زن در ادبیات طنز‌آمیز ایران (1)

گذشته از اجتماعات اولیه‌ای که گفته می‌شود، مادرشاهی رواج داشته، در طول تاریخ، مرد بر زن مسلط بوده و رابطه‌ی این دو با کشاکش توأم بوده‌است. جز برتری‌هایی که مردان از نظر جسمی، مادی، قدرت اقتصادی و اجتماعی، در جامعه داشته‌اند، از موهبت آموزش و تحصیلات نیز برخودار بوده‌اند و از آنجا که اکثریت باسوادان جامعه را مردان تشکیل می‌دادند تاریخ و ادبیات نیز به قلم آنها نوشته می‌شد و در این صورت با باورمندی‌های زن‌ستیزانه و مردسالارانه، طبیعی بود که زن، توانائی‌های او و جایگاهش را نیز آن‌ها در ادبیات مشخص کنند و در جایی بنشانند که خود می‌خواهند یا بر آن باور دارند.

دکتر «جانسون» منتقد و نویسنده‌ی بزرگ قرن هیجدهم انگلیس می‌گوید: «چون فن نوشتن، اکثراً هنری مردانه بوده، گناه این‌که چه کسی زندگی را تلخ می‌کند، به گردن زن افتاده‌است. در نتیجه آن‌چه که مردان در باره‌ی زنان نوشته‌اند، اکثراً خالی از غرض نیست.»

در ادبیات فارسی به چند نوع زن برمی‌خوریم:

ـ زن به‌طور مطلق
تصویر زنی با تمام بار تعصبات، غرض‌ورزی‌ها و بی‌انصافی‌های رایج در شرق و غرب. این زن از نظر «جامی» شاعر معروف کشور ما، همان زنی است که این شاعر به حدی مخالف اوست که قهرمان منظومه‌ی «سلامان و ابسال»ش از زن متولد نمی‌شود تا پاک‌تر از مردان دیگر باشد. او بر این باور پابرجاست که «حوا» از دنده‌ی چپ «آدم »آفریده شده و نتیجه می‌گیرد که:

زن از پهلوی چپ شد آفریده
کس از چپ، راستی هرگز ندیده

و به باور «ناصر خسرو»:

زنان چون ناقصان عقل و دینند
چرا مردان ره آنان گزینند؟

ـ زن پارسا
معیارهایی بین مردان وجود داشته که اگر زنان مطابق آن عمل می‌کرده‌اند جزو زنان پارسا بشمار می‌آمدند.
«اوحدی مراغه‌ای» نیز نظریات و باورهای بسیاری از مردان گذشته‌ی ایرانی و چه بسا امروز ایران را در باره‌ی رفتار با زنان این گونه خلاصه می‌کند:

زن مستور، شمع خانه بود
زن شوخ آفت زمانه بود
زن پارسا، شکنج دل است
زود دفعش بکن که رنج دل است
زن پرهیزکار طاعت دوست
با تو چون مغز باشد اندر پوست
زن چو بیرون رود، بزن سختش
خودنمایی کند، بکَن رختش
ور کند سرکشی، هلاکش کن
آب رخ می‌برد، به خاکش کن
زن چو خامی کند، بجوشانش
رخ نپوشد، کفن بپوشانش

[برگرفته از مقالۀ «زن در ادبیات طنزآمیز ایران»
نوشتۀ حسن جوادی]

برنامه را از [اینجا بشنوید]
برنامۀ پیشین را هم در [اینجا]