روز کوهستان پاک

بیژن روحانی

از چند سال پیش در ایران، چهارم مهر‌ماه به عنوان روز کوهستان پاک نام‌گذاری شده است. روزی که کوهنوردان و طبیعت‌گردان به پاک کردن مسیر‌های کوهنوردی از زباله می‌پردازند.

با افزایش جمعیت و حضور روزافزون مردم درطبیعت و تشویق شدن‌شان به گذراندن اوقات فراغت در کوهستان‌ها، مساله‌ی حفاظت از محیط زیست این مکان‌ها نیز به یکی از مسایل علاقه‌مندان این رشته تبدیل شده است.

در همین زمینه بسیاری از کارشناسان مسایل زیست محیطی نسبت به وضعیت کوهستان‌های ایران هشدار داده‌اند.

‌آن‌ها از عوامل متعددی نام می برند که این محیط‌ ‌های بکر و دست‌نخورده‌ی طبیعی را با آلودگی روبه رو کرده است.

زباله‌های رها شده در کوه دماوند، منبع: ایسنا

عباس محمدی، رییس هیات مدیره‌ی انجمن غیر دولتی کوهنوردان ایران ومدیر گروه دیده‌بان کوهستان، در روز کوهستان پاک وضعیت کلی و تصویر کوهستان‌های ایران را چندان مطلوب ارزیابی نمی‌کند:

«تصویرکلی از کوهستان‌های ایران همان تصویری است که به طور کلی از محیط زیست ایران وجود دارد؛ یعنی متاسفانه یک تصویر غمبار. در ایران به خاطر مشکلات اقتصادی ومعیشتی به مسایل محیط زیستی کم‌تر پرداخته می‌شود و موضوع محیط زیست به محاق رفته است. در حالی‌که مساله‌ی محیط زیست از مهم‌ترین مسایل بشریت و هم‌چنین کشور ماست.

در تمام مناطق ایران چه دشت و چه کوه شاهد تخریب محیط و آلودگی هستیم. هر چند که این مشکل در همه جای دنیا وجود دارد، اما در کشور ما این مشکلات با شدت بیشتر‌ی به چشم می‌خورد.

با توجه به این که تراکم جمعیت کشور ما با توجه به مساحت آن از خیلی از کشورها کمتر است، بنابراین توقع نمی‌رود که زیستگاه‌های طبیعی ما با این حجم زیاد آلودگی و تخریب رو به رو باشد.

طبق آمارهای جهانی رتبه‌ی ما از نظر مسایل محیط زیستی مرتباً در حال نزول است و در بین حدود ۲۰۰ کشور ما در رتبه تقریبا ۱۹۰ قرار داریم.»

محمدی با توجه به این که مدیر گروه دیده‌بان کوهستان ایران نیز هست و وضعیت کوه‌ها را همیشه از نزدیک مورد برسی قرار می‌دهد، در مورد مهم‌ترین تهدیدات این محیط‌های طبیعی می‌گوید:

«مسایل مختلفی در این راستا وجود دارد مثل ساخت‌و‌ساز، معدن‌کاوی و سدسازی.

از قدیم نیز تعدادی عوامل مثل چرای بی رویه‌ی دام همچنان به شدت ادامه دارد و امیدواری به این که این قبیل مشکلات در آینده کمتر روی دهد وجود ندارد.»

سرویس بهداشتی در ارتفاع سه هزار متری دماوند، منبع: ایسنا

اما در مورد آلوده کردن کوهستان‌ها با زباله، ‌بیشتر چه کسی مقصر است؟ کوهنوردان یا نهادها و دستگاه‌های رسمی و مسوول؟ محمدی در این ارتباط می‌گوید:

«من سال‌های سال کوهنوردی کرده‌ام و الان هم درگیر اداره‌ی یک تشکیلات کوهنوردی به نسبت وسیع در ایران هستم، قصور را متوجه‌ی کوهنوردان هم می‌بینم. بسیاری از ما عادت کرده‌ایم به فرافکنی.

