یک کمدی شریف اما گزنده

میترا داودی

همزمان با آغاز ماه رمضان چهار سریال تلویزیونی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. از میان این چهار سریال، چهارمین بخشِ مجموعه‌ی «نون و ریحون» که از شبکه‌ی تهران پخش شد، با اشاره به شکنجه‌ی زندانیان سیاسی که در وقایع انتخابات سال گذشته دستگیر شده بودند و انتقاد از عملکرد نیروی انتظامی خبرساز شد.

ابتدا قرار بود مجموعه‌ی تلویزیونی «نون و ریحون» که کارگردانی آن را فرزاد موتمن به عهد دارد زیر نام «از پذیرش خانواده معذوریم» تولید و پخش بشود. اما نام این مجموعه به «نون و ریحون» تغییر کرد.

«نون و ریحون» نخستین تجربه‌ی فرزاد موتمن در ساختن مجموعه‌های تلویزیونی (سریال) است. این سریال هر شب، ساعت ۲۳.۱۰ از شبکه‌ی تهران پخش می‌شود و بازیگرانی همچون برزو ارجمند، علی قربان‌زاده، امیر حسین رستمی، رضا داودنژاد، مهران رنجبر، شبنم قلی‌خانی، بهنوش بختیاری، بیتا سحرخیز، ملیکا شریفی‌نیا، گلاره عباسی، پرستو صالحی و داریوش کاردان در آن بازی می‌کنند.

فیلم‌نامه‌ی این مجموعه‌ی تلویزیونی را عباس نعمتی نوشته و ژانر آن کمدی است و قرار است که در این سریال به مسائل سیاسی و اجتماعی با زبان طنز مؤدبانه‌ای پرداخته شود.

سید محمود رضوی در گروه فیلم و سریال شبکه‌ی تهران به عنوان تولیدکننده‌ی این مجموعه‌ی تلویزیونی معرفی شده است.

فرزاد موتمن پیش از این فیلم‌های تلویزیونی «کرگدن» و «ساعت گیج زمان» و چند فیلم سینمایی از جمله «پوپک و مش ماشاءالله» را کارگردانی کرده است.

«نون و ریحون» داستان پنج دوست جوان است که از کودکی با هم در یک محله بزرگ شده‌اند و به اصطلاح «بچه‌محل» هستند. دوستی این پنج نفر در طول سالیان دراز با فراز و فرودهایی همراه بوده است، تا این‌که یکی از بستگان آنها می‌میرد و یک حمام عمومی به آنها به ارث می‌رسد. دوستان تصمیم می‌گیرند حمام عمومی را به یک سفره‌خانه‌ی سنتی تبدیل کنند. ماجراهای گوناگونی برای آنها پیش می‌آید که محور آن سرخوردگی در عشق و عاشقی است و سرانجام این پنج یار قدیمی آن قدر سرخورده می‌شوند که تصمیم می‌گیرند هرگز ازدواج نکنند.

در فاصله‌ی بین سکانس‌ها، صدای روایتگر داستان در رویدادها دخالت می‌کند و تفسیری متفاوت از برداشت و دریافت تماشاگر به دست می‌دهد و به یاد او می‌آورد که آنچه دیده است داستانی بیش نیست.

در چهارمین قسمت از مجموعه‌ی تلویزیونی «نون و ریحون» که در تاریخ یکشنبه، ۲۴ مرداد پخش شد، دختری به نام سمیرا که وانمود می‌کند معشوقه‌ی، عباس یکی از پنج جوان داستان است، به جرم کلاهبرداری از مردان دستگیر می‌شود. وقتی که عباس به ملاقات سمیرا می‌رود متوجه می‌شود که او در زندان تغییر کرده است.
در دیالوگ‌های این صحنه نکاتی به طنز مطرح می‌شود که خشم برخی از رسانه‌های طرفدار دولت نهم را برانگیخت.

در صحنه‌ی دستگیری سمیرا که در یک رستوران اتفاق می‌افتد، مأموران انتظامی با خشونت رفتار می‌کنند. اما مردمی که در رستوران حضور دارند آنقدر به خشونت عادت کرده‌اند که حتی به تیراندازی هم توجه نمی‌کنند و با خونسردی و در آرامش و بی‌توجه به این خشونت‌ها غذاشان را می‌خورند.

