ایران، از شکافی که نمی‌بینید

سمیه دهبان

چهارمین جشنواره فیلم‌های ایرانی در هلند از ۱۸ دسامبر به مدت سه روز برگزار خواهد شد. این دوره‌ی این جشنواره سالانه، دربرگیرنده‌ی بیش از بیست فیلم است و توسط قادر عبدالله، نویسنده سرشناس ایرانی مقیم هلند گشایش خواهد یافت.

در این رابطه گفت‌وگویی داشتم با پروین میررحیمی، دبیر جشنواره، و ابتدا از او در باره سابقه این فستیوال پرسیدم:

این جشنواره را چهار - پنج سال پیش، وقتی که تازه درس‏ام در دانشگاه تمام شده بود و موضوع پایان‏نامه‏ام فیلم ایرانی و سانسور بود، شروع کردم.

در طول تحقیقاتم برای نوشتن پایان‏نامه، فیلم‏های بسیار زیبا و متفاوت ایرانی‌ای پیدا کردم که توسط پخش‏کننده‏های بزرگ پخش نشده بودند.

فیلم‏هایی که زاویه‏ی دید متفاوتی برای شناخت ایران و مردم ایران به دست می‏دادند. شناخت نسبت به آن‏چه در ایران می‏گذرد. فیلم‏های زیبایی که ساخت فیلم‏سازان جوان و مستقل که اسم‏شان را در سینمای ایران و جشنواره‏های بزرگ جهانی فیلم نمی‏شنویم.

ایده‏ی من به دست آوردن چنین فیلم‏هایی، تماس با سازندگان آن‏ها و تلاش برای به‏نمایش درآوردن آن‏ها بود. در نتیجه، برگزاری چند نمایش را در آمستردام، لاهه، اوترخت و شهرهای دیگر هلند، آغاز کردم. هم نمایش، هم جلسات پرسش و پاسخ و حتی کارهایی در مورد غذاهای ایرانی؛ برنامه‏ای کوچولو.

ولی این برنامه‏ها بسیار خوب پیش رفت. عده‏ای زیادی به مفهوم این کار علاقه‏مند شدند و در آن‏ها شرکت کردند. هم ایرانی‏های مقیم هلند و هم هلندی‏های علاقه‏مند به فرهنگ ایران. هلندی‏هایی که می‏خواستند بیشتر از آن‏چه در تلویزیون می‏بینند، از ایران شناخت پیدا کنند.

در نتیجه برنامه‏ها بزرگ‏تر و بزرگ‏تر شد؛ تا در سال ۲۰۰۶ فکر کردم که زمان آن رسیده تا جشنواره‏ای راه بیاندازیم. جشنواره‏ی ویژه‏ی فیلم‏های ایرانی و در کنار آن موسیقی، هنر و غذاهای ایرانی هم داشته باشیم.

ابتدا همه‏ی کارها را به تنهایی شروع کردم. یک روز در مجموعه «لویی هارت لوپر» که سینماهای بسیار زیبایی دارد، تمام روز فیلم‏های ایرانی پخش کردیم. پرسش و پاسخ هم داشتیم.

همه‏جا فرش ایرانی پهن شده بود و تلاش کردیم فضایی دوستانه و در عین حال، مناسب برای بحث و تبادل‏نظر داشته باشیم. یک فیلم‏ساز ایرانی دعوت کردیم و به هرحال روز بسیار خوبی بود. کلی هم بلیط فروش رفت.
سال بعد، دوباره این کار را با گروهی بزرگ‏تر و بودجه‏ای بیشتر انجام دادیم و برنامه‏ سه روزه شد.

ایده‏ی اصلی نشان دادن ایرانی متفاوت بود. متفاوت با آن‏چه هر روز از تلویزیون دیده یا در روزنامه‏ها می‏خوانیم. همه فکر می‏کنند ایران را می‏شناسند. چون ایران را در رسانه‏ها می‏بینند.

ولی ایران رسانه‏ها همان کشوری نیست که من می‏شناسم. ایران فراتر از همه‏ی این‏ها است. کشوری است با فرهنگ و تاریخ بزرگ و هنرمندان فراوان و خوش‌ذوقی که موقعیت ارائه‏ی هنر خویش را ندارند.

