رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۶ مرداد ۱۳۸۹
درباره‌ی نمایش کالیگولا، در تماشاخانه‌ی ایران‌شهر

آیا کالیگولا حرف بدی زده است؟

علی چکاو

چندی پیش، خبر اجرای نمایش کالیگولا به کارگردانی همایون غنی‌زاده، در رسانه‌های خبری منتشر شد، که به موجب آن قرار بود این نمایش‌نامه که گونه‌ای بازخوانی اثر معروف آلبر کامو به همین نام است با حضور چهره‌های شناخته شده‌ی عرصه‌ی سینما و تئاترهم‌چون رامبد جوان، صابر ابر، محسن حسینی، هنگامه قاضیانی، سعید چنگیزیان، رضا بهبودی، داریوش موفق‌، مهدی کوشکی‌، فرزین صابونی‌، حمید لطیفی، رامین سیار دشتی‌ و فرشید شایسته روی صحنه برود.


سرانجام طبق جدول برنامه‌های تماشاخانه ایران‌شهر، قرارشد این نمایش از تاریخ شانزدهم خرداد کار خود را آغاز کند. منتها، کارشناسان نظارت و ارزشیابی اداره‌ی کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، یک روز پیش از زمان تعیین شده برای اجرا و پس از بازبینی نمایش، موارد بسیار متعددی را برای حذف به گروه اعلام کرده و با وجود آماده بودن همه‌ی شرایط برای اجرای عمومی، خواستار برآورده شدن موارد ممیزی در ظرف مدت زمانی سه روز پس از اجرا شدند. در حالی که متن این اثر برای اجرا مجوزهای لازم را دارد و حتی در سال گذشته این نمایش در جشنواره بینالمللی تئاتر فجر نیز به روی صحنه رفته و با استقبال چشمگیر مخاطبان نیز مواجه شده است.

حال اینکه چرا یک روز مانده به اجرا می‌بایست این بلا آن هم تنها با مهلت سه روزه بر این صحنه نازل شود نکته‌ای ا‌ست که در ادامه‌ی این گزارش به آن پرداخته خواهد شد.

موضوع ممیزی آثار هنری از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اساساً دیگر چیز جدیدی نیست. منتها طی سالهای اخیر شدت آن بر اهالی فرهنگ و هنر این مملکت، درتمام شاخه‌ها بیشتر شده است.

به عنوان مثال در حوزه‌ی تجسمی طی دستورالعمل این وزارتخانه تمامی آثاری که قرار است در یک گالری به نمایش گذاشته شود باید تک تک مجوز داشته باشند و حتی بعد از به نمایش در آمدن بعضاً توسط کارشناسان نظارتی از روی دیوار برداشته و یا بسته به سلیقه‌ی مدیران وقت باز خورد مخاطبان ممکن است کلاً مجوز نمایش آثار لغو شود.


در حوزه‌ی نشر اگر که به کتابی مجوز داده شده باشد برای پخش نیز مجوز لازم است و یا حتی با دادن همه‌ی این مجوزها ممکن است کتابی را بر حسب نظر کارشناسان نظارتی از بازار جمع کنند. کما اینکه در نمایشگاه کتاب امسال نیز شاهد این موضوع بودیم و آخرین حوزهای که یادشان رفته بود فیلم کوتاه بود که آن هم اخیراً طومارش را با گذاشتن هیأت ممیزی ارسال آثار به جشنوارههای خارجی پیچیدند. این ساختارهای جدید ممیزی که به این شکل در سالهای اخیر شدت گرفته تداعی کننده‌ی مار عظیمالجثه‌ای است که دور طعمه می‌پیچید و با هر نفسی که طعمه میکشد قدری فشار را بر طعمه بیش‌تر می‌کند تا دست‌آخر طعمه از نفس بیفتد.