مثلاً مردم فقط دستگاه‌های اجرایی و دولتی را در این قبیل مساییل مقصر می‌دانند در حالی که همه‌ی ما از جمله بسیاری از دوستان کوهنورد من هم مقصر هستند. چون می بینیم که در قله‌ی دماوند و یا در ارتفاع چهار‌هزار متر به بالای بسیاری از کوهستان‌های کشور ‌انبوهی از زباله وجود دارد.»

با این حال مدیر گروه دیده‌بان کوهستان ایران به اقدامات مثبتی اشاره می‌کند که در سالهای اخیر از حجم و شدت آلودگی در کوهستان‌ها کاسته است:

«در عین حال یک جریان مبارزه با این حرکت‌های مخرب هم هست که اگر این حرکت بین کوهنوردان و دوستداران طبیعت نبود، مطمئن باشید که الان دماوند با تلی از زباله پوشانده شده بود و ما باید بر روی زباله صعود می‌کردیم.»

زباله‌های رهاشده در یک مسیر کوهستانی و جنگلی

اخیراً توجه سازمان میراث فرهنگی هم به حفظ و ثبت آثار طبیعی ارزشمند ایران جلب شده است که از آن جمله می‌توان به ثبت دماوند به عنوان یک اثر طبیعی ملی نام برد.

اما با وجود ثبت این کوهستان هم‌چنان مساله‌‌ی آلوده بودن محیط آن با زباله‌های فراوان گردشگران برجای خود باقی مانده است. محمدی در مورد ثمربخش بودن ثبت دماوند درفهرست آثار ملی ایران معتقد است:

«با وجود آن که تخریب محیط زیست در ایران باشدت زیادی وجود دارد، اما این بدان معنا نیست که هیچ حرکتی در حمایت از محیط زیست نمی‌شود.

چه درمیان مدیران دولتی یا سازمان‌های غیر‌دولتی طی ده یا پانزده سال اخیر، تحرک خیلی زیادی در حمایت از محیط زیست صورت گرفته است. اما کفه ترازو بیشتر به نفع تخریب‌گران و آلوده‌سازان است.

اما حرکتی مثل ثبت دماوند در فهرست آثار ملی، صرف‌نظر از این که تاثیر مطلوبی دارد یا خیر، حرکتی مثبت است و ما نمی‌توانیم حرکت مثبت را نادیده بگیریم.»

عباس محمدی به این نکته اشاره می کند که در حال حاضر نهاد‌های دولتی مثل فدراسیون کوهنوردی چندان در ارایه‌ی آموزش های لازم برای حفظ محیط‌ زیست و پاک نگه‌داشتن کوهستان‌ها فعال نیستند و این آموزش‌ها بیشتر از طرف گروه‌ها و انجمن‌های غیر‌دولتی به کوهنوردان ارایه می‌شوند.

علم کوه، از قله‌های مرتفع ایران

رییس هیات مدیره انجمن کوهنوردان ایران، در مورد لزوم ارایه آموزش‌های لازم از سوی نهادهای دولتی به زمانه می‌گوید:

«مسوول آموزش و پرورش و به‌طور کلی فرهنگ در همه‌جای دنیا، دولت‌ها هستند.

فکر می‌کنم که از سوی دولت باید بیشتر از این‌ها به این قضیه پرداخته شود و مثلاً فدراسیون کوهنوردی که کار آموزش را برعهده دارد، باید در این راستا بیشتر تلاش کند و گروه‌های کوهنوردی و سازمان‌هایی که با مجوز دولتی در حال فعالیت هستند، باید این کار را به عنوان وظیفه‌ی خودشان فرض کنند و دستگاه‌های دولتی هم باید از این‌ها بخواهد که عملکرد زیست محیطی خودشان را مرتب ارائه دهند.»

‌انجمن کوهنوردان ایران، از اول مهرماه با انتشار اطلاعیه‌ای از تمام گروه‌های کوهنوردی دعوت کرده است که در تمام طول این ماه در مسیرهای کوهستانی، به آموزش چهره به چهره‌ی مردم در زمینه‌ی چگونگی حفظ محیط‌ زیست بپردازند و همچنین کوهستان‌‌های سراسر ایران را از وجود زباله پاک کنند.