در ماجرای دیگری که به گفته‌ی راوی داستان، روایت سینمایی بازداشت سمیرا نیست، بلکه روایت واقعی این واقعه است، یک مأمور انتظامی با لباس شخصی سمیرا را در خیابان بازداشت می‌کند و او را در کمال ادب در یک پیکان سفید رنگ مستعمل و کاملاً فرسوده می‌نشاند. در عقب پیکان به سختی بازمی‌شود و وقتی که راننده می‌خواهد آینه‌اش را تنظیم کند، آینه می‌افتد. در کشوری که سودای سیادت بر جهان را دارد و رئیس جمهورش از صدور تکنولوژی به برزیل صحبت می‌کند، این صحنه می‌تواند تأمل‌برانگیز باشد.

در یکی دیگر از صحنه‌های چهارمین بخش «نون و ریحان» عباس که سخت دلباخته‌ی سمیراست خواب می‌بیند که سمیرا در زندان متحول شده است. سمیرا دارای وجوه شخصیتی گوناگون است و در زندان وجه عارفانه و زاهدانه‌ی شخصیت او ظهور یافته است.

پایگاه خبری رجانیوز پس از به نمایش درآمدن چهارمین قسمت از مجموعه‌ی تلویزیونی «نون و ریحون» تیتر زد: «اعترافات نادمان فتنه‌ی ۸۸ در سریال شبکه‌ی تهران مسخره شد. عابد و زاهد شدن در زندان، عزیزان بازجو، لاغری و شیشه نوشابه»

سایت تابناک اما مجموعه‌ی تلویزیونی «نون و ریحون» را با نشریه‌ی «گل آقا» مقایسه کرد و آن را «کمدی شریف اما گزنده» خواند.

یکی دیگر از خبرگزاری‌های نزدیک به حکومت تلویحاً از این مجموعه‌ی تلویزیونی دفاع کرد و برای آن یک وجه انتقادی قائل شد.

عباس در صحنه‌‌ای که خبرساز شد از سمیرا می‌پرسد: «مگه در زندان چه اتفاقی می‌افته که همه زاهد و عابد می‌شن؟»

سمیرا در پاسخ می‌گوید: «من اینجا فرصت زیادی داشتم که به خودم فکر کنم. البته جلسات گفت و گو با بازجوها به این خودشناسی کمک کرد.»

و در جایی دیگر اضافه می‌کند: «ما اینجا [در زندان] رژیم غذایی داریم. »
و با کنایه می‌گوید: «اگر بگم اینجا شیشه نوشابه خالی دیدم که از نوشابه توش خبری نبود، دروغ نگفتم. چون به ما دوغ می‌دن.»

در بازپخش این بخش از «نون و ریخون»، و پس از واکنش‌های تند رجانیوز، گفته‌ی کنایه‌آمیز سمیرا از شکنجه‌ی زندانیان سیاسی با شیشه‌ی نوشابه و گفت و گو با بازجو حذف شد.

رجانیوز این گفت و گو را به اعترافات برخی از متهمان سرشناس حوادث بعد از انتخابات سال گذشته نسبت داد و این مجموعه‌ی تلویزیونی را «همسو با جوسازی‌های ضدانقلاب» خواند و موضوع شیشه نوشابه را به سخنان مهدی کروبی مبنی بر تجاوز به زندانیان سیاسی نسبت داد.

از سوی دیگر خبرگزاری تابناک اظهار امیدواری کرد که صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تنگ‌نظری را کنار بگذارد و به پخش این مجموعه‌ی تلویزیونی در ماه رمضان ادامه دهد.

طنز سیاسی و اجتماعی و برخی جوک‌ها و لطیفه‌ها نه تنها شکاف بین مردم با حکومت را مشخص می‌کند، بلکه ممکن است به تداوم حکومت‌های سرکوبگر بینجامد. در بررسی و تحلیل مجموعه‌های تلویزیونی مانند «نون و ریحون» که در بهترین ساعت‌های روز، پس از افطار به نمایش درمی‌آیند و خواه ناخواه بینندگان زیادی دارد، نباید از این نکته غافل ماند. بسیار بعید است که چنین نکته‌هایی از دید ممیزان پنهان مانده باشد.

جانبداری برخی خبرگزاری‌های طرفدار حکومت از این مجموعه تلویزیونی و مخالفت برخی خبرگزاری‌های تندرو مانند رجانیوز را باید در این متن مطالعه کرد.

جراحت، ملکوت و در مسیر زاینده رود از دیگر سریال‌هایی هستند که به مناسبت ماه رمضان از شبکه‌های یک و دو و سه صدا و سیما پخش می‌شود.