جنبش می ۶۸ در ایتالیا

بيژن روحانی

در این روزها و به مناسبت چهلمین سالگرد جنبش ماه می 1968، برنامه‌های مختلفی ساخته و ارائه شده‌اند. از ریشه‌های اجتماعی و فلسفی این جنبش در اروپا و آمریکا سخن به میان آمده، از ترانه‌های محبوب آن دوران یاد شده و خاطرات دانشجویان پاریسی مرور شده است.

اما شاید بد نباشد در این میان به یکی دیگر از کشورهایی که جنبش سال 1968 با جوش و خروش فراوانی در آن در جریان بود، یعنی ایتالیا هم توجه کرده و پس از آن در گفتارهای آینده تاثیرات این جنبش اجتماعی را در عرصه هنر نیز بسنجیم.

حضور کارگران و دانشجویان در جنبش 68 در ایتالیا از نظر فراگیری و تحرک با فرانسه قابل مقایسه است. آن چه که سبب این حرکت‌ها شده بود کمابیش در سایر ويژه برنامه‌ها و گفتارهای رادیو زمانه به مناسبت ماه می‌آورده شده است. اینجا تاریخچه‌ی مختصر این جنبش در ایتالیا و نقاط عطف آن را مرور خواهیم کرد.

صحنه‌ای از جنبش سال 68: نفر وسط پازولینی شاعر و فیلمساز، نفر سمت راست والتر ولترونی شهردار سابق رم و رهبرفعلی حزب دمکرات

حضور کارگران در کنار دانشجویان در ایتالیا نیز از ويژگی‌های مهم این جنبش بود. اعتصابات کارگری در کارخانه‌ها به اعتراضات وسیع دانشجویی پیوند خورد که علیه نظام آموزشی و محتوای آن طغیان کرده بودند و همچنین خواهان گسترش امکانات و مزایای تحصیل برای دانشجویان بی‌بضاعت بودند.

اما در حقیقت علائم جنبش 68 ایتالیایی پیش از آن و در سال‌های 66 و 67 ظهور کرده بود. اعتراضات به شکلی در این دوران آغاز شد و به نتایجی رسید که تا پیش از آن ناشناخته بود: مدارس و دانشکده‌ها به اشغال دانشجویان در می‌آمدند و تظاهرات و نشست‌ها معمولا به درگیری با پلیس ختم می‌شد.

در 24 ژانویه 1966 برای اولین بار بخشی از یک دانشگاه اشغال شد. دانشجویان دانشکده‌ی جامعه‌شناسی ترنتو (Trento) شهری در شمال شرقی ایتالیا، درهای دانشکده را با قفل و زنجیر بستند و آن را به اشغال خود درآوردند.

ترانه Contessa از PAOLO PIETRANGELI، از ترانه های محبوب جنبش ۶۸ در ایتالیا

اعتصاب و اشغال چند بار دیگر نیز تکرار شد، اما با وقوع سیل بزرگ سال 66 در فلورانس پایان گرفت. دانشجویان گروه گروه به صورت داوطلب خود را برای کمک به فلورانس می‌رسانند تا جان انسان‌ها و همچنین بخش بزرگی از میراث هنری و تاریخی را از خطر نابودی نجات دهند. اما در عمل این حرکت خودانگیخته و خودجوش دانشجویان سراسر ایتالیا در کمک به سیل‌زدگان فلورانس، حس جدیدی از همکاری و تعلق به جنبش جدیدی را به وجود آورد که پیش از آن کم‌سابقه بود.

در آوریل همان سال، پائولو روسی (Paolo Rossi) دانشجوی معماری در درگیری‌های مقابل دانشکده‌ی ادبیات و فلسفه دانشگاه لا ساپینزا رم (La Sapienza) توسط نئوفاشیست‌ها به قتل رسید. دانشجوی جوان نوزده ساله هنگام پخش اعلامیه از ارتفاع پنج متری از روی پله‌ها به پایین پرتاب می‌شود و می‌میرد. مرگ پائولو روسی منجر به وقوع زنجیره‌ای از خشونت‌ها و ناآرامی‌ها میان دانشجویان چپ و دست راستی‌ها شد.

