از این زنان ایرانی اکنون در مشاغل زیادی حضور دارند؛ زنان روزنامه‌نگار، زنان نویسنده و هنرمند و بسیاری مشاغل دیگر. این واقعیت‌ها با وضعیت کشورهای دیگری مانند پاکستان یا عربستان سعودی به کلی متفاوت است. در عربستان زنان حتا نمی‌توانند رانندگی کنند چه برسد به این‌که بتوانند مانند زنان ایرانی چنین مشاغلی را به دست آورند. من معتقدم که دمکراسی واقعی، حقوق برابر زن و مرد و عدالت اجتماعی جزو اهداف و خواسته‌هایی هستند که هنوز در تمام نقاط جهان باید برای دستیابی به آن‌ها تلاش کرد. اما مطمئناً برای هر کشوری اولویت‌ها و مراحل مختلفی برای دستیابی به این اهداف وجود دارد.»

جشنواره «رز ایرانی» هشتم مارس با نمایش «شمس پرنده» اثر پری صابری و «قدرت ضحاک» اثر آرام قاسمی به کار خود پایان داد.