حال با این تفاصیل جا دارد از خودم بپیرسم چرا این بار ممیزان سراغ نمایش کالیگولا را گرفته‌اند. آیا کالیگولا حرف بدی زده است؟ همایون غنی زاده به کسی بد نگاه کرده است؟ آیا آلبر کامو قصد توهین داشته؟ یا همگی هدف توطئه در سر دارند؟


مشکل اصلی که در نمایش کالیکولا از منظر کارشناسان باید اصلاح شود به کار بردن کلمه‌ی «عدالت» است. آنها انتظار دارند هیچ کجای این نمایش کلمه‌ی عدالت و یا کلمات مرتبط با عدالت به‌کار برده نشود. در پی تشویق تماشاگران در حین نمایش، آنها کارگردان نمایش را در صورت عدم حذف کلمه‌ی «عدالت» از متن نمایش‌نامه به عواقب ناخوشایندی تهدید کردهاند. این ممیزی در شرایطی اتفاق می‌افتد که کلمه‌ی «عدالت» و محتوای آن از محورهای اصلی این نمایشنامه است و نپرداختن به آن آسیب جدی به کار میزند.

به نظر میرسد نام این جدال را بشود جدال با صاحبان کلمات گذاشت. جدال حکومتی که حتی استفاده از بعضی کلمات را در انحصارخود می‌داند با نویسندگان و هنرمندانی که برای هر کلمه ارزش قائلاند. گذشته از صدها کلمهای که در لیست کلمات ممنوعه ممیزان وزارت ارشاد است کلمهی خدا نیز طی چهار سال گذشته، توسط ممیزی ارشاد اجازه ی چاپ در بعضی از کتاب‌های شعر نداشت، اکنون نوبت به کلمه‌ی عدالت رسیده است.


غنیزاده از کارگردانان جوان و خوش قریحهی این سالهاست که نمایشهای آگاممنون و ددالوس و ایکاروس را در کارنامه‌ی هنری خود دارد. نمایش «کالیگولا»ی او نیز که پیشتر در بخش تجربه‌های نو بیست وهشتمین جشنواره‌ی بین‌المللی تئاتر فجر به روی صحنه رفت، در همان زمان مورد توجه واقع شد و برای اجرا به کشورهای استونی و فنلاند دعوت شد. این کارگردان جوان امروز پیش از سفرش به کشورهای مذکور می‌بایست از سد این مشکل تازه عبور کند تا بتواند کاری را که با هزینه‌های خصوصی آماده شده به اجرا بگذارد.

عدالت که شعار انتخاباتی رئیس‌جمهور فعلی ایران است، در کالیگولا از زبان دیکتاتوری دیوانه بیان می‌شود.
نمایش کالیگولا در اصل روایت امپراطوری دیوانه و مستبد است. او که به هیچ‌کس و هیچ‌چیز رحم نمی‌کند، می‌خواهد با دگرگون ساختن دنیا، تملک ماه، فتح مرگ، آزادی مطلق ،سعادت بشری را به‌عنوان یک مطلق به دنیای انسانی هدیه کند. ولی در این راه خشونت را جایگزین زیبایی می‌کند و به‌نظر خود کامو، دلیل اصلی طغیان وحشیانه‌ی کالیگولا را در آگاهی او از مرگ می‌داند و سرانجام کسی که همه چیز را نابود کرده است خود نیز به دست اطرافیانش نابود می‌شود.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

کالیگولا،زبان حال یک سودایی قدرت است که سرانجام خود نیز در مسلخ قدرت بی عنان به خاک هلاک میافتد! مانع تراشی در راه اجرای اثری با این درونمایه جذاب و پراستعاره در زمانه ما،تاییدی دوباره بر روشن بینی صاحب اصلی اثر و البته کارگردان توانای ایرانی و موقع شناسی اوست !

-- شهبازی ، Jun 15, 2010 در ساعت 04:49 PM

نقد مختصر و جالبی بود ..من حتما این نمایش رو می بینم

-- شاهین ، Jul 3, 2010 در ساعت 04:49 PM

به هر کس که این نمایش رو ندیده پیشنهاد میکنم حتما ببینه بازی صابر ابر عالی بود

-- بدون نام ، Aug 7, 2010 در ساعت 04:49 PM