سال بعد نیز چندین بار دانشکده‌های مختلف به اشغال دانشجویان در آمد. اما اوج ناآرامی‌ها، اعتصابات و اشغال‌ها در خود سال 68 به وقوع می‌پیوندد: ژانویه و فوریه با اشغال دانشگاه‌ها و دانشکده‌هایی در شهرهای مختلف آغاز می‌شود: از شمال تا جنوب و از تورین و میلان تا فلورانس و رم و ناپل.

صحنه‌ای از تظاهرات دانشجویان ایتالیایی

اول ماه مارس در دانشکده‌ی معماری رم در واله جولیا (Valle Giulia) درگیری بزرگی به وقوع پیوست. شورش در واله جولیا برای بیرون راندن نیروهای پلیس نقطه عطفی بود در مبارزات و اعتراضات دانشجویان ایتالیایی در سال 68، نقطه عطفی که حتا هم اکنون نیز به عنوان نماد مشخصی از آن دوران به یادگار مانده است. هنوز بر سردر ورودی دانشکده‌ی معماری در منطقه‌ی سرسبز واله جولیا شعار دست‌نوشته‌ی دانشجویان که پلیس را از ورود به دانشگاه برحذر می‌دارد، به چشم می‌خورد.


تصاویر نبرد واله جولیا (Valle Giulia)، ترانه از PAOLO PIETRANGELI

در جمعه‌ی آفتابی اول ماه مارس 68 و در درگیری بزرگ مقابل دانشکده‌ی معماری، دانشجویان قدرت آسیب زدن خود را نیز به رخ پلیس کشیدند. علاوه بر زخمی شدن تعداد زیادی از دانشجویان، ماموران پلیس نیز به شدت آسیب دیدند و تعدادی از سلاح‌های آنان به دست دانشجویان افتاد، امری که پیش از آن سابقه نداشت.


مقاومت دانشجویان در برابر پلیس و ضربه زدن به آنان واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت. در میان استقبال بسیاری، برخی نیز لب به انتقاد گشودند. پیر پائولو پازولینی، کارگردان، نویسنده و شاعر نامدار در مورد نبرد واله جولیا چنین گفت: «هنگامی که در واله جولیا شما با پلیس درگیر شدید، من با پلیس احساس هم‌دردی می‌کردم، چون آن ماموران، فرزند فقرا بودند و از حومه‌ها می‌آیند.»

او به همین مقدار نیز اکتفا نمی‌کند و شعری می‌نویسد که در آن عمل دانشجویان را به شدت مورد انتقاد قرار می‌دهد و سپس در میزگردی که از طرف مجله‌ی اسپرسو در تاریخ شانزده ژوئن همان سال ترتیب داده شده بود شرکت کرده و خطاب به دانشجویان می‌گوید: «من زندگی‌ام را در تنفر از بورژوازی پیر اخلاق‌گرا گذراندم و اکنون باید از فرزندان آنان نیز متنفر باشم، هدف دانشجویان دیگر انقلاب نیست، بلکه جنگ دخلی است». او دانشجویان را به این متهم کرد که ابزاری در دست بورژوازی نوین هستند. واکنش پازولینی همچنان محل بحث‌ها و تفاسیر مختلف است.

اما هنوز روزهای داغی در پیش رو بود، روزهای همبستگی با دانشجویان فرانسوی، اشغال مجدد دانشکده‌ها، حمله به روزنامه‌ها و اعتراض و زد و خورد در فستیوال فیلم ونیز.

منابع مرتبط:

Brambilla, Michele, Dieci anni di illusioni,Storia del sessantotto, Rizzoli, Milano 1994.
Peserico ,Enzo, Il Sessantotto italiano (1968-1977), a cura dell'Istituto per la Dottrina e l'Informazione Sociale.
Uccisione di Paolo Rossi." Wikipedia, L'enciclopedia libera. 13 feb 2008
Pier Paolo Pasolini, PCI ai giovani
La tavola rotonda organizzata dall’”Espresso”, il 16 giugno 1968 sulla poesia di Pier Paolo Pasolini ll Pci ai giovani