نقالی ایرانی در ایتالیا

بیژن روحانی

گروه نمایش تارمه یک گروه ایرانی ـ ایتالیایی است که از سال ۲۰۰۷ در شهر میلان به فعالیت هنری مشغول است. این گروه از سال ۲۰۰۰ در ایران توسط آرام قاسمی، هنرپیشه و کارگردان تئاتر تأسیس شده و بعد با مهاجرت او به ایتالیا فعالیت‌های این گروه با هنرمندانی با ملیت‌های مختلف از ایتالیایی گرفته تا ویتنامی و فرانسوی در این کشور ادامه پیدا کرده است.

گروه تارمه در ایتالیا و کشورهای دیگر اروپایی اجراهای متعددی داشته است. با آرام قاسمی، در مورد فعالیت‌های اخیر این گروه گفت و گو کرده‌ام.

گروه ما از سال ۲۰۰۷ که در ایتالیا بوده، سه کار نمایشی آماده کرده که در کشورهای ایتالیا، آلمان و فنلاند اجرا شده است.

«سیب سرخ‌، گرگ سیاه» کاری بود که بر اساس یک داستان مردمی و فولکلور ایرانی نوشته شد. نمایش دیگر «قدرت ضحاک» بر اساس نقالی شاهنامه بود و ما سعی کردیم تئاتری اجرا کنیم که بتوانیم نقالی را به تماشاچیان اروپایی معرفی کنیم.

کار دیگر ما، «لباس‌های سرخِ سیاه» بود که می‌خواستم در آن، شخصیت حاجی فیروز را به تماشاچی اروپایی بهتر بشناسانم.

آرام قاسمی در حین اجرای نمایش

برای معرفی نقالی و پرده‌خوانی تأکید گروه تارمه بیشتر بر استفاده از چه عناصری بوده و چگونه موفق به ارتباط برقرار کردن با مخاطبانی از یک فرهنگ دیگر شده است؟

نکته‌ی زیبایی که در نمایش ایرانی مثل نقالی و حتا تعزیه وجود دارد، ایجاز و سادگی آن است. مثلاً در نقالی، یک نقال از یک عصا به شکل‌های مختلفی استفاده می‌کند.

این عصا می‌تواند گاهی یک اسب یا یک درخت باشد. من این ایجاز و سادگی را از نقالی گرفتم و سعی کردم در کارم استفاده کنم.

در کنار آن، به جای پرده‌ای که همیشه در نقالی استفاده می‌شود، سعی کردیم از ویدیو آرت استفاده کنیم. بعد از هر نقلی که می‌کردم، یک ویدیو آرت پخش می‌شد که در حقیقت دراماتولوژی‌ای بود از داستان‌هایی که من نقل و اجرا می‌کردم.

نقال، داستان‌های اساطیری و داستان‌های گذشته را برای بیان برخی مسایل روز هم استفاده می‌کند. سعی می‌کردم در این ویدیو‌ها، این مسایل، یعنی داستان‌های امروزی را با داستان‌های دیروز ارتباط بدهم.

فکر می‌کنم برای این‌که تئاتر بتواند زنده بماند، باید امروزی باشد. احساس کردم اگر بخواهم نقالی را در این‌جا به آن شیوه قدیمی، که البته خیلی هم دوستش دارم، اجرا کنم شاید تماشاچی را خسته کند.

میم‌مو کو‌تیکو، نقال ایتالیایی / عکس: iteatrini.it

نقالی و پرده‌خوانی ایرانی، امروز چقدر بین اهل تئاتر ایتالیا و یا به طور کلی اروپا شناخته شده است و آیا در سال‌های اخیر، نقال‌های ایرانی موفق به اجرای برنامه در اینجا شده‌اند؟

در ایتالیا، جشنواره معتبری از ۳۰ سال گذشته به نام «Arrivano dal Mare‌» (‌از دریا می‌آیند) وجود دارد که سال گذشته، مرشد ترابی و خانم ساقی عقیلی مهمان این جشنواره بودند.

خانم عقیلی، نقال جوانی هستند که متأسفانه کم از ایشان نام برده می‌شود. این افراد آمدند و کار اجرا کردند. قدرت بازیگری مرشد ترابی و ساقی بر کسی پوشیده نیست و در این‌جا همه آن‌ها را تحسین ‌کردند.

اکثرتماشاگرانی که در این جشنواره بودند، کسانی بودند که در این جشنواره نمایش اجرا می‌کردند. یعنی در حقیقت اهل تئاتر بودند. آن‌ها بسیار مشتاق بودند ببینند نقالی ایرانی چیست.

در نهایت هم خیلی خوششان آمده بود، ولی بیشتر آن‌ها دوست داشتند داستان را هم بدانند. اما متأسفانه ترجمه‌ای در اختیار نداشتند و داستان را هم نمی‌‌شناختند. به همین دلیل، بعداً احساس کردم باید در نقالی یا شیوه‌های قدیمی تئاتری که داریم تغییراتی ایجاد کنیم.

مرشد ترابی / منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی، عکاس: تینا چینی‌چیان

آیا در نمایش سنتی ایتالیا هم نمونه‌هایی از نقالی دیده می‌شود؟ و بین این‌گونه نقالی و نقالی ایرانی چه مشابهت‌هایی وجود دارد؟

بله، در ایتالیا نقالی هست. نقال خیلی خوب در ایتالیا به نام میم‌مو کوتیکیو (Mimmo Cuticchio) وجود دارد که اهل سیسیل است. من از او نقالی دیدم.

تشابهی که من در کار او و نقالی خودمان دیدم در «بی‌چیزی» است. او از فضای خیلی خلاصه و طراحی صحنه‌ی خیلی مختصر در کارش استفاده می‌کند.

داستان‌هایی هم که او روایت می‌کرد، داستان‌های اساطیری بودند. همچنین کارهایی بر اساس شخصیتی داستانی به نام اورلاندو فوریوزو (Orlando Furioso) دارد که شخصیتی حماسی و جنگجو است.

نقالی‌های کوتیکیو در مورد داستان‌های عاشقانه‌ی اورلاندو یا جنگ‌های اوست. در کارهای او با نقالی‌های ایرانی خیلی تشابه می‌دیدم. البته نه تنها در ایتالیا بلکه در کشورهای دیگر هم نقالی هست.

مثلاً نقالی در فرانسه به نام برونو دلاساله هست، حتا در کانادا هم نقالان زیادی هستند. در هر حال، شیوه‌ی نقالی و داستان‌گویی، شیوه‌ا‌ی است که در خیلی جاهای مختلف وجود دارد. اما آن شیوه‌ای که در سیسیل وجود دارد به گفته خود آقای کوتی‌کیو، محتملاً از مشرق زمین وارد سیسیل و ایتالیا شده است.

نمایش بعدی گروه تارمه در ماه مارس آینده و در میلان و همچنین در کشور سوییس خواهد بود. در ضمن این گروه، سرگرم آماده کردن نمایشی دیگر براساس شش داستان از فرهنگ‌های مختلف است که یکی از آن‌ها به داستان سیمرغ در منطق‌الطیر عطار اختصاص دارد.