زن قاجار در خانه و جامعه

مسافرت ناصرالدین شاه به فرنگ و روسیه و دیدن بالرینهای «پترزبورگ» كه شلوار بافته‌ی چسبان و نازكی به پا می‌كردند و دامن های بسیار كوتاهی به اندازه یك وجب روی آن می‌پوشیدند، شاه را بر آن داشت كه زن‌های حرم خود را به پوشیدن این نوع لباس تشویق کند. او زنان حرمسرا را واداشت تا چاقچورها را کنار گذارند، شلیته هاى كوتاه بپوشند و سر و موى خود را نیز با روسرى هاى سفید ساده بپوشانند. سلیقه شاه اندک و آرام از درون حرمسرا به بیرون سرایت كرد و بسیارى از زنان و دختران خواص نیز به آن گراییدند اما این خواست در میان مردم عادی و به دلیل فضای مذهبی حاکم بر جامعه، جای خود را پیدا نکرد.
ازدواج‌های سیاسی بیشتر در محیط دربار و بین خاندان سلطنتی صورت می‌گرفت. این‌گونه پیوندها بیشتر در جهت برقراری صلح و ایجاد رابطه با بزرگان کشوری بود. عامل دیگر ازدواج‌های سیاسی که بین اشراف و خاندان سلطنتی رایج شده بود بیشتر جهت به‌دست‌آوردن مقام و کسب املاک بیشتر و امتیازات خاص اجتماعی بود.

«تاج‌السلطنه» دختر «ناصرالدین‌شاه» در خاطرات خود می‌نویسد: «تمام ماها را که مردم برای خودشان یا پسرانشان می‌گرفتند، مقصود اصلی و نقطه‌نظر، خودشان بودند که به‌واسطه‌ی داشتن دختر سلطان در خانه، هرگونه تعدی و تخطی نسبت به مال و جان و ناموس مردم می‌کنند، مؤاخذه نشوند و مختار و مجاز باشند. بیچاره ما که اسلحه‌ای برای مردم بودیم.»

از این دسته ازدواج‌ها می‌توان به ازدواج‌های «عزت‌الدوله» خواهر «ناصرالدین‌شاه» اشاره کرد. او نخست با «میرزاتقی‌خان امیرکبیر» ازدواج کرد. اما پس از توطئه‌ی دربار، علیه «امیر» و قتل او بر اثر فشار اطرافیان، با وجود این که هیچگونه رضایتی نداشت به عقد ازدواج پسر «میرزا آقاخان نوری»، (قاتل امیر کبیر) درآمد. بعدها از او نیز طلاق گرفت. «عزت‌الدوله» تا پایان عمر خود حدوداً پنج بار ازدواج کرد. نامه‌ای که او در همین رابطه برای برادر خود «ناصرالدین‌شاه» می‌نویسد چنین است: «گویا کمینه جزو اسباب‌بازی سلطنت و صدارتم که هر کس صدراعظم می‌شود، من باید در خانه‌ی او زندگی کنم.»

فایل گفتاری برنامه را [در اینجا بشنوید]
برنامۀ پیشین حرمسرا را در [اینجا]

مطلب را به شکل نوشتاری در [اینجا بخوانید]