ایده‏ی جشنواره‏ی فیلم‏ ایرانی در هلند، به‌وجود آوردن موقعیتی برای فیلم‏سازان مستقل و البته برخی از فیلم‏سازان بزرگ هم بود. جدا از کلیشه‏هایی که در ذهن همه‏ی مردم این‏جا است.

پروین میررحیمی، مدیر فستیوال فیلم ایرانی در هلند

جشنواره‏ی شما، امسال که چهارمین سال برپایی آن است، در شهر دیگری به نام زَندام (Zaandam) برگزار می‏شود. در حالی که سال گذشته جشنواره را در شهر رُتردام (Rotterdam) که شهر بزرگ و معروفی نیز هست، برگزار کردید. مکان بسیار بزرگی نیز در اختیار داشتید و جشنواره با کیفیت بسیار بالایی برگزار شد. چرا امسال به شهر کوچک‏تری مانند زندام رفتید که کمی کم‏تر مطرح است؟

از شش ماه پیش من به سمت مدیر اجرایی این سالن نمایش در زندام انتخاب شدم. باید ببینید تا متوجه شوید که چه‌جور سالنی است! خیلی زیبا و قشنگ و هم‏چنین به اندازه‏ی کافی بزرگ.

درست است که تالارهای نمایش کمی کوچک‏تر از سالن گذشته است. اما خود سالن نمایش خیلی زیبا و جذاب است. رستوران و کافه‏ی عالی‏ای هم دارد.

اما مهم‏تر از همه، این است که تمام این مجموعه زیر نظر من است و می‏توانم برنامه‏هایی را که دوست داشته باشم، بدون هیچ‏گونه محدودیتی در این‏جا ترتیب بدهم.

درست است که رُتردام شهر بزرگ و معروفی است و سالن نمایش معروفی هم در اختیار ما بود. اما من با مشکلات مالی روبرو شدم. هرچند موضوع ایران، موضوع مطرحی است، اما برای هر برنامه‏ی مربوط به ایران نمی‏توان حمایت مالی پیدا کرد.

چون این مکان را داشتم، فکر کردم می‏تواند زمان خوبی برای جابه‌جایی شهری باشد. در حال حاضر ما خیلی خوب مطرح هستیم و تعدادی از مردم، همیشه اخبار مربوط به ما را دنبال می‏کنند.

به‌همین دلیل، امیدوار هستم که آن‏ها ما را تا زندام هم همراهی کنند. زندام با قطار فقط ۱۰ دقیقه از آمستردام فاصله دارد و شهر فوق‏العاده زیبایی است.

من واقعاً امیدوارم که مردم بیایند و از جشنواره لذت ببرند. به نظر من، موضوع فیلم‏ها است که باعث جذب مخاطب می‏شود و مکان نمایش تنها باید خوب باشد که خوب هم هست. اختیار عملی هم که در این‏جا دارم، از دلایل اصلی‏ای بود جشنواره را به زندام انتقال دادم.

امسال بخش «شب یلدا» را نیز به جشنواره اضافه کرده‏اید. فکر می‏کنم به خاطر همین اختیار عمل‏تان است که توانسته‏اید این بخش را اضافه کنید. همین‏طور است؟

بله، شما کاملا درست می‏گویید؛ وقتی متوجه شدم که شب یلدای امسال مطابق با ۱۹ دسامبر خواهد بود، با خودم گفتم که باید حتماً از این موقعیت استفاده کنم.

اگر بخواهید برنامه‏ای را به عنوان میهمان در سالنی برگزار کنید، برای هماهنگ کردن برنامه‏ها باید خیلی وقت صرف کنید. باید همه‏ی جزییات را توضیح داده و از مراحل زیادی بگذرید. اما اگر برنامه در سالن خودتان برگزار شود، آن وقت هر کاری که درست است را انجام می‏دهید.

امسال هم می‏توانم برنامه‏ی شب یلدا را هرطوری که دوست داشته باشم، اجرا کنم و تا هرموقع که بخواهم ادامه دهم. بنابراین خیلی بهتر است که جشنواره‏ی امسال در سالن خودم برگزار شود.

