عباس یمینی‌شریف،
نویسنده و نغمه‌سرای کودکان

مینو پورمند

عباس یمینی‌شریف

عباس یمینی‌شریف نویسنده و نغمه‌سرای کودکان است. در نیم قرن اخیر میلیون‌ها تن از کودکان ایرانی اشعار و نوشته‌های یمینی‌شریف را در مدرسه و درخانه خوانده‌اند و با آن‌ها به خواب رفته‌اند.

یمینی‌شریف یکی از پرکارترین نویسندگان و شاعران کودکان در جهان بود. فهرست کتاب‌های منتشر شده‌ی او شامل ۳۰ کتاب از جمله «آواز فرشتگان»، «نیم‌قرن در باغ شعر کودکان»، «گربه‌های شیپور زن»، «بازی با ‌الفبا»، « آوای نوگلان»، «گل‌های گوناگون»، «آه ایران عزیز» و «خانه‌ی باباعلی» است.

کتاب «آوازفرشتگان» اولین کتاب او در سال ۱۳۲۵ به چاپ رسید و آخرین کتاب‌هایش «جدال در پرتگاه توچال» و «فارسی زبان ایرانیان» در سال ۱۳۶۸ چندی قبل از درگذشت او به چاپ رسیده‌اند.

یمینی‌شریف در اول خرداد ماه ۱۲۹۸ در محله‌ی پامنار در تهران دیده به‌جهان گشود. در ۵ سالگی وارد مدرسه شد و تابستان‌ها به مکتب می‌رفت. رفتار خشن و محیط نامانوس این مراکز تربیت کودکان ایران آن‌زمان نیز عامل موثری در شکل‌گیری طرز تفکر وی درباره‌ی نیاز به دگرگونی در سیستم تدریس و تعلم و تربیت بود.

وقتی در سال ۱۳۱۷به دانشسرای مقدماتی راه یافت در آن جا به کتاب‌های خارجی برای کودکان دست یافت و برای اولین بار تصاویری زیبا و موضوعات جالب و ساده ویژه‌ی کودکان را دید. ازآن پس به تهیه‌ی کتاب‌های مشابه برای کودکان ایران همت گمارد و این امر را با ترجمه‌ی یک داستان انگلیسی و سرودن اشعار ویژه‌ی کودکان آغاز کرد.

اعتقاد وی به نیاز به دگرگونی سبک آموزشی خواندن و نوشتن در ایران‌، منجر به تالیف کتاب کلاس اول ابتدایی به نام «دارا و آذر» که سال‌ها در مدارس تدریس می‌شد، گردید.

او با در نظر گرفتن احتیاجات و روحیات بچه‌ها در خلال اشعار خود با زبانی ساده و آهنگین درس‌های زندگی را به آنان می‌آموخت. در این شعر، او با زبانی ساده اهمیت مسوولیت و رویگردانی از تبعیض جنسی را خاطرنشان می‌کند:

ما بچه‌ها قایقرانیم
پاروزنی خوب می‌دانیم
چه پسریم
چه دختریم کار که داریم خوشحال‌تریم

در شعر «فرزندان ایران» که شاید یکی از مشهورترین اشعار او باشد اهمیت مهرورزی به وطن را می‌آموزد:

ما گل‌های خندانیم
فرزندان ایرانیم
ما سرزمین خود را
مانند جان می‌دانیم

در سال ۱۳۳۵اولین شماره‌ی مجله‌ی کیهان بچه‌ها به پیشنهاد او و جعفر بدیعی از طرف موسسه‌ی کیهان انتشاریافت.

اهمیت کار فردی مانند یمینی‌شریف که زندگی خود را وقف بچه ها کرده بود با نظری کوتاه به وضع تعلیم و تربیت کودکان در ایران آن‌زمان روشن‌تر می‌شود.

در راه و رسم دیرین ما پرداختن به تعلیم‌ و‌تربیت‌ و پرورش کودکان آنقدر‌ها موردتوجه نبود. روش مرسوم آن بود که بچه‌ها را با تحکم و بدون توجه به روحیاتشان مجبور به انجام کار می‌کردند.

این مساله که کودکان هم انسان هستند و باید با آن‌ها رفتاری انسانی داشت، هنوز در مراکز تربیتی ما جا نیفتاده بود. اصولا ورود به عرصه‌ی ادبیات کودکان در زمان یمینی‌شریف کار ابلهانه به حساب می‌آمد. در آن زمان معمولا کسانی که دانشکده‌ی ادبیات را به پایان می‌رساندند کتابی از ادیبان بزرگ انتخاب و آن را حاشیه‌نویسی و تفسیر می‌کردند.

استاد ادبیات یمینی‌شریف نیز از وی می‌خواست رساله‌ی دکترای خود را در باره‌ی شاعران قرن هفتم بنویسید.در حالی که یمینی‌شریف اصرار می‌کرد رساله‌اش را در باره ادبیات کودکان بنویسد.

این‌که کسی که می‌توانست تفسیر و تحقیقی از کتاب بزرگی بنویسد، می‌خواهد ادبیات کودکان را دنبال کند و درباره‌ی سوسک و موش و زنبور و ستاره و گل شعر بگوید کاری کاملا خارج از قاعده بود و برای این کار هم یمینی‌شریف بهای سنگینی پرداخت. او نهایتاً به استاد خود گفت:«من دکترایم را از بچه‌ها خواهم گرفت‌»

سنگ مزار عباس یمینی‌شریف

افرادی مثل یمینی‌شریف راهگشا بودند.برای دیگران سرمشق و نمونه شدند به دلیل وجود افرادی مثل او الان دیگر ادبیات کودکان دارای وجهه و محبوبیتی است و پرداختن به آن دلپذیر و محترم شمرده می‌شود.

زندگی و آثار عباس یمینی‌شریف انعکاس عشق عظیم او به کودکان ایران است. یک سال پیش از درگذشتش کتاب سوادآموزی خود را برای کودکان ایرانی مقیم کشورهای انگلیسی‌زبان نوشت.

وقتی در بهار ۱۳۶۸ در آمریکا به وی معلوم شد که علاجی برای بیماری‌اش وجود ندارد در پاسخ اصرار دوستان و استفاده‌ی بیشتر از امکانات پزشکی خارج گفت:«من فرزند آن آب و خاکم، باید در کوهپایه‌های البرز و خاکش دفن شوم» و چنین هم شد.

وی در بیست و هشتم آذر ماه ۱۳۶۸ چشم از جهان فرو بست.در آخرین دوبیتی که در روزهای واپسین زندگی برای حک بر سنگ‌مزار خویش سرود گفته است:

من نغمه‌سرای کودکانم
شاد است زمهرشان روانم
عباس نیمینی‌شریفم
گیرید ز کودکان نشانم

یادش گرامی و روانش شاد.

برگرفته از:
نغمه سرای کودکان، به یاد عباس یمینی شریف

متن بالا را در شکل گفتاری از اینجا بشنوید

* * *

مجموعه‌ی یادواره‌ی بزرگان را در اینجا ببینید