چرا بخش مسابقه‏ی جشنواره‏ی امسال فقط برای فیلم‏های کوتاه در نظر گرفته شده است؟

چون بیشتر فیلم‏های کوتاه، توسط فیلم‏سازان جوان ساخته می‏شود. تصمیم خیلی مشکلی بود که چه فیلم‏هایی را در این بخش جای دهیم.

فیلم‏های خیلی خوبی ارائه شده بود که برخی از آن‏ها توسط فیلم‏سازان حرفه‏ای و باتجربه‏تر ساخته شده بودند. من می‏خواستم فیلم‏سازان جوان و خوب را از این طریق شناسایی کنم.

هم‏چنین تجربه‏ی چهار ساله‏ی من نشان می‏دهد که مخاطبین معمولا فیلم‏های مطرح را تماشا می‏کنند. چون احتمال این که فیلم خوبی ببینند، بیشتر است . در نتیجه فیلم‏های کوتاه کم‏تر مورد توجه قرار می‏گیرد. به‌همین دلیل، برای توجه بیشتر به فیلم‏های کوتاه، بخش مسابقه را فقط برای این فیلم‏ها در‏نظر گرفتم.

یکی از فیلم‏هایی که در جشنواره‏ی امسال قرار است پخش شود، «تازه‏ نفس‏ها» نام دارد. گویا این فیلم ۳۰ سال پیش، زمان انقلاب فیلم‏برداری شده و تازه قرار است به نمایش دربیاید. کمی از این فیلم برای‏مان بگویید.

بسیار افتخار می‏کنم که این فیلم امسال در جشنواره‏ی ما به نمایش درمی‏آید. این فیلم بخشی از تاریخ انقلاب ایران است. «تازه‏ نفس‏ها» فیلمی است که پارسال پیدا کردم.

همان‏طور که گفتید، این فیلم در سال ۱۹۷۹، پس از انقلاب فیلم‏برداری شده است. صحنه‏های خیلی زیبایی را از ایران نشان می‏دهد. صحنه‏هایی از جامعه‏ی آن زمان، شیوه لباس پوشیدن مردم و تکاپویی که در میان مردم هست و این که تغییری صورت گرفته و مردم نمی‏دانند چه اتفاقی دارد می‏افتد.

این فیلم از طریق یکی از مشاوران امسال جشنواره، آران جاویدانی، به من معرفی شد. او توسط دوستی در ایران، کپی‏ای از این فیلم را پیدا کرده بود. به من پیشنهاد کرد که حتماً این فیلم را ببینم.

این فیلم خیلی روی من تأثیر گذاشت. با آن‌که من در آن زمان نبودم، تماشای آن برای‏ام خیلی جالب بود. این که انتظارات آن زمان مردم چه بوده و الان پس از ۳۰ سال چه پیش آمده است، بسیار جالب است.

ما توانستیم مجوز نمایش فیلم را بگیریم و قرار است برای اولین بار در جشنواره‏ی امسال به‌نمایش دربیاید.

در جشنواره‏ی امسال، میهمانی نیز از ایران خواهید داشت؟

بله، امسال مریم علی‌زاده از ایران میهمان جشنواره خواهد بود، که اولین فیلم حرفه‏ای خود را ساخته است و ما آن‌را نمایش می‏دهیم.

موضوع فیلم در مورد دختر جوانی است که می‏خواهد مدل عکاسی شده و از روی فرش قرمز رد شود. اما با توجه به شرایط و محدودیت‏هایی که در ایران وجود دارد، این موضوع خیلی سخت است. پدر و همسایه‏ها دائم به او می‏گویند این یا آن را نپوش، خوب نیست. مریم فیلم خوبی در این باره ساخته است.

داستان دوم فیلم هم در مورد فَشن یا مد لباس ایران است که مقایسه‏ای میان پیش و پس از انقلاب دارد؛ و این که در این ۳۰ سال چه تغییراتی کرده است. مشکلاتی که دختران علاقه‏مند به مد در ایران با آن روبه‌رو هستند، خیلی خوب در این فیلم به نمایش درآمده است.

مریم برای جشنواره می‏آید و پس از نمایش فیلم هم قرار است با او جلسه‏ی پرسش و پاسخ داشته